Νεφέλη Μαϊστράλη: “Το να καις την ιστορία, δεν οδηγεί σε λύτρωση αλλά σε παρανόηση και σκοτάδι”

Ποιοι είναι οι “αριστερόχειρες” της εποχής μας και ποιοι αποτελούν τον εθνικό κορμό; Ποιοι επιχειρούν να κάψουν τον ιστορικό φάκελο του εμφυλίου; Τι έχει να μας πει στο σήμερα ένα έργο για τον εμφύλιο, τις παιδουπόλεις και τις πληγές που άφησαν ανοιχτές στο σώμα της συλλογικής μνήμης; Μπορεί να αγκαλιάσει το κοινό ένα έργο που δε φοβάται να πάρει σαφή πολιτική θέση ή μήπως έχει εθιστεί στις ρηχές, απολιτικές αναλύσεις;

Αυτά και όχι μόνο συζητάμε με τη Νεφέλη Μαϊστράλη, συγγραφέα και πρωταγωνίστρια του έργου “Αριστερόχειρες”, που ανεβαίνει για τρίτη χρονιά στο Θέατρο Μπέλλος, για λίγες ακόμα παραστάσεις, και αξίζει να σπεύσουν να την δουν, όσοι δεν το έχουν κάνει ήδη. Κι αν ψάχνετε κάποιον επιπλέον λόγο για να το κάνετε αυτό, πιθανότατα θα τον βρείτε στις μεστές απαντήσεις που μας δίνει η Νεφέλη…

Φωτό: Χρήστος Συμεωνίδης

-Πώς προέκυψε η σύλληψη της ιδέας του έργου «Αριστερόχειρες»; Τι ιστορική έρευνα χρειάστηκε για το έργο -για παιδουπόλεις, παιδομάζωμα κτλ;

-Υπήρχε μέσα μου η επιθυμία να γράψω για τον Εμφύλιο, θεωρώντας ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα και πιο θολά σημεία της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας που αν γίνουν αντιληπτά σήμερα, ίσως βελτιωθεί και η περιρρέουσα πολιτική κατάσταση. Οι Αριστερόχειρες είναι παιδί της καραντίνας. Σ’ αυτό το διάστημα, βρήκα τον χρόνο να εμβαθύνω και να κατασταλάξω, ως προς το κεντρικό γεγονός που θα κινητοποιήσει την ιστορία. Οι παράνομες υιοθεσίες παιδιών που στάλθηκαν στην Αμερική και οι συνθήκες ζωής στην Παιδόπολη μου έδωσαν την κατάλληλη αφορμή να ξεκινήσω. Επίσης, είχα την τύχη να συμμετέχω σ’ ένα διαδικτυακό εργαστήριο δραματουργίας του Δη. Θε. Πειραιά, με συντονιστή τον Λ. Προυσαλίδη που πίστεψε στο θέμα και το στήριξε εν τη γενέσει του. Η έρευνά μου είχε να κάνει με μαρτυρίες και αφηγήσεις παιδιών που έζησαν την περίοδο του Εμφυλίου, ντοκιμαντέρ και βιβλία αυτής της περιόδου καθώς και πολύ διαδίκτυο. Ειδικά, η αφήγηση της Νιάλας φέρει πολλά στοιχεία από την πολύτιμη μαρτυρία του Β. Φυτσιλή.

-Έχουμε «κάψει» στη χώρα μας τον φάκελο του εμφυλίου;

-Τον έχουμε ή καλύτερα, έχουν καταχωνιάσει. Γίνονται πολλές προσπάθειες να καεί ολοσχερώς, αλλά ευτυχώς ακόμη υπάρχουν πολλοί που θυμούνται και μιλάνε. Το φρεσκάρισμα της μνήμης ήταν ένας λόγος να γραφτούν και να ανέβουν οι Αριστερόχειρες.

-Το θέατρο και οι τέχνες συνολικά έχουν πιάσει επαρκώς αυτή τη θεματική ή την αποφεύγουν συνειδητά, για να μην ξύνουν πληγές;

-Έχουν υπάρξει καλλιτεχνικά έργα που θίγουν το εμφυλιακό κλίμα, ειδικά τα προηγούμενα χρόνια. Νομίζω, ωστόσο, ότι στις μέρες μας, επειδή ζούμε μια πραγματικότητα που μας θέλει να μην πολιτικοποιούμαστε και να θεωρούμε παρωχημένη την πολιτική συζήτηση, γίνονται όλο και λιγότερες κινήσεις, κυρίως για να μην ταραχθούν τα νερά.

-Ποιοι είναι σήμερα οι «αριστερόχειρες» και ποιος ο «εθνικός κορμός»; Υπάρχουν τελικά μικρές ή μεγαλύτερες εμφύλιες διαμάχες στη σύγχρονη Ελλάδα;

-Δεν νομίζω ότι έχει αρθεί η διχοτόμηση και τρέχουμε όλοι μαζί, αγκαλιασμένοι και ανέμελοι, να κάνουμε διακοπές στα ελληνικά νησιά. Πώς θα μπορούσαμε άλλωστε; Θεωρώ ότι ζούμε μια ζοφερή πολιτική στιγμή, όπου η χώρα οδεύει για μια ακόμη φορά στη χρεοκοπία, ικανοποιώντας τις ορέξεις μερικών Ολίγων που πλουτίζουν σε βάρος της πλειοψηφίας. Τα δημόσια αγαθά είναι ανέκδοτο και η έννοια του όποιου ανθρωπισμού έχει καταργηθεί στο βωμό του κέρδους. Σίγουρα υπάρχουν εμφύλιες διαμάχες, και δεν γίνεται αλλιώς, κάπως πρέπει να αντιδράμε σ’ αυτό που μας συμβαίνει. Απλώς, η σύγκρουση έχει μετασχηματιστεί ή καλύτερα, εκσυγχρονιστεί. Είναι πιο «κόσμια», υποτίθεται.

-Γιατί επέλεξες μια σπονδυλωτή, «επιθεωρησιακή» σχεδόν μορφή για το έργο;

-Αυτή ήταν η φόρμα που μου λειτούργησε περισσότερο, για να αναδείξω την πολυσυλλεκτικότητα του ιστορικού γεγονότος. Θέλησα να υπάρχει η αίσθηση ότι πρόκειται για ένα σύνθετο γεγονός που όμως επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής και δεν περιορίζεται σε μια ένοπλη σύγκρουση. Στον Εμφύλιο, συγκρούστηκαν ιδεολογίες που φτιάχνουν το σήμερα, όχι μόνο στρατοί.

-Πόσο χαριτωμένη μπορεί να είναι μια «Φρίκη» στο σανίδι;

-Όσο χαριτωμένο μπορεί να είναι το τέρας του Λοχ Νες. Η Φρειδερίκη στη σκηνή, είναι μια απόπειρα να αποδοθεί σατιρικά μια από τις σκοτεινότερες φιγούρες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που κανονικά θα έπρεπε να είχε λογοδοτήσει για τα εγκλήματά της στη Δικαιοσύνη. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη δρόμος που φέρει το όνομά της· Δρόμοι, όχι μόνο ένας. Είναι να απορεί κανείς με την επιλεκτική μνήμη αυτής της χώρας.

-Τελικά η «εθνική συμφιλίωση» έμεινε παγωμένη σε εκείνη τη βραδιά της Νιάλας;

-Κατά τη γνώμη μου, ναι. Παγωμένη στη Νιάλα και σε άλλα πεδία μάχης, που οι άνθρωποι υποχώρησαν στα ακραία φυσικά φαινόμενα και προσπάθησαν να καταλάβουν τον πυρήνα της σύγκρουσής τους, αλλά εν τέλει, το ιδεολογικό τους υπόβαθρο, τους ξαναχώρισε. Πρόκειται για στρατούς που ζητούσαν διαφορετικά πράγματα, όσον αφορά τη ζωή και το μέλλον της χώρας. Σε επίπεδο ανθρώπινο ήταν όλοι στρατιώτες-άντρες/γυναίκες, που υπέφεραν τις κακουχίες μια πολεμικής σύρραξης, ωστόσο, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Κι αυτοί οι λόγοι δεν γίνεται να ξεχαστούν απλά, γιατί αφορούν στον πυρήνα της ύπαρξης.

-Τι συμβολίζει το «βρώμικο ’89» επί σκηνής; Και ποιος το βρώμισε τελικά;

-Μια προσπάθεια να τα βάλουμε όλα κάτω απ’ τα χαλί και να πάμε «παρακάτω», προκειμένου να μην κριθεί κανείς για τα εγκλήματα που διέπραξε. Βρωμίστηκε από την πολιτική συγκυρία που έπρεπε να υποστηρίξει την Ένωση, για να μην γκρεμιστεί το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα στο οποίο ήθελε να προσαρτηθεί η Ελλάδα. Υπήρξαν πολλοί αγωνιστές ή συγγενείς αγωνιστών που είχαν ταλαιπωρηθεί τόσο πολύ απ’ τον φάκελό τους, που θέλανε να καούν όλα. Ωστόσο, οι ιστορικοί της εποχής λέγανε τότε, κλειδώστε κάπου όλους τους φακέλους και ανοίξτε τους, όταν πια δεν θα υπάρχει κίνδυνος. Το να καις την ιστορία, δεν οδηγεί σε λύτρωση αλλά σε παρανόηση και σκοτάδι. Τότε, η καύση σερβιρίστηκε ως Λήξη των δεινών, αλλά στην ουσία, δεν έγινε έτσι, και πια είναι εμφανές. Η καύση λειτούργησε ως επικοινωνιακό τρικ και σωτηρία για όσους θέλανε να εξαφανίσουν το όνομά τους από τη λίστα των βασανιστών, διότι τελικά δεν συνέβη καμία ουσιαστική «Εθνική Συμφιλίωση».

-Το ιστορικό θέατρο είναι για σένα μια άσκηση συλλογικής μνήμης ή τρόπος να μιλήσεις για τη δική μας εποχή;

-Και τα δύο. Η διατήρηση της μνήμης και η διαπραγμάτευση του ιστορικού παρελθόντος ενός λαού, επηρεάζει το τώρα του. Εμείς που είμαστε γενικά, ξεχασιάρηδες… έχουμε θέμα με την εθνική μας ταυτότητα και την περίφημη Ελληνικότητά μας.

-Είναι έτοιμο το ευρύ κοινό να δεχτεί ένα έντονο πολιτικό έργο ή έχει εθιστεί σε πιο λείες, απολιτίκ οπτικές;

-Έτοιμο δεν ξέρω αν είναι. Σίγουρα οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές για πολιτικές κουβέντες. Έχει πετύχει αυτή η αίσθηση του παρωχημένου της πολιτικής συζήτησης που άρχισε να κυριαρχεί στα 90ς. Τους μόνους που ευνοεί αυτό είναι την πολιτική ηγεσία που ανενόχλητη, μπορεί να εφαρμόζει ό, τι θέλει, χωρίς αντίσταση ή αντίδραση. Ωστόσο, η προσπάθεια να κάνει κανείς μια πολιτική παράσταση δεν περνά απαρατήρητη και ευτυχώς, υπάρχουν πολλοί που αναζητούν τέτοια έργα. Κάναμε φίλους, παίζοντας τους Αριστερόχειρες. Ακόμη, θεωρώ ότι το θέατρο είναι από μόνο του πολιτική πράξη, είτε παίρνεις θέση είτε όχι· και η μη θέση είναι θέση και φέρει ευθύνη.

-Τι μπορούν να προσλάβουν από το έργο τα παιδιά που έρχονται στην παράσταση;

-Ερεθίσματα για να ψάξουν περισσότερο ή να ρωτήσουν τους δασκάλους και τους γονείς τους, αν αυτά που είδανε είναι μυθοπλασία. Κι αφού δεν είναι, γιατί δεν τα μαθαίνουν στο σχολείο.

-Επικοινωνούν οι «Αριστερόχειρες» με άλλα έργα σου (Σπυριδούλες, Μπλε Καστόρινα Παπούτσια κτλ);

-Εντελώς· Ηθελημένα ή όχι, τα έργα συνομιλούν, διότι με απασχολούν αυτές οι θεματικές και περνούν σε όλα, όσα γράφω. Οι Σπυριδούλες για παράδειγμα, θίγουν την ταξικότητα και το έμφυλο στην οικιακή εργασία. Όσον αφορά στα μπλε, για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, δεν είναι δικό μου έργο αλλά το εκπληκτικό μυθιστόρημα του Θανάση Σκρουμπέλου που αφορά στη μεταμφυλιακή Ελλάδα και το πολιτικό σκηνικό, όπως δημιουργήθηκε πριν την έλευση της Χούντας των Συνταγματαρχών. Κι αυτό πολιτικό, κι αυτό σατιρικό, κι αυτό, με ιστορικές αλήθειες για να μην ξεχνάμε.

-Μπορεί να ζήσει κανείς σήμερα από την τέχνη του, χωρίς να κάνει εκπτώσεις στη δουλειά του;

-Αν έχεις τύχη, διάβαινε. Σεζόν τη σεζόν δουλεύει σε μας. Η αλήθεια είναι ότι όσο χειροτερεύει η κατάσταση στη χώρα συλλήβδην, τόσο η τέχνη παίρνει την κατηφόρα, με την έννοια των μέσων που έχει κανείς για να δουλέψει.

Στην Ελλάδα, θεωρείται πολυτέλεια αυτό που κάνουμε, οπότε υπο-χρηματοδοτείται και υπο-προστατεύεται. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί να κάνεις εκπτώσεις στο αν θα σου φτάσουν για να βγει ο μήνας, αλλά αυτό είναι το θέμα των περισσότερων σήμερα, οπότε δεν χρειάζεται να είσαι καλλιτέχνης για να το ζεις αυτό. Μας έχει επιβληθεί το τύπου μποέμ. Θα κλείσω την απάντηση αισιόδοξα ωστόσο, και θα πω ότι αν είσαι συνεπής και ειλικρινής με αυτό που θέλεις να πεις, ανοίγει ο δρόμος για να ζήσεις από αυτό, με πολλή δουλειά βέβαια και αγώνα.

-Δέχεσαι – υπηρετείς την έννοια της στρατευμένης τέχνης;

-Δεν ξέρω τι να σου πω, ως προς αυτό. Ξέρω ότι γράφω ό, τι με αφορά και με κινητοποιεί. Επίσης, πιστεύω ότι κάθε θεατρικό έργο οφείλει να θέτει κρίσιμα ερωτήματα και να παίρνει θέση, απέναντι στην ιστορία που το γεννά. Εγώ αυτό προσπαθώ, τουλάχιστον. Και μ’ αρέσει πολύ κι ο Μπρεχτ.

-Πώς προέκυψε η συνεργασία-έκδοση από τη Σύγχρονη Εποχή; Έτυχε ή πέτυχε;

-Ευγνώμων είμαι γι’ αυτό να ξέρεις. Έγινε πολύ απλά. Ήρθαν κι είδαν την παράσταση, κι έπειτα μου πρότειναν την έκδοση. Η συνεργασία με την Σύγχρονη ήταν από τις πολύ ευχάριστες στιγμές. Ήταν γενναιόδωροι και διαθέσιμοι, να συμβεί το βιβλίο, όπως θα ήθελα. Τους ευχαριστώ από εδώ, για μια ακόμη φορά.

-Ήταν συνειδητή επιλογή η συμμετοχή σου σε μια θεατρική ομάδα; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα αυτής της επιλογής;

-Εντελώς συνειδητή και συνέβη όταν βγήκαμε από τη σχολή και θελήσαμε να συσπειρωθούμε, για να μπορούμε να κάνουμε τα δικά μας πράγματα στο χώρο. Έτσι γεννήθηκε η 4Frontal και υπάρχει μέχρι σήμερα, δώδεκα χρόνια πια. Ο κώδικας που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών δεν είναι μόνο καλλιτεχνικός αλλά και προσωπικός· λειτουργούμε σαν οικογένεια, φροντίζουμε ο ένας τον άλλο, αλληλοβοηθιόμαστε και «καιγόμαστε» για τα θέματα που διαπραγματευόμαστε σκηνικά, διότι γνωριζόμαστε καλά και είμαστε στην ίδια σελίδα. Έχει πολλές αρετές να μπορείς να κάνεις μια παραγωγή, όπως θες, με τα μέσα που διαθέτεις, αφήνοντας το στίγμα σου.

-Ποια είναι τα επόμενα σχέδια της ομάδας;

-Ετοιμάζουμε μια επόμενη παράσταση που θα γίνει το Μάη, σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου. Το κείμενο, το οποίο και γράφω τώρα, λέγεται «Πόθεν Έσχες ή το Μεγάλο Ριφιφί» και αφορά στα σκάνδαλα της δεκαετίας του 1980-90 και την ταυτότητα του σύγχρονου Έλληνα, όπως διαμορφώθηκε τότε.

-Ποιο είναι το δικό σου επόμενο σχέδιο;

-Τη Δευτέρα 4/12 κάνει πρεμιέρα η Κακούργα Πεθερά, σε δικό μου κείμενο και σκηνοθεσία του Θανάση Ζερίτη που σκηνοθετεί και τους Αριστερόχειρες. Η συγκεκριμένη παραγωγή είναι εκτός ομάδας. Γίνεται από το θέατρο του Νέου Κόσμου και θα παιχτεί στο θέατρο ΠΟΡΤΑ, μέχρι το Φλεβάρη, κάθε Δευτέρα και Τρίτη. Παίζουν η Ελένη Ουζουνίδου, η Εριέττα Μανούρη, ο Ιιώκο-Ιωάννης Κοτίδης, ο Γιώργος Παπανδρέου κι εγώ. Πρόκειται για ένα έργο που εμπνέεται από το πολύκροτο Έγκλημα της Χαροκόπου στην Καλλιθέα, στις αρχές του 1930 και αφορά στις «ταμπέλες» που βάζουμε και την έμφυλη βία.

Παράταση παραστάσεων: Οι “Αριστερόχειρες” συνεχίζουν δυναμικά στο θέατρο Μπέλλος έως 7 Ιανουαρίου 2024

Ομάδα 4frontal

Αριστερόχειρες

της Νεφέλης Μαϊστράλη

ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Οι Αριστερόχειρες  είναι ένα έργο ανθρωποκεντρικό και βαθιά αλληγορικό. Βασισμένο σε αληθινά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα την περίοδο του Ελληνικού Εμφυλίου, διαπραγματεύεται την έννοια της συλλογικής μνήμης ενός λαού που αρνείται να κοιτάξει κατάματα το παρελθόν του και επιμένει να επαναλαμβάνει τα λάθη του. Με αφορμή τα Ιδρύματα που ίδρυσε η Βασίλισσα Φρειδερίκη προκειμένου να κερδίσει έδαφος έναντι των αντιπάλων της και να ενισχύσει την επιρροή της στην διακυβέρνηση της χώρας, έρχονται στο φως  ιστορίες παιδιών που γεννήθηκαν μέσα στην αιματηρή εμφυλιακή σύρραξη και εργαλειοποιήθηκαν στα χέρια της επικρατούσας εξουσίας.

Οι Αριστερόχειρες είναι ένα έργο χαρακτήρων. Οι χαρακτήρες είναι αυτοί που άλλοτε ως θύτες και άλλοτε ως θύματα συνθέτουν μπροστά στα μάτια μας το θολό παρελθόν που διαμόρφωσε την μεταπολεμική ελληνική ιστορία συλλήβδην κι ωστόσο, απουσιάζει από τα σχολικά βιβλία ακόμη και σήμερα. Η ιδέα της «Εθνικής Συμφιλίωσης», όπως την ευαγγελίστηκαν οι κυβερνήσεις του ’80 χτίστηκε πάνω σε εκατομμύρια καμένα αρχεία και την επιταγή μιας επίπλαστης ομόνοιας, χωρίς ιδεολογικά πρόσημα. Όμως, οι σκελετοί στη ντουλάπα της Ελληνικής ιστορίας και οι ανεπούλωτες πληγές του Εμφυλίου εμφανίζονται με κάθε ευκαιρία και μας υπενθυμίζουν την απουσία οποιασδήποτε ουσιαστικής διαπραγμάτευσης των πεπραγμένων.

Πληροφορίες

Θέατρο Μπέλλος: Κέκροπος 1, Πλάκα – Ακρόπολη, τηλ: 6948230899

Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη στις 20.00, Σάββατο στις 18.00, Κυριακή στις 21.00

*Παραστάσεις δεν θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 24/12 και 31/12/2023.

Διάρκεια παράστασης 100′

Τιμές εισιτηρίων: Γενική Είσοδος 14€, Μειωμένο (φοιτητικό, ΑΜΕΑ, άνω των 65) 10€

Προπώληση εισιτηρίων: https://www.more.com/theater/aristeroxeires-1/

*Οι φωτογραφίες από την παράσταση είναι της Ελίνας Γιουνανλή