Ο Στρίντμπεργκ για την πάλη των τάξεων
Ο Στρίντμπεργκ υπήρξε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα τολμηρός στη γραφή του και αντισυμβατικός με τα χρηστά ήθη της κοινωνίας που έζησε, δημιουργώντας φανατικούς εχθρούς μα και διαδόχους. «Τον θεωρούσαν άνθρωπο χωρίς συναίσθηση ευθύνης επειδή τον μετρούσαν με τον γνώμονα της κατεστημένης τάξης, μιας τάξης που αυτός καταπολεμούσε την υποκρισία και την στειρότητά της» θα γράψει ο Πέτερ Βάις.
Σαν σήμερα, στις 14 του Μάη 1912, έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος Σουηδός θεατρικός συγγραφέας Αύγουστος Στρίντμπεργκ. Γιος αστού και υπηρέτριας πραγματεύτηκε στα έργα του κυρίως τη σύγκρουση ανάμεσα στα δυο φύλα αλλά δεν έμεινε ανεπηρέαστος και από την αέναη αντιπαλότητα μεταξύ της αστικής και της εργατική τάξης, που ο ίδιος στα γραπτά του αποκαλεί ανώτερη (κατέχει την εξουσία) και κατώτερη αντίστοιχα.
Ο Στρίντμπεργκ υπήρξε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα τολμηρός στη γραφή του και αντισυμβατικός με τα χρηστά ήθη της κοινωνίας που έζησε, δημιουργώντας φανατικούς εχθρούς μα και διαδόχους. «Τον θεωρούσαν άνθρωπο χωρίς συναίσθηση ευθύνης επειδή τον μετρούσαν με τον γνώμονα της κατεστημένης τάξης, μιας τάξης που αυτός καταπολεμούσε την υποκρισία και την στειρότητά της» θα γράψει ο Πέτερ Βάις.
Σε νεαρή ηλικία ο Στρίντμπεργκ θα προσεγγίσει τις σοσιαλιστικές ιδέες και θα εκφραστεί θετικά με την πένα του υπέρ των καταπιεσμένων. Και ενώ θα περίμενε κανείς ίσως το αντίθετο, στην πορεία της ζωής του, βαθιά σημαδεμένος από τα προσωπικά του βιώματα και τους «δαίμονές» του, θα πάρει ανοιχτά εχθρική θέση κατά των γυναικών που απαιτούσαν ίσα δικαιώματα από τους άντρες.
Παραθέτουμε μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα του λόγου του, για τη σύγκρουση των τάξεων, για την πολιτική, την ιστορία, τη θρησκεία κλπ.
«Η ανώτερη τάξη ελέγχει όλα τα βιβλία, που γράφονται, και γράφει η ίδια όλα τα βιβλία για υπεράσπιση των ενεργειών της, τους προσδίδει αυθεντικότητα και αμφισβητεί την αυθεντικότητα όλων των γραμμένων από τις κατώτερες τάξεις βιβλίων. Είναι λοιπόν παράδοξο, που η ανώτερη τάξη όλα μπορεί να τα “αντικρούει”, σε όλα μπορεί να απαντά; Δεν έχει παρά να παραπέμψει στα δικά της βιβλία, και το ζήτημα λύνεται αμέσως. Τα βιβλία των άλλων δεν μπορεί να τα επικαλείται κανείς, γιατί η ανώτερη τάξη τα χαρακτηρίζει σκύβαλα. Είναι παράδοξο, που οι κατώτερες τάξεις είναι τόσο συχνά αμήχανες στις απαντήσεις τους, αφού από τα γενοφάσκια τους τους έχουν βάλει στο μυαλό κουτές απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα»;
«Η κοινωνία είναι μια μορφή συμβίωσης που με την επίδραση της ανώτερης τάξης αναπτύχθηκε με σκοπό να μη σηκώνουν κεφάλι οι κατώτερες τάξεις».
«Η ανώτερη τάξη ισχυρίζεται πως στο χέρι κάθε κατώτερης τάξης είναι να ανέλθει με “εργασία” στην ανώτερη τάξη. Αυτό είναι ψέμα! Η πιο συνηθισμένη μέθοδος για αναρρίχηση στην ανώτερη τάξη είναι η περισσότερο ή η λιγότερο νόμιμη κλοπή».
«Ανώτερη τάξη είναι οι κηφήνες, οι εξουσιαστές. Κατώτερη οι δουλευτές, οι εξουσιαζόμενοι».
«Η άσκηση της εξουσίας δεν είναι εργασία, είναι απλώς μια ενασχόληση, μα ούτε κι ενασχόληση. Δες τις ατέλειωτες διοργανώσεις κυνηγιών, τους χορούς, τα ταξίδια και τις άλλες κρυφές απολαύσεις βασιλικών προσώπων».
«Για να μη σηκώνουν κεφάλι οι κατώτερες τάξεις, η ανώτερη τάξη χρησιμοποιεί σαν μέσο το ψέμα, την απάτη, τη δεισιδαιμονία, το στρατό και τις φυλακές. Τα ψέματα τα πουλάνε για “αιώνιες αλήθειες” , την απάτη τη χρησιμοποιούν “για το καλό του λαού”, τη δεισιδαιμονία την αποκαλούν “λόγο του Θεού”, το στρατό τον έχουν έτοιμο “για υπεράσπιση της πατρίδας”, τις φυλακές τις λένε “αναμορφωτήρια”».
«Η θρησκεία είναι μία, σε κατώτερα στάδια εξέλιξης του ανθρώπου, δημιουργημένη ανάγκη».
«Η θρησκεία εκφοβίζει με την αιώνια κατάρα ή με τιμωρίες της κόλασης για εκείνους που δεν υπακούουν στην ανώτερη τάξη».
«Συνείδηση είναι το συναίσθημα ότι δεν έχεις ακολουθήσει μια εντολή. Τις εντολές τις εκδίδει η ανώτερη τάξη, νια να ελέγχει τη συνείδηση μας μ’ αυτές».
«Πολιτική είναι η τέχνη του κράτους ή η τέχνη της ανώτερης τάξης νια να μη σηκώνουν κεφάλι οι κατώτερες τάξεις. Η συνεργασία ανάμεσα στις ανώτερες τάξεις διαφόρων εθνών είναι η εξωτερική πολιτική».
«Αν ένα μέλος των κατώτερων τάξεων σκοτώσει ένα μέλος της ανώτερης τάξης αυτό το ονομάζουν φόνο, δολοφονία κλπ. Όταν όμως ένα μέλος της ανώτερης τάξης σκοτώσει ένα μέλος των κατώτερων τάξεων αυτό το ονομάζουν εκτέλεση, ανθρωποκτονία κλπ.
«Οι κατώτερες τάξεις οφείλουν να εκδικούνται όλες τις αδικίες. Όταν κανείς σιωπά και υπομένει κάνει κακό στο συνάνθρωπό του».
«Η πολιτική οικονομία είναι μια επιστήμη, που την έχει εφεύρει η ανώτερη τάξη για να ιδιοποιείται τον καρπό της εργασίας των κατώτερων τάξεων Αυτός ο καρπός λέγεται κεφάλαιο».
«Ιστορία είναι η περιγραφή του παρελθόντος, εφόσον η περιγραφή είναι ευνοϊκή για την ανώτερη τάξη. Αν δεν είναι ευνοϊκή τότε μιλάνε για σκάνδαλο».
Τα αποσπάσματα περιλαμβάνονται στο βιβλιαράκι-πρόγραμμα της παράστασης του έργου του Αύγουστου Στρίντμπεργκ «Ο πατέρας» (Θεατρική Εταιρία Στοά – Θανάσης Παπαγεωργίου – Λήδα Πρωτοψάλτη), που παίχτηκε στο Θέατρο Στοά το 2007, σε σκηνοθεσία Θαν. Παπαγεωργίου. (Από το αρχείο του Οικοδόμου)
