Κριτική Θεάτρου: «Οι μάγισσες του Σάλεμ» του Άρθουρ Μίλλερ σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη στο Θέατρο Βρετάνια

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ – ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Ο αμερικανός νεο-ιορκέζος δραματουργός Άρθουρ Μίλλερ (1915-2005) έγραψε το 1953 το έργο «Το Xωνευτήρι» («The Crucible»), το οποίο ανέβηκε με επιτυχία στο Μπρόντγουεϊ. Το έργο γράφτηκε για να καυτηριαστεί η αντικομμουνιστική υστερία κατά την περίοδο του Μακαρθισμού στις ΗΠΑ, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Αλέξη Σολομό (1918-2012) και ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο1 κατά τη θεατρική περίοδο 1955-1956, με τίτλο: «Δοκιμασία» ή «Οι Μάγισσες του Σάλεμ», σε σκηνοθεσία του ίδιου, με σκηνογραφία Ανδρέα Νομικού (1917-1999) και κοστούμια Αντώνη Φωκά (1889-1986) και με ένα επιτελείο αξιόλογων ηθοποιών: Βύρων Πάλλης, Γεώργιος Γληνός, Ρίτα Μυράτ, Χριστόφορος Νέζερ, Γιώργος Παπάς, Ελένη Χαλκούση, Τζένη Καρέζη κ.ά.

Πολλές εφημερίδες και περιοδικά δημοσίευσαν, αμέσως μετά την πρεμιέρα της παράστασης, θεατρικές κριτικές, οι οποίες βρίσκονται στο ηλεκτρονικό αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, υπογραμμένες από σημαντικούς ανθρώπους των Γραμμάτων: «Ραδιο-πρόγραμμα» (Αχ. Μαμάκης, 2.11.1955), «Έθνος Λευκωσίας» (Δημοσθένης Α. Χριστοφίδης, 18.11.1955), «Ελληνική Ώρα Πειραιώς» (Κύπρος Φραγκούλης, 11.11.1955), «Εστία» (Ι.Λ., 10.11.1955), «Το Βήμα» (Ευάγγελος Παπανούτσος, 11.11.1955), «Εθνικός Κήρυξ» (Κώστας Παράσχος, 11.11.1955), «Ακρόπολις» (Στάθης Σπηλιωτόπουλος, 11.11.1955), «Επιθεώρηση Τέχνης» (Γεράσιμος Σταύρου, τ. 12/1955), «Νέα Εστία» (Άλκης Θρύλος, 1.12.1955), «Ανεξαρτησία» (Περσεύς Αθηναίος, 27.11.1955), «Η Αυγή» (Γεράσιμος Σταύρου, 12.11.1955), «Ελευθερία» (Μάριος Πλωρίτης, 12.11.1955), «Αθηναϊκή» (Λέων Κουκούλας, 11.11.1955), «Τα Νέα» (Βάσος Βαρίκας, 12.11.1955), «Η Βραδυνή» (Μ. Καραγάτσης, 11.11.1955) κ.ά.

«Οι μάγισσες του Σάλεμ» – Εθνικό Θέατρο, 1955-1956, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού

Η παράσταση του έργου ανέβηκε ξανά στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, κατά το 1996, με την ίδια μετάφραση, σε σκηνοθεσία Νίκου Χαραλάμπους, με σκηνογραφία Σίμου Καραφύλλη, Κοστούμια Ντόρας Λελούδα και με τους εξής ηθοποιούς: Στέφανο Κυριακίδη, Μιράντα Ζαφειροπούλου, Χρήστο Πάρλα, Ρίκα Σηφάκη, Δημήτρη Καμπερίδη, Τάκη Βουλαλά, Φρέζη Μαχαίρα κ.ά.

Το έργο εκδόθηκε σε βιβλίο από τις Εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ», από τον αείμνηστο εκδότη Ε.Κ. Λάζο (Αθήνα 1995, σελ. 133)

Από το 2020 μέχρι την άνοιξη του 2022 ανέβηκε η παράσταση του ίδιου έργου, στο Θέατρο «Δημήτρης Χορν», σε μετάφραση και σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη και το Φθινόπωρο του 2022, στο Θέατρο «Βρετάνια».

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ – ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ:

Στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης των Η.Π.Α. στα 1692 ξεκινά ένα ανελέητο «κυνήγι μαγισσών», όπως το αποκάλεσε 350 χρόνια αργότερα ο Άρθουρ Μίλλερ, γράφοντας τούτο το συγκλονιστικό κείμενο, με σκοπό να ψέξει το απάνθρωπο και άδικο «κυνήγι των κομμουνιστών», με την αποτρόπαια πολιτική του Μαρκαθισμού στις Η.Π.Α. («Ερυθρός τρόμος»), μεταπολεμικά, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 ως τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Μια εποχή που στάλθηκαν στις φυλακές πολλοί αμερικανοί πολίτες και εξαπολύθηκε ένα γιγάντιο κύμα πολιτικών διώξεων, απολύσεων κατά καλλιτεχνών, εκπαιδευτικών κ.ά, πολιτών με δημοκρατικά και αριστερά φρονήματα.

Την ίδια εποχή και σε άλλες χώρες επιρροής των Η.Π.Α., όπως και στην Ελλάδα, επικράτησε η δίωξη κομμουνιστών με φυλακίσεις, εξορίες, βασανιστήρια, εκτελέσεις κ.ο.κ. Στα κολαστήρια και στους τόπους εξορίας πολιτικών κρατουμένων της Μακρονήσου, της Γυάρου, του Αη-Στράτη, της Ανάφης, της Ικαρίας κ.ο.κ. πραγματοποιήθηκε ένα όργιο βάρβαρων και δολοφονικών πράξεων, στα πλαίσια και αυτό της ψυχροπολεμικής, μεταναζιστικής, αλλά στη συνέχεια της έντονης φασιστικής αντικομμουνιστικής περιόδου.

Βέβαια, το «κυνήγι μαγισσών» είχε ξεκινήσει στην Ευρώπη, 160 χρόνια, περίπου, πριν από τις Η.Π.Α.

Ένα «κυνήγι μαγισσών», στα 1692, στην αποικιοκρατική και πουριτανική εποχή του Νέου Κόσμου, λοιπόν, που έστειλε στην κρεμάλα αθώους πολίτες και μάλιστα οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ακραιφνείς χριστιανοί. Ορισμένοι από αυτούς ήταν, βέβαια, σκεπτόμενοι και λογικοί άνθρωποι, οι οποίοι είχαν το «ελάττωμα» να αμφισβητούν τις δεισιδαιμονίες και κάθε είδους μεταφυσικές δοξασίες και το χειρότερο: να εκφράζουν τις απόψεις τους με παρρησία…, αλλά και να μη δέχονται να καταδώσουν συνανθρώπους τους, ως δήθεν «μάγισσες», για να σώσουν το τομάρι τους…

Αποδεδειγμένα υπήρξε φθόνος και θέληση για εκδίκηση, ψευτιά και υποκρισία, αλλά και ατομισμός, χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητας κάποιων ανθρώπων, ακόμη και της σημερινής εποχής. Επιστρατεύτηκαν, λοιπόν, φαντασιώσεις και υποκριτικές ενέργειες και έτσι δημιουργήθηκε ένα κλίμα, με επίκληση πνευμάτων και άλλων μεταφυσικών όντων, ώστε να πεισθούν οι θρησκόληπτοι για τα «έργα του Σατανά» και έτσι να καταδικαστούν αθώα θύματα αυτής της απίστευτα ελεεινής υπόθεσης, και μάλιστα σύμφωνα με το νόμο, με σύσταση Ειδικού Δικαστηρίου, και με τις δικαστικές αποφάσεις της πολιτείας. Μιας πολιτείας που εκπαίδευε και εκπαιδεύει (με ή χωρίς εισαγωγικά), ακόμη, από μικρά τα παιδιά, με αρωγούς την Εκκλησία και την Εκπαίδευση, αλλά και με τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο, τους πολίτες να έχουν μεταφυσική ιδεολογία, μη λογική και κριτική σκέψη (και κυρίως, η Εκκλησία), φανατισμό, μισαλλοδοξία και κακία…, άσχετα αν το φαινόμενο σήμερα αυτό ενυπάρχει σε μικρή ή μεγάλη κοινωνική κλίμακα. Δυστυχώς, παρόμοια κοινωνικά φαινόμενα υπάρχουν μέχρι σήμερα, ασφαλώς σε λιγότερους ανθρώπους, κυρίως σε φανατικούς και θρησκόληπτους χριστιανούς, αλλά και σε θρησκόληπτους άλλων θρησκειών του πλανήτη μας, ορισμένες φορές μετατρέπονται σε θηριωδίες μέσα αιματηρούς ιερούς πολέμους, στα πλαίσια του φονταμενταλισμού (Χριστιανικού, Μουσουλμανικού, Ιουδαϊκού), που σαφώς άπτονται –κατά περιόδους– στην ιστορική περίοδο της Φεουδαρχίας ή στην τρέχουσα περίοδο του Καπιταλισμού/Ιμπεριαλισμού.

Το ιστορικό αυτό γεγονός έχει καταγραφεί ως χαρακτηριστική περίπτωση, που επαναλαμβάνεται ανά τους αιώνες ως καρικατούρα, για τις συνέπειες που έχει κάθε φανατικός αμοραλισμός (θρησκευτικός ή πολιτικός), οι ψευδείς και μισαλλόδοξες κατηγορίες εναντίον αθώων ανθρώπων, η κάθε είδους παρέμβαση της εξουσίας στις ατομικές ελευθερίες κ.ο.κ.

Εδώ, θα θέλαμε να αναφερθούμε σε μια προσωπική εμπειρία, που είχαμε το προηγούμενο από την παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης βράδυ, οπότε παρακολουθήσαμε τη θαυμάσια κινηματογραφική ταινία «Στο σύρμα», με σενάριο Αντώνη Κατσά και σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Παπαδόπουλου, στο σινεμά STUDIO New star, όπου πήραν μέρος πολλοί ερασιτέχνες ηθοποιοί και ελάχιστοι επαγγελματίες. Πόση ομοιότητα διαπιστώσαμε, αλήθεια, σε ιδεολογίες και αντιλήψεις, αλλά και σε απάνθρωπες, αντιδημοκρατικές/φασιστικές πρακτικές, όπου συντελούνταν μέσα σε απόσταση 350 χρόνων, σε δύο τόσο μακρινές χώρες με διαφορετικούς πολιτισμούς και σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους… 

ΠΡΟΣΩΠΑ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ:

Ο ήρωας του έργου, ο αγρότης Τζον Πρόκτορ, διέθετε στοιχειωδώς δυο προτερήματα: ηθική και λογική. Και δεν πρόδωσε αυτές τις κοινωνικές αρετές του. Τελικά, αν και αμφιταλαντεύτηκε, προς στιγμή, πήγε στην κρεμάλα… Για την τελική αυτή απόφασή του τον επηρέασε η, επίσης, τίμια, ηθική και λογική φίλη τους, Ρεβέκκα Κόρεϊ, η οποία πρώτη αποποιήθηκε κάθε μεταφυσική, άλογη και ανήθικη κοινωνική πρακτική (χαφιεδισμός), με αποτέλεσμα να πάει στην κρεμάλα, αλλά και η άμεμπτη, ηθική και αξιοπρεπής μέχρι το τέλος, σύζυγος του Τζον Πρόκτορ, Ελισάβετ Πρόκτορ. (Τα πρόσωπα των Τζον Πρόκτορ και Ελισάβετ Πρόκτορ είναι ανύπαρκτα στην Ιστορία. Όλα τα άλλα πρόσωπα του έργου είναι επιβεβαιωμένα από την ιστορική έρευνα.)

Ο δικαστής Ντάνφορθ, θρησκόληπτος και αυταρχικός, καθώς ήταν, πίεζε αφόρητα τους μάρτυρες, όπως ήταν η Μαίρη Ουόρεν: «Είδες τον Δαίμονα; Διάλεξε: ή θα ομολογήσεις ή θα κρεμαστείς. Ξέρεις ποιος είμαι; Σου λέω πως θα κρεμαστείς, αν δεν μου πεις την αλήθεια.»2

Αυτή αντιστάθηκε, όσο μπορούσε. Στο τέλος, λύγισε, φοβισμένη από τις απειλές του δικαστή, και με υστερίες και φαντασιώσεις εναντιώθηκε στον Πρόκτορ, για να γλιτώσει την κρεμάλα. Αρωγός του δικαστή ο θρησκόληπτος, επίσης, αιδεσιμώτατος Σαμουήλ Πάρις, του οποίου την ηθική αμφισβητούσε δημόσια ο Πρόκτορ.

 Η 17χρονη Άμπιγκεϊλ Ουίλλιαμς, πρώην ερωμένη (έστω για μια φορά) του Τζον Πρόκτορ, έπαιξε με επιτυχία ολόκληρη «θεατρική παράσταση», καταδίδοντας κάποιες δήθεν «μάγισσες» και ήταν εμφανές ότι σκοπός της ήταν να στείλει στην κρεμάλα την πολύ καλή χριστιανή και άμεμπτου ηθικής και χαρακτήρα  Ελισάβετ, σύζυγος του Πρόκτορ, για να τον κάνει καταδικό της, όπως φαντασιωνόταν και έλεγε ασύστολα στον ίδιο τον Πρόκτορ, καθώς ήταν παράφορα ερωτευμένη μαζί του. Αυτός, βέβαια, της είχε ξεκόψει κάποια περαιτέρω σχέση μαζί της, αλλά αυτή επέμενε, με αποτέλεσμα η Ελισάβετ να πάει στην κρεμάλα, μαζί με τον σύζυγό της, όπως αναφέραμε παραπάνω. 

Άμπικεϊλ (προς τον δικαστή): «Μα αφού με πλήγωσαν, αφού είδα το αίμα μου να τρέχει, αφού κάθε μέρα κινδυνεύω να με δολοφονήσουν επειδή κάνω το καθήκον μου και ξεσκεπάζω τους συνεργούς του διαβόλου!… Αυτή είναι λοιπόν η ανταμοιβή μου;… Να μη μου έχετε εμπιστοσύνη, να με ανακρίνετε σα μια…[…] Πιο καλά εσείς να προσέξετε, κ. Ντάνφορθ. Θαρρείτε πως είστε τόσο δυνατός, που η δύναμη της Κόλασης να μην μπορεί να σας κυριέψει κι σας;… Προσέξτε, σας λέω…» Ο ένας εξαπέλυε στον άλλον μεταφυσικές απειλές. Ο Πρόκτορ, όμως, δεν άντεξε αυτό το «θέατρο» και αποκάλυψε, χωρίς αποτέλεσμα, βέβαια, στο Δικαστήριο τη σχέση του με την Άμπικεϊλ, την υποκρισία της και τα ποταπά κίνητρά της, προερχόμενα από την ερωτική εκδίκηση εναντίον του. 

«Οι μάγισσες του Σάλεμ»

Ο Τζον Χέιλ, πάστορας του Μπέβερλι, εκλήθη για να διαλευκάνει όλες αυτές τις κατηγορίες περί «μαγγισών». Ως μορφωμένος νομικά, αλλά και ως ηθικός και λογικός άνθρωπος, αντιλήφθηκε την απάτη και προσπάθησε στο Δικαστήριο, χωρίς αποτέλεσμα, να εξηγήσει τα ανυπόστατα αυτά φαινόμενα και έτσι να σώσει κάποιους από την κρεμάλα. Τελικά, εγκατέλειψε το Δικαστήριο, απευθυνόμενος προς τον δικαστή: «Εξοχότατε, είναι πιθανό η δικαστική σας συνείδηση να είναι ατρόμητη και να μη σταματάει μπροστά σε τίποτα. Εγώ όμως δεν είμαι παρά ένας ταπεινός ιερέας του θεού σ’ έναν κόσμο δυστυχίας και πόνου. Και μου είναι αδύνατο να παραδεχτώ πως τέτοιες αποφάσεις μπορούν να παρθούν στ’ όνομα της χριστιανικής θρησκείας!… Εγκαταλείπω το δικαστήριο!» 

Το ζεύγος Τόμας και Άννα Πάτναμ ήταν πλούσιοι και θρησκόληπτοι καιροσκόποι, οι οποίοι  «σιγοντάριζαν» στο «κυνήγι των μαγισσών» προς ίδιον περιουσιακό όφελος.  

Η Μέρσι Λιούις ήταν δούλα του ζεύγους Πάτναμ. 

Η Μαίρη Ουόρεν ήταν δούλα του ζεύγους Πρόκτορ, άβουλη, δειλή και αναποφάσιστη, συνετέλεσε τελικά στη θετική έκβαση των θανατικών ποινών, αν και αρχικά είχε πειστεί από τον Τζον Πρόκτορ να καταθέσει πραγματικά και αληθή στοιχεία στο Δικαστήριο.

Η Τιτούμπα ήταν μαύρη σκλάβα του Σαμουήλ Πάρις. Ήξερε νέγρικα τραγούδια και χορούς από μαγικές τελετές της πατρίδας της, που ήταν τα νησιά Μπαρμπάντος. Ήταν η πρώτη που ομολόγησε ότι είχε επικοινωνία με τον Σατανά. Παρέσυρε δε τα άλλα κορίτσια, νύχτα στο δάσος, όπου κάλεσαν τα πνεύματα, άναψαν φωτιά, χόρεψαν, τραγούδησαν, ήπιαν σούπα κ.λπ.

Ο Τζιλ Κόρεϊ ήταν ο μοναδικός κατάδικος, ο οποίος δεν απαγχονίστηκε, αλλά πέθανε ηρωικά κάτω από το βάρος πολλών πλακών, που του έβαζαν όλο και περισσότερες στο στήθος του, χωρίς βέβαια να ομολογήσει ότι είχε τάχα σχέση με τον σατανά. Ο ρόλος του δεν υπήρχε στην παρούσα παράσταση.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ:  

Ο μεταφραστής/σκηνοθέτης της παράστασης, αφαίρεσε κάποιες σκηνές του έργου, για κάποια οικονομία χρόνου, χωρίς να επηρεάζεται η εξέλιξη της υπόθεσης του έργου, και πρόσθεσε κάποιες άλλες από την κινηματογραφική διασκευή του έργου («The Crucible») (1957), με σενάριο των Άρθουρ Μίλλερ και Ζαν-Πολ Σάρτρ (1905-1980) και με πρωταγωνιστές τον Ιβ Μοντάν, τον Μιλέν Ντεμονγκό και τη Σιμόν Σινιορέ.

Έχουμε παρακολουθήσει την προβολή της παραπάνω ταινίας, στο διαδίκτυο, αλλά και την προβολή της μετέπειτα ομότιτλης ταινίας (1996), επίσης στο διαδίκτυο, με άλλο σκηνοθέτη και πρωταγωνιστές δύο  υπέροχους ηθοποιούς: τον Ντάνιελ Ντε Λιούις και τη Γουινόνα Ράιντερ. Υποθέτουμε ότι ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, κατά τη σεναριογραφική συνεργασία του με τον δραματουργό του θεατρικού έργου, Άρθουρ Μίλλερ, συνέβαλε καθοριστικά για τις όποιες διαφοροποιήσεις της υπόθεσης, για την αύξηση των ηθοποιών (προνόμιο του κινηματογράφου, γενικότερα), για τις προσθήκες διαλόγων κ.ο.κ. Και οι δύο ταινίες είναι αξιόλογες, από σκηνοθετική άποψη και καστ ηθοποιών, με υπέροχα τοπία και εικόνες. Και φυσικά, με τις δυνατότητες που έχει ο κινηματογράφος ως τέχνη, συγκλονίζουν εντονότερα τον θεατή, ο οποίος απολαμβάνει την εξέλιξη του μύθου και τις κάθε είδους δράσεις, σε ένα διαφορετικό βέβαια επίπεδο, απ’ ότι απολαμβάνουμε κάθε αντίστοιχη θεατρική παράσταση. 

 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ:  

Η σκηνοθεσία του Νικορέστη Χανιωτάκη αρκετά αξιόλογη, διαθέτει ευρηματικότητα και είναι φανερό ότι διδάχθηκαν επαρκώς όλοι οι ρόλοι, εκτός, κατά τη γνώμη μου, από τους ρόλους των κοριτσιών στο δάσος, στον Πρόλογο, όπου επικρατούσε μια σύγχυση και υπερβολική νευρικότητα, χωρίς οι θεατές να αντιλαμβάνονται τα λόγια των ηθοποιών, δείχνοντας ότι οι συγκεκριμένες ηθοποιοί δεν είχαν σαφείς σκηνοθετικές οδηγίες και μάλλον αυτοσχεδίαζαν… ή είχαν επηρεαστεί από τις δύο κινηματογραφικές ταινίες, που προαναφέραμε. Τουλάχιστον, αυτή την εντύπωση έδιναν στους θεατές. Ως γνωστό, ο λόγος στο θέατρο πρέπει να γίνεται κατανοητός από την πρώτη έως την τελευταία σειρά της πλατείας και του εξώστη. Τα διάφορα μουσικο-ηχογραφικά κινηματογραφικά εφέ, ενδέχεται να δημιουργούν σύγχυση μεταξύ μουσικής, διαφόρων ήχων και λόγου, σε ορισμένες περιπτώσεις, αν και αυτό κρίνεται ως ανεπίτρεπτο στο θέατρο.

Η σκηνογραφία της Αρετής Μουστάκα ήταν καλή και λειτουργική, μέσα σε ένα εξπρεσιονιστικό φόντο,  αν και το ένα και μοναδικό σκηνικό, δεν μας βρίσκει σύμφωνους.   

Τα κοστούμια εποχής της Χριστίνας Πανοπούλου ικανοποιητικά.

Η μουσική του Γιάννη Μαθέ υποβλητική, δημιουργούσε κατάλληλη με την υπόθεση του έργου ατμόσφαιρα, σε κλίμακες της δυτικοευρωπαϊκής ύστερης ενόργανης μεσαιωνικής μουσικής.

Αρκετά καλές κρίνονται, κατά τη γνώμη μας, η επιμέλεια κίνησης της Αντιγόνης Γύρα, η οποία παραπέμπει –κατά σημεία– στον χορό του αρχαίου ελληνικού δράματος και οι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα, οι οποίοι δημιουργούν τη δημιουργία ανάλογων με την υπόθεση συναισθημάτων και ενός μελοδραμτικού τόνου κατά τις εποχές της «μαγείας» και της μεταφυσικής, δίνοντας διαχρονικές διαστάσεις.

«Οι μάγισσες του Σάλεμ» – 2022

ΔΙΑΝΟΜΗ:

Οι πρωταγωνιστές της παράστασης Άκης Σακελλαρίου, Ρένια Λοϊζίδου, Γιάννης Καλατζόπουλος, Δανάη Επιθυμιαδη, Μιχάλης Αεράκης, Μελίνα Βαμβακά και Κώστας Κάππας απέδωσαν θαυμάσια τους ρόλους τους, χωρίς να υστερήσουν, βέβαια, οι υπόλοιποι ηθοποιοί.

Η διανομή ήταν η εξής:

Τζον Πρόκτορ: Άκης Σακελλαρίου, Ελισάβετ Πρόκτορ: Ρένια Λοϊζίδου, Σαμουήλ Πάρις: Γιάννης Καλατζόπουλος, Δικαστής Ντάνφορθ: Μιχάλης Αεράκης (κατά την προηγούμενη περίοδο τον δικαστή ερμήνευσε ο Νικήτας Τσακίρογλου), Άμπικεϊλ Ουίλλιαμς: Δανάη Επιθυμιάδη, Ρεβέκκα Κόρι: Μελίνα Βαμβακά, Τζον Χέϊλ: Κώστας Κάππας, Τόμας Πάτναμ: Θωμάς Γκαγκάς, Άννα Πάτναμ: Κατερίνα Νικολοπούλου, Μαίρη Ουόρεν: Ισιδώρα Δωροπούλου, Μπέτι Πάρις: Άννα Κλάδη, Μέρσι Λιούις: Αντουανέτα Παπαδοπούλου, Τιτούμπα: Δανάη Ομορεγκιέ Νεάνθ.   

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:

Πρόκειται για ένα αξιόλογο και ενδιαφέρον θεατρικό κείμενο, το οποίο αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα, αλλά έμμεσα μας φανερώνει τη διαχρονικότητα των μεσαιωνικών αντιλήψεων της θρησκοληψίας, των δεισιδαιμονιών, του φανατισμού, της μισαλλοδοξίας, της ιδιοτέλειας, της ζηλοφθονίας, της εκδικητικότητας  και των προκαταλήψεων, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, σε κάποιο μέρος του πληθυσμού…

Διδακτικό σε κοινωνικό επίπεδο και ιδιαίτερα στη νεολαία. 

Ευχόμαστε το έργο να ανέβει ξανά με κάποια άλλη παράσταση, με άλλη σκηνοθεσία, συντελεστές και ηθοποιούς.

 Προτείνουμε δε, στους αναγνώστες να δουν τις δύο κινηματογραφικές ταινίες στο διαδίκτυο  (ταινία 1957 και ταινία 1996).

1.Στο ηλεκτρονικό αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, στο κείμενο με τίτλο: «Ο Μίλλερ για το έργο του», διαβάζουμε τα λόγια του ίδιου του Μίλλερ: «[…] το Σάλεμ είναι ένα από τα σπάνια εκείνα δράματα της Ιστορίας που έχουν μιαν αρχή, μια μέση κι’ ένα τέλος. Το δράμα είναι ολοκληρωμένο, γιατί οι άνθρωποι αναγνώρισαν πως είχανε πάρει στραβό δρόμο, αμέσως μετά την τραγωδία. […]» 

2.Τα αποσπάσματα που παραθέτουμε είναι από τη μετάφραση του Αλέξη Σολομού, αφού δεν έχουμε στα χέρια μας τη μετάφραση του σκηνοθέτη της παρούσας παράστασης.