Στις 25 Οκτώβρη ξεκίνησαν στο Βασιλικό Θέατρο, στη Θεσσαλονίκη, οι παραστάσεις του έργου «Ρώσικη Επανάσταση» σε δραματουργία και σκηνοθεσία του Λιθουανού Τσέζαρις Γκραουζίνις. Στο σημείωμά του, ο σκηνοθέτης υπογραμμίζει: «Δημιουργώντας μια παράσταση με θέμα τη Μεγάλη Σοσιαλιστική Ρωσική Επανάσταση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια πρόκληση: Να εξετάσουμε και να επανεξετάσουμε τα πιο όμορφα (και πιο σπάνια σήμερα) χαρακτηριστικά του ανθρώπου, τον ενθουσιασμό και την πίστη ότι μια καλύτερη κοινωνική οργάνωση του παράλογου σύγχρονου κόσμου μας είναι εφικτή». Είναι στ’ αλήθεια μεγάλη η πρόκληση να αναπαραστήσει κανείς ένα τόσο συγκλονιστικό γεγονός και ταυτόχρονα να αναδείξει τον ενθουσιασμό και την πίστη των ανθρώπων. Χρειάζονται οι καλλιτεχνικές αρετές, που αναμφισβήτητα διαθέτει ο Γκραουζίνις, αλλά και μια βαθιά κατανόηση των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής, για να αποδοθεί ολοκληρωμένα η ιδεολογική διαπάλη που χαρακτηρίζει τα γεγονότα του Οκτώβρη.
Το έργο αναπαριστά τις τελευταίες μέρες της Επανάστασης μέσα από τα μάτια ενός στρατιώτη – αγρότη, του Ιβάν. Στο ρωσογερμανικό μέτωπο οι απώλειες είναι μεγάλες και η δυσαρέσκεια για την κυβέρνηση Κερένσκι φουντώνει. Από εκεί μεταφερόμαστε στην Πετρούπολη, όπου ο Ιβάν ψάχνει την υπηρέτρια αδερφή του σε ένα πλούσιο σπίτι. Η παρακμή της πρωτεύουσας παρουσιάζεται με ενάργεια. Η μαστροπεία, τα ναρκωτικά και κάθε λογής παράνομη δραστηριότητα λούμπεν στοιχείων εμφανίζονται στους δρόμους, που σε λίγο θα κατακλυστούν από τον επαναστατημένο λαό. Παρασυρμένος από την ορμητική δύναμη των επαναστατών, ο στρατιώτης – αγρότης, που μέχρι τώρα έμενε ουδέτερος, αποφασίζει να τους ακολουθήσει. Η συνάντησή του με τον Λένιν ενισχύει την πίστη του στον αγώνα για ένα «πιο φωτεινό μέλλον».
Το δεύτερο μέρος ξεκινά με την κατάληψη των ανακτόρων. Η νέα εξουσία επιβάλλεται και ο Λένιν διαβάζει το Διάταγμα για την Ειρήνη και τη Γη. Ο Λένιν έρχεται αντιμέτωπος με διάφορα ζητήματα, όπως είναι, για παράδειγμα, η σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών. Η συζήτηση των καθημερινών προβλημάτων μένει στην επιφανειακή περιγραφή και δεν αναδεικνύει τη θεωρητική και πρακτική συμβολή των μπολσεβίκων στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντικειμενικά έθετε η επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας.
Η αδυναμία να κατανοηθεί και να προβληθεί ολοκληρωμένα η ιδεολογική σύγκρουση του νέου με το παλιό φαίνεται περισσότερο στους διαλόγους του Λένιν με την επικεφαλής των εσέρων και τον Μαξίμ Γκόρκι. Η αντιπαράθεση των αστικών δημοκρατικών ελευθεριών με την «κόκκινη τρομοκρατία» της επανάστασης δεν βοηθάει τον θεατή να βγάλει σωστά συμπεράσματα, καθώς δεν αναφέρεται πως τις «ελευθερίες» που επικαλούνται οι εσέροι, τις είχαν καταλύσει οι ίδιοι, όταν συμμετείχαν στην κυβέρνηση του Κερένσκι και έθεταν εκτός νόμου το Κόμμα των Μπολσεβίκων. Ο Γκόρκι, εκείνη την εποχή, θεωρούσε ότι το κήρυγμα για δικτατορία του προλεταριάτου ήταν άκαιρο, λάθος, υπερτιμώντας τις αστικές ελευθερίες που είχαν κατακτηθεί στην επανάσταση του Φλεβάρη. Βεβαίως, αργότερα ο Γκόρκι έγινε θερμός υποστηρικτής της Σοβιετικής εξουσίας και αναδείχτηκε σε θεμελιωτή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Πώς ήταν επομένως δυνατόν να μην υπάρχει αντιπαράθεση; Η δικτατορία του προλεταριάτου εξασφαλίζει την αληθινή ελευθερία για τους πολλούς, καθώς καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η αστική δημοκρατία εξασφαλίζει ελευθερίες και δικαιώματα μόνο για την αστική τάξη.
Γενικά, οι διάλογοι αποτελούν συρραφή από ανακατεμένες λέξεις και φράσεις του Λένιν, αλλά δεν συγκροτούν ένα ολοκληρωμένο νόημα. Ταυτόχρονα, επανέρχεται το ζήτημα της διάστασης ανάμεσα στη βάση και την ηγεσία. Ο ανοργάνωτος όχλος που καταλαμβάνει τη σκηνή και η προσπάθεια του διανοούμενου ηγέτη να τον χειραγωγήσει δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Η επανάσταση του Οκτώβρη δεν ήρθε ξαφνικά από το πουθενά. Ηταν έργο της οργανωμένης εργατικής τάξης, που σφυρηλατήθηκε μέσα από μακρόχρονους αγώνες, απεργίες και ανένδοτο αγώνα ενάντια στην εξουσία του τσάρου και της αστικής τάξης. Η καθοδηγητική συμβολή των μπολσεβίκων ήταν καθοριστική σε αυτή τη διαδικασία.
Τα ιδεολογικά και πολιτικά κενά που αφήνει η παράσταση σπεύδει να συμπληρώσει ο Αρης Στυλιανού, πρόεδρος του ΔΣ του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ), σε κείμενό του που φιλοξενείται στο πρόγραμμα. Εκεί επαναφέρει απόψεις ιστορικά ξεπερασμένες, που έχουν απαντηθεί από την ίδια τη ζωή. Αρχικά, ισχυρίζεται πως η Ρωσία δεν ήταν έτοιμη για μαρξιστικού τύπου, προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Λένιν έχει απαντήσει ολοκληρωμένα στην άποψη αυτή και με την ανάλυσή του για το χαρακτήρα της εποχής, για το γεγονός ότι ο καπιταλισμός είχε ήδη περάσει στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο και ήταν ώριμες οι συνθήκες για μια σοσιαλιστική επανάσταση. Οι εσέροι και οι μενσεβίκοι, που αρνούνταν την επικαιρότητα της προλεταριακής επανάστασης, αλλά έσπευσαν να αναλάβουν υπουργικές θέσεις στην κυβέρνηση του Κερένσκι, διαψεύστηκαν πανηγυρικά από την ιστορία.
Στη συνέχεια, ο πρόεδρος του ΚΘΒΕ ξεδιπλώνει όλη την επιχειρηματολογία αυτών που ισχυρίζονται πως η επανάσταση μετατράπηκε σε κατεστημένη εξουσία και πως τελικά στην ΕΣΣΔ δεν υπήρχε σοσιαλισμός, αλλά ένα καθεστώς ισχυρού κρατισμού. Μέσα από μια οικονομική ανάλυση, μια πολεμική ενάντια στην εκβιομηχάνιση της Σοβιετικής Ενωσης και τον κεντρικό σχεδιασμό (νομοτέλεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης), καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο Στάλιν και η «ηγετική ομάδα του Κόμματος» επιτέθηκαν στις αγροτικές μάζες και την εργατική τάξη!
Τι εννοεί, στ’ αλήθεια, επίθεση; Την εντυπωσιακή άνοδο του βιοτικού και του μορφωτικού επιπέδου, τις διακοπές, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, τις υπηρεσίες Υγείας, Πρόνοιας, προστασίας της μητρότητας και του παιδιού, που απολάμβαναν οι άνθρωποι όλων των εθνοτήτων που ζούσαν στην ΕΣΣΔ; Ολα αυτά τα εξασφάλιζε ο κεντρικός σχεδιασμός και γι’ αυτό είναι αδύνατο να τα έχει ο εργάτης και ο αγρότης στον καπιταλισμό. Σύμφωνα, όμως, με το συμπέρασμα του κ. Στυλιανού, στη Σοβιετική Ενωση επί Στάλιν οι καπιταλιστικές σχέσεις αναπτύσσονται σε πρωτοφανή βαθμό! Δεν πρόκειται, βέβαια, για επινόηση δική του, αλλά για μια τετριμμένη επιχειρηματολογία οπορτουνιστικών και αστικών δυνάμεων. Οι απόψεις αυτές τείνουν να γίνουν απολογητές της θέσης ότι ο καλύτερος κόσμος θα έρθει, όχι με την επανάσταση, τη συντριβή του παλιού κόσμου, αλλά με τη μετεξέλιξη της σημερινής βαρβαρότητας «ομαλά» στο ωραίο μέλλον! Με άλλα λόγια, η σημερινή πραγματικότητα είναι το αναγκαίο κακό, για να οδηγηθούμε σε κάτι καλύτερο. Στον άλλο δρόμο, τον επαναστατικό, καραδοκούν οι μπολσεβίκοι και ο Στάλιν!
Σίσσυ Πολυκάρπου
Μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της Κομματικής Οργάνωσης Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ
Πηγή:
Ριζοσπάστης
