Αριστοτέλης Μητράρας: Ανθολογία της Νέας Τουρκικής Λογοτεχνίας – Θέατρο

Ορισμένα αξιόλογα βιβλία, τα οποία ενδέχεται να μας ενδιαφέρουν, είτε αργούμε να μάθουμε για την έκδοσή τους είτε αυτή δεν τη μαθαίνουμε ποτέ, για διάφορους λόγους.

Προσωπικά, μου έχει συμβεί αρκετές φορές, όσον αφορά την αργοπορημένη πληροφόρησή μου: να διάβασα τυχαία μια βιβλιοπαρουσίαση ή μια ρεκλάμα ή να είδα κάποιο βιβλίο σε ένα βιβλιοπωλείο ή παλαιοβιβλιοπωλείο, μετά από πολλά χρόνια και ποιος ξέρει άλλα βιβλία που με ενδιαφέρουν, να μην έχω ακόμη πληροφορηθεί γι’ αυτά… ή να μην πληροφορηθώ γι’ αυτά ποτέ…

Μια πενταετία πέρασε από την έκδοση του παρόντος βιβλίου και πρόσφατα πληροφορήθηκα γι’ αυτή. Ευχάριστο ήταν, όμως, το γεγονός για μένα που βρήκα το συγκεκριμένο βιβλίο, καθώς τα τελευταία χρόνια, αν και παιδαγωγός, εντελώς ερασιτεχνικά ασχολούμαι και με το τούρκικο θέατρο, συγκεντρώνοντας θεατρικά έργα σε βιβλία ή σε φωτοτυπίες από περιοδικά κ.ο.κ. Αιτία γι’ αυτό το ενδιαφέρον μου αποτελεί η ενασχόλησή μου με την ιστορική έρευνα και μελέτη του Ρωμαίικου Ερασιτεχνικού και Σχολικού Θεάτρου στην Κωνσταντινούπολη, κατά τον 20ό αιώνα. Έτσι, ήρθα σε επαφή με κωνσταντινουπολίτικα περιοδικά και εφημερίδες, όπου είναι δημοσιευμένα μεταφρασμένα στα ελληνικά, θεατρικά έργα τούρκων δραματουργών. Βέβαια, οι πιο γνωστοί μας τούρκοι λογοτέχνες και δραματουργοί στην Ελλάδα είναι οι Ναζίμ Χικμέτ και Αζίζ Νεσίν, αγωνιστές κομμουνιστές, των οποίων ποιήματα, μελέτες και θεατρικά έργα τους έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά εδώ και δεκαετίες, από Ρωμιούς Κωνσταντινουπολίτες και Έλληνες μεταφραστές. Και φυσικά δεν ισχύει η διαπίστωση του ανθολόγου κ. Αριστοτέλη Μητράρα: «Στην Ελλάδα έχουνε μεταφραστεί ελάχιστα τουρκικά θεατρικά έργα, κι όσα μεταφράστηκαν μετρώνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.» (και αναφέρει τους τίτλους μόνο τριών μεταφρασμένων στα ελληνικά θεατρικών έργων, τριών τούρκων δραματουργών, αντίστοιχα) 1

Βέβαια, δεν είναι υποχρεωμένος κάποιος μη θεατρολόγος να γνωρίζει όλα, όσα αφορούν τη Θεατρολογία. Ο ανθολόγος, όμως, αυτής της αξιόλογης ανθολογίας κατέβαλε τεράστια και αξιέπαινη προσπάθεια για να μας κάνει κοινωνούς της τούρκικης θεατρικής παραγωγής του 20ού αιώνα, αλλά και των αρχών του 21ου αι. 

Ο πολυγράφος μεταφραστής και ανθολόγος συγγραφέας κ. Αριστοτέλης Μητράρας είναι φιλόλογος καθηγητής, Διδάκτορας του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αλλά και κάτοχος δύο μεταπτυχιακών διπλωμάτων (D.E.A. – Master) στο Παρίσι, με τα εξής θέματα: «Οι συμβολικές αξίες του ονόματος της Ελένης στη Νεοελληνική Ποίηση» και «Η αστική διοίκηση της Κωνσταντινουπόλεως κατά την Οθωμανική περίοδο». Γνωρίζει γαλλικά και τουρκικά. Από τα βιβλία και τις ανθολογίες που έχει στο ενεργητικό του και από την εκπαιδευτική και ενγένει επαγγελματική πορεία του, αποδεικνύεται ότι είναι φιλόπονος, πολυπράγμονας και αξιόλογος συγγραφέας.

Το παρόν βιβλίο εντάσσεται στη σειρά: «Γλώσσα και Πολτισμός», της οποίας Επιστημονικός Διευθυντής είναι ο κ. Ιωάννης Θ. Μάζης, Καθηγητής ΕΚΠΑ, με τον γενικό τίτλο «Ανθολογία της Νέας Τουρκικής Λογοτεχνίας» και η οποία περιλαμβάνει άλλους τρεις τόμους για το Μυθιστόρημα, το Διήγημα και την Ποίηση. 

Αριστοτέλης Μητράρας
ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ
ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Θέατρο

[Σειρά: «Γλώσσα και Πολιτισμός»
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ: Ι.Θ. Μάζης]

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Αθήνα 2017, σχ. 0,24 Χ 0,17 εκατ., σελ. 394

Στο παρουσιαζόμενο βιβλίο της ίδιας σειράς για το Θέατρο, ο ανθολόγος παρουσιάζει2 14 αποσπάσματα από θεατρικά έργα των εξής 10 τούρκων δραματουργών, παλιότερων και νεότερων. Πρόκειται για ενδιαφέροντα θεατρικά κείμενα, με ποικίλο θεματικό περιεχόμενο, με χαρακτηριστικούς θεατρικούς χαρακτήρες, με διάφορες κοινωνικές περιπέτειες και απρόοπτα, που προκαλούν συγκινήσεις, που δημιουργούν κοινωνικούς και ιδεολογικούς προβληματισμούς κ.ά., δημιουργώντας στον αναγνώστη του βιβλίου ένα υπέροχο συναισθηματικό κλίμα, αλλά και μια έξαρση της φαντασίας του –κατά την ώρα της ανάγνωσής του– τόσο για την ακούσια σκηνοθετική μεταφορά των κειμένων από μέρους του όσο και της γνώσης του για την άγνωστη ενπολλοίς ζωή των τούρκων γειτόνων μας, αλλά συνάμα και φίλων μας στη συμμαχία του ΝΑΤΟ… 

Ο ανθολόγος κ. Μητράρας αρχικά παραθέτει ένα ενδιαφέρον και αξιόλογο μελέτημά του (σελ. 21-55), ήτοι μια κατατοπιστική και αρκούντως διαφωτιστική «Σύντομη ιστορική αναδρομή στο σύγχρονο τουρκικό θέατρο»: 1) «Το θέατρο σκιών – Ο Καραγκιόζης»3, 2) «Κουκλοθέατρο – υπαίθριο θέατρο ή θέατρο της αλάνας – μιμοθέατρο», 3) «Η επιρροή του δυτικού θεάτρου», 4) «Το τουρκικό θέατρο από την αυτοκρατορία στη δημοκρατία(1923-1940)», 5) «Το θέατρο στα χρόνια της δημοκρατικής περιόδου 1923-1940», 6) «Οι θεατρικοί συγγραφείς της δημοκρατικής περιόδου 1923-1940», 7) «Η περίοδος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οι νέες αναζητήσεις στο θέατρο (1940-1960)», 7.1) «Συγγραφείς νέοι συνεχιστές της θεατρικής αντίληψης της προηγούμενης περιόδου», 7.2.) «Νέοι θεατρικοί συγγραφείς – Νέα θεατρικά θέματα», 7.3) «Ιστορία και Μυθολογία», 8) «Το θεατρικό έργο στο μεσοδιάστημα δύο δικτατοριών 1960-1980», 8.1) «Κοινωνικά προβλήματα – Ενδοοικογενειακές σχέσεις», 8.2)  «Βαρόσια, παράγκες, χωριό και κωμόπολη», 8.3) «Ιστορία – Παραμύθι – Έπος », «9) Το τουρκικό θέατρο από το 1980 έως τις μέρες μας», 9.1) «Οικογενειακές σχέσεις, προβλήματα γυναίκας και νεολαίας», 9.2) «Ιστορία, παραμύθι, μυθολογία», 9.3) «Θέματα φυγής», 9.4) «Θεατρικά έργα την περίοδο της δικτατορίας του Εβρέν (1980)».

Ο συντάκτης αυτού του μελετήματος παρέχει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για όλη την ιστορική διαδρομή και εξέλιξη του τουρκικού θεάτρου, για δραματουργούς, για την υπόθεση των έργων τους και την ενγένει θεματογραφία της θεατρικής παραγωγής, εκφέροντας κάποιες κοινωνιολογικού χαρακτήρα απόψεις για τη συγκεκριμένη θεματογραφία, αλλά και ιστορικά στοιχεία κοινωνιολογικού και πολιτικού ενδιαφέροντος. Η γνώμη μας είναι ότι θα έπρεπε ο συντάκτης του ενλόγω κειμένου να κάνει περαιτέρω μια προσπάθεια να μεταφράσει όλους τους τίτλους των έργων, τουλάχιστο αυτούς που δεν αναφέρονται σε ονόματα και τοπωνύμια, καθώς και τους τίτλους των βιβλίων, που αναφέρονται στις υποσημειώσεις και στην «Ενδεικτική βιβλιογραφία», ώστε οι αναγνώστες του βιβλίου να μπορούν να πληροφορούνται ακόμη πληρέστερα και καλύτερα για το τουρκικό θέατρο, πόσο μάλλον οι επαγγελματίες του είδους (θεατρολόγοι, δραματουργοί, σκηνοθέτες, μελετητές και κριτικοί θεάτρου, ηθοποιοί κ.ά.), οι οποίοι δε γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα και ενδιαφέρονται για τα θεατρικά τεκταινόμενα στη γειτονική μας χώρα ή θα θελήσουν ίσως να ανεβάσουν παράσταση κάποιου ή κάποιων έργων απ’ αυτά, αφού έρθουν σε σχετική συμφωνία με τους συναδέλφους ομότεχνους τούρκους δραματουργούς. 

Εντελώς ενδεικτικά, παραθέτω τη μετάφραση του τίτλου του βιβλίου «Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan (1923-1972)» («Ο άνθρωπος στο σύγχρονο τουρκικό θέατρο (1923-1972)» (σελ. 29, υποσ. αρ. 17.) και ορισμένων τίτλων θεατρικών έργων στη σελ. 30, ζητώντας την επιείκεια του τουρκομαθή ανθολόγου-συγγραφέα του παρόντος βιβλίου, όσον αφορά τη μέτρια γνώση της τούρκικης γλώσσας της συνεργάτιδας συντρόφισσάς μου (η οποία είχε την καλοσύνη να μεταφράσει όσα της ζήτησα): 

Taş Parçası = Κομμάτι πέτρας
Hançer = Στιλέτο ή Σπαθί
Hülleci = Χοντρός (φουσκωτός)
Eski Rüya = Παλιό όνειρο
Sağanak = Νεροποντή
Canavar = Θηρίο (σελ. 30)

Και πράγματι, ένα τέτοιου είδους βιβλίο ανοίγει ορίζοντες στη γνώση του τουρκικού θεάτρου και της αισθητικής του, στον κοινωνικό προβληματισμό, συμβάλλει δε αναμφίβολα στη φιλία και στην ειρηνική συνύπαρξη των δύο λαών μας. 

Στη συνέχεια ο ανθολόγος-συγγραφέας του παρόντος τόμου παρουσιάζει αποσπάσματα από τα εξής 14 θεατρικά κείμενα (Ευχής έργο θα ήταν να μπορούσαμε να διαβάσουμε ολόκληρα τα κείμενα. Μπορεί να υποθέσει κάποιος τους λόγους για τους οποίους δεν παρουσιάστηκαν σε αυτή την έκδοση ολόκληρα τα θεατρικά κείμενα.):

1.Μουσαχιπζαντέ Τζελάλ (1868-1959), «Ο Ιεροδικαστής (καδής) του Αγίου Όρους»

2.Τζεβάτ Φεχμί Μπασκούτ (1905-1971), «Η σκάλα της Χαλκηδόνος»

3.Μελίχ Τζεβντέτ Αντάι (1915-2002), «Προσοχή Σκύλος»

4.Χαλντούν Τανέρ (1915-1986), «ΚΑΜΠΑΡΕ. Υπνοβάτης»

5.Του ιδίου, «Ύπνος»

6.Του ιδίου, «Σαματάς στο Φεγγαρόφωτο»

7.Ορχάν Ασενά (1922-2001), «Κοτζάογλαν»

8.Ανταλέτ Αγάογλου (1929-), «Στα σύνορα»

9.Γκιουνγκόρ Ντιλμέν (1930-), «Το τραγούδι του Κουζκουντζουκίου»

10.Τουργκούτ Όζακμαν (1930-), «Πέρα από τους τοίχους»

11.Του ιδίου, «Σταυροβελονιά»

12.Τουράν Οφλάζογλου (1932-), «Σουλτάνος Μουράτ ο 4ος»

13.Του ιδίου, «Ο αρχιτέκτονας Σινάν»

14.Μοράτχαν Μουνγκάν (1955-), «Μαχμούτ και Γεζιντά»

Ο ανθολόγος φρόντισε να ενημερώσει τους αναγνώστες του βιβλίου του με εργο-βιογραφικά στοιχεία του κάθε δραματουργού, δηλαδή με σχετικά κείμενά του τα οποία προηγούνται των θεατρικών κειμένων, με γενικό τίτλο: «Ο άνθρωπος και το έργο του». Πολύτιμα στοιχεία, τα οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσαν να βρουν οι μη τουρκόφωνοι αναγνώστες.

Επίσης, παρέχει μια περίληψη της υπόθεσης του κάθε έργου, με τίτλο: «Λίγα λόγια για την υπόθεση του έργου». Με αυτόν τον τρόπο οι αναγνώστες ενημερώνονται για την υπόθεση, παίρνοντας μια «πρόγευση», πριν να διαβάσουν το κάθε έργο. 

Στο τέλος του βιβλίου ο κ. Μητράρας παραθέτει μια τουρκική βιβλιογραφία, την οποία χρησιμοποίησε για τα κείμενά του στο παρόν βιβλίο, πολύτιμη σε φοιτητές τμημάτων Τουρκικών Σπουδών και σε άλλους τουρκομαθείς μελετητές και γενικά σε ανθρώπους του θεάτρου.

Προτείνουμε στις Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ (που τόσα και τόσα έχουν προσφέρει στις θεατρικές σπουδές), αλλά και σε τουρκομαθείς ακαδημαϊκούς και μη συγγραφείς να μεταφράσουν και πολλά  άλλα θεατρικά έργα τούρκων δραματουργών και τανάπαλι: να μεταφραστούν και άλλα ελληνικά θεατρικά έργα στην τουρκική γλώσσα σε Ανθολόγια, σαν το παρουσιαζόμενο εδώ, ώστε να υπάρχει μια συνεχής ροή ανταλλαγής πολιτισμικών προϊόντων, όπως είναι το Θέατρο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν κοινά ελληνοτουρκικά φεστιβάλ θεάτρου, ανέβασμα θεατρικών έργων –τούρκικων και ελληνικών στις αντίστοιχες θεατρικές σκηνές– για τη βαθύτερη αλληλογνωριμία των λαών μας και τη σύσφιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων συνεργασίας, φιλίας και ειρήνης στην περιοχή, κόλαφος βέβαια για τους απανταχού καπιταλιστές/ιμπεριαλιστές. 

Συγχαίρουμε τις Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ για την έκδοση και κυκλοφορία της ενλόγω σειράς και φυσικά τον συγγραφέα-μεταφραστή-ανθολόγο-επιμελητή της κ. Αριστοτέλη Μητράρα και ευχόμαστε τα βιβλία της σειράς να είναι καλοτάξιδα. Επιπλέον, ευχόμαστε να μεταφραστούν στη γλώσσα μας και άλλα ακόμη θεατρικά έργα τούρκων δραματουργών.

Σημειώσεις:

1.Εκτός των αναφερόμενων από τον κ. Μητράρα, εντελώς, ενδεικτικά, για την πληροφόρηση του αναγνώστη μας, καταγράφω μερικά άλλα μεταφρασμένα στα ελληνικά τούρκικα θεατρικά έργα:

Α. Σε μετάφραση Στέλιου Μαγιόπουλου:

–Ναζίμ Χικμέτ, «Το κρανίο», «Το σπίτι του νεκρού ή Η οικία του μακαρίτη» (Ναζίμ Χικμέτ. Τα έργα του, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1959, αυτοέκδοση, Αθήναι 21976 και Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 31977, Α΄ τόμος)

–Ναζίμ Χικμέτ, «Η Σαμπαχάτ», «Ο Ηλίθιος» (Ναζίμ Χικμέτ. Τα έργα του, Αθήναι 1976 και Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 21977, Β΄ τόμος)

Β. Σε μετάφραση Σπύρου Ζήση (από τα ρώσικα):

–Ναζίμ Χικμέτ, «Ο θρύλος της αγάπης» (Εκδοτικό Τυπογραφείο, Αθήναι 1957)

Γ. Σε μετάφραση Κώστα Κουλουφάκου:

–Ναζίμ Χικμέτ, «Το κρανίο» (κατά τη δεκαετία του 1950, το οποίο ανεβάστηκε το 1977 από το θίασο «Θέατρο του Λαού»)

Δ. Σε μετάφραση Έρμου Αργαίου:

–Ναζίμ Χικμέτ, «Το σπαθί του Δαμοκλή» (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982)

–Αζίζ Νεσίν, «Κάνε κάτι Μετ!» («ΔΩΔΩΝΗ», Αθήνα 1983)

Ε. Σε μετάφραση Παναγιώτη Αμπατζή:

–Ρεφίκ Ερντουράν, «Το ποδήλατο του Τζενγκίζ Χαν»

–Σαμπαχαττίν Κουντρέτ Ακσάλ, «Ο Χωρατατζής», περ. «ΠΥΡΣΟΣ», τεύχ. 5, Κωνσταντινούπολη Φεβρ. 1955.

–Αζίζ Νεσίν, «Άντε ψυχούλα μου σκότωσέ με», περ. «Η ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ», Τεύχ. 10 και 11, Αθήνα 2006

–Ναζίμ Χικμέτ, «Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε», περ. «Η ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ», Τεύχ. 13 και 14, Αθήνα 2008 κ.ά.

Επίσης, αναφέρω δύο αφιερώματα για τη ζωή και το έργο του Ναζίμ Χικμέτ, που ενδεχομένως να είναι άγνωστα σε ενδιαφερόμενους αναγνώστες και ένα ακόμη δημοσιευμένο αυτοβιογραφικό κείμενο του Ναζίμ Χικμέτ:

–Περ. «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ», «Αφιέρωμα στον Ναζίμ Χικμέτ», Αρ. τεύχ. 53-56, Άνοιξη ’13-Χειμώνας ’14, σελ. 2-351.

–Ναζίμ Χικμέτ. Για να γενούνε τα σκοτάδια λάμψη, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ, 13-14.06.2015, ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ:  ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΚΕ, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2016, σελ. 405.
(Μιχ. Γεωργίου, «Η θεατρική δημιουργία του Ναζίμ Χικμέτ», σελ. 216-229)

–«Ναζίμ Χικμέτ. Το θεατρικό μου έργο», ΚΑΤΙΟΥΣΑ (διαδίκτυο, εδώ και εδώ), 2-3,6.2017.

2. Τα αποσπάσματα είναι μεταφρασμένα από τον Δρ. Αριστοτέλη Μητράρα, αν και αυτό δεν γίνεται εξαρχής σαφές ούτε στο «Προλογικό σημείωμα» του καθηγητή του ΕΚΠΑ κ. Ιωάννη Θ. Μάζη, αλλά ούτε ο εκδότης κάνει σχετική αναφορά, που κατά τη γνώμη μας θα έπρεπε να έχει γίνει στο ψευδοεξώφυλλο του βιβλίου ή στην 4η σελίδα.

3. Προτείνουμε αυτό το υποκεφάλαιο να ξαναγραφτεί, στη 2η έκδοση του βιβλίου, παρέχοντας πάλι με συνοπτικό τρόπο εγκυρότερη ιστορική γνώση και μη αγνοώντας και την (αρχαιο-ελληνική) προέλευση του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, την εξέλιξή του στο διάβα των αιώνων, τις αλληλεπιδράσεις του με τον τουρκικό Καραγκιόζη και τις διαφορές του απ’ αυτόν κ.λπ. Άλλωστε, υπάρχει σχετική πλούσια βιβλιογραφία.