Θέατρο τη Δευτέρα: “Μικροαστοί” του Μ. Γκόρκι (1982)

«Ο Γκόρκι με τους «Μικροαστούς» κάνει και ιστορικό και επαναστατικό θέατρο. Ταυτοχρόνως κάνει και σπουδαίο ψυχολογικό θέατρο. Θέατρο μεγάλης δραματικής πνοής και τσεχοφικού «κλίματος». Θέατρο, με ατόφια «υλικά» από την πραγματική ζωή – οικογενειακή, κοινωνική, εργασιακή – και από τα βάσανα, τις αδυναμίες, τα ελαττώματα, τις ιδέες, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, τις χαμένες και κερδισμένες αγάπες του ανθρώπου. Οι ήρωες και αντιήρωες των «Μικροαστών» του, είναι – όλα μα όλα – πρόσωπα υπέροχα πλασμένα, με σοφία αντλημένα από τη ρώσικη κοινωνική πραγματικότητα του 1901, με το προλεταριακό επαναστατικό κίνημα παρά τις διώξεις, να φουντώνει, επηρεάζοντας και το φοιτητικό κόσμο. Με τις λαϊκές μάζες αναποφάσιστες ακόμα για το πού να τραβήξουν και με τους μικροαστούς ψευτοβολεμένους μέσα στη μίζερη ζωή τους, να αντιπαλεύουν τα νέα κοινωνικά οράματα και να βυθίζονται στη σήψη της αδιέξοδης, θνησιγενούς κοινωνίας τους», σημειώνει η αξέχαστη «Θυμέλη» – Αριστούλα Ελληνούδη σε κριτική της στο Ριζοσπάστη, με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης “Οι μικροαστοί”, από τον Κώστα Καζάκο στο θέατρο Βεάκη, το Νοέμβρη του 2000.

Μαξίμ Γκόρκι (1868-1936)

Στην ίδια κριτική γίνεται αναφορά «στην παλιά, εξαιρετική μετάφραση του Λυκούργου Καλλέργη», ο οποίος και διασκεύασε και σκηνοθέτησε το έργο για  “Το θέατρο της Δευτέρας”, το 1982,  την παράσταση στην οποία η Αριστούλα Ελληνούδη συμμετείχε ως ηθοποιός.

«Η πλοκή εξελίσσεται στη Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο σπίτι της οικογένειας Βασίλιεβιτς μένουν τέσσερα νεαρά παιδιά μαζί με τους δυο ηλικιωμένους γονείς τους. Η Τατιάνα (Κατερίνα Βασιλάκου) είναι δασκάλα σε σχολείο και ανύπαντρη. Ο Πιότρ (Νικηφόρος Νανέρης) είναι φοιτητής νομικής αλλά τον έχουν διώξει από το πανεπιστήμιο. Είναι ερωτευμένος με την Έλενα Νικολάγεβνα (Νόρα Κατσέλη), μια χήρα που μένει πάνω από το σπίτι τους. Παράλληλα, ο πατέρας της οικογένειας Βασίλι Βασίλιεβιτς (Ιάκωβος Ψαρράς) ανησυχεί για τα παιδιά του και τα μαλώνει επειδή δεν βάζουν τάξη στη ζωή τους, όπως την εννοεί εκείνος. Έχει κάνει πολλές θυσίες και κόπους και παραπονιέται επειδή δεν βλέπει την ανάλογη ανταμοιβή και ικανοποίηση. Ο Τερέντι Κριζανφόβιτς (Αλέξης Σταυράκης) νοικιάζει ένα δωμάτιο του σπιτιού. Δουλεύει και ξοδεύει τα χρήματα του πίνοντας συνεχώς αλκοόλ.

“Οπως η φτώχεια, η αδικία, η εκμετάλλευση, η βία της τσαρικής κοινωνίας, έγιναν «τα πανεπιστήμια» του Γκόρκι και ως προς τη δραματουργία του, έτσι και η κοινωνία της «νέας τάξης πραγμάτων», θα ξαναγίνει «το πανεπιστήμιο» των αδικημένων και εκμεταλλευομένων λαϊκών μαζών και του θεάτρου…”

Πιστεύει πως έτσι ξεχνά τη δυστυχισμένη ζωή που κάνουν οι «Μικροαστοί» όπως ο Βασίλι Βασίλιεβιτς και τα παιδιά του. Ο Νηλ Βασίλιεβιτς , θετός γιος της οικογένειας, δουλεύει σκληρά για να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Αγαπά και θέλει να παντρευτεί την Πόλια Βασίλιεβιτς (Αννα Γεραλή). Αυτό χαροποιεί τον Περτσίκιν, πατέρα της Πόλιας, αλλά βρίσκει αρνητικό τον Βασίλι Βασίλιεβιτς επειδή πιστεύει πως ο Νηλ είχε δώσει ψεύτικες ελπίδες στην κόρη του Τατιάνα. Τελικά, τον διώχνει από το σπίτι του μετά από μια παρ’ ολίγον αυτοκτονία της Τατιάνας. Στο σπίτι οι καυγάδες και οι συγκρούσεις μεταξύ των δυο γενεών έχουν ως αποτέλεσμα να χωριστεί η οικογένεια. Τα παιδιά δεν αντέχουν άλλο τον πιεστικό πατέρα τους και ένα – ένα φεύγουν από το σπίτι. Αρχικά η Πόλια με το Νηλ και μετά ο Πιότρ με την Έλενα που αποκαλύπτει στον Βασίλι Βασίλιεβιτς ότι εκείνη πρότεινε στον Πιότρ να παντρευτούν. Μόνο η Τατιάνα μένει πίσω στο πατρικό σπίτι. Οι δυο γονείς είναι απελπισμένοι αλλά ο πατέρας ελπίζει ότι κάποιο από τα που έφυγαν θα επιστρέψει σύντομα» (τα στοιχεία για την πλοκή, από την ιστοσελίδα tenies-online.com)

Παίζουν με τη σειρά που εμφανίζονται Κατερίνα Βασιλάκου, Άννα Γεραλή, Νικηφόρος Νανέρης, Ιάκωβος Ψαρράς, Μαρία Φωκά, Ελένη Καλλιγά, Χρήστος Μάντζαρης, Αλέξης Σταυράκης, Νόρα Κατσέλη, Θανάσης Μυλωνάς, Αριστούλα Ελληνούδη, Γιάννης Ροζάκης, Ντίνος Δουλγεράκης

Παραγωγή: Πρώτη προβολή 6/12/1982

Μετάφραση-διασκευή-θεατρική σκηνοθεσία: Λυκούργος Καλλέργης

Τηλεοπτική σκηνοθεσία: Στέλιος Ράλλης

Σκηνικά: Νίκος Πετρόπουλος

Κοστούμια: Ιωάννα Παπαντωνίου

«Κανένας λάτρης του πραγματικά καλού θεάτρου, αλλά και κανένας άνθρωπος που προβληματίζεται, που αγωνιά για το κοινωνικό αύριο, δεν πρέπει να χάσει την παράσταση (…) με τους «Μικροαστούς» του Γκόρκι. Γιατί; Απλούστατα, γιατί όσο κι αν ορισμένοι «μεταμοντέρνοι» θεωρούν τον Γκόρκι, το έργο και τις ιδέες και την κοινωνία που αυτό υπηρέτησε «ντεμοντέ», με το έργο αυτό θα «ξανα-ανακαλύψει το πνεύμα», το «δρόμο της ιστορίας», το «φως που γεννήθηκε πάνω στον τοκετό ενός καινούριου κόσμου», όπως έλεγε ο Λουί Αραγκόν. Θα συνειδητοποιήσει το «νόμο», την αδήριτη ανάγκη της – παραφρονημένης, ολότελα εκτροχιασμένης από τον ανθρωποφάγο καπιταλισμό – σύγχρονης κοινωνίας να ξαναβρεί το μόνο δρόμο που θα την οδηγήσει στην ισότητα, στη δικαιοσύνη, στον ανθρωπισμό. Αν και δεν είναι αρμοδιότητα της στήλης αυτής να κρίνει τις κοινωνικές εξελίξεις, επειδή το θέατρο είναι η κατ’ εξοχήν κοινωνική τέχνη – πολλών τεχνών, θα σημειώσουμε τη γνώμη μας. Οπως η φτώχεια, η αδικία, η εκμετάλλευση, η βία της τσαρικής κοινωνίας, έγιναν «τα πανεπιστήμια» του Γκόρκι και ως προς τη δραματουργία του, έτσι και η κοινωνία της «νέας τάξης πραγμάτων», θα ξαναγίνει «το πανεπιστήμιο» των αδικημένων και εκμεταλλευομένων λαϊκών μαζών και του θεάτρου. Ο 20ός αιώνας όπου νά ‘ναι σβήνει, επαναφέροντας την κοινωνική φρίκη και τα υπαρξιακά αδιέξοδα που άφησε φεύγοντας ο 19ος. Φρίκη και αδιέξοδα, που πολεμήθηκαν από γίγαντες του πνεύματος, με πρωτοπόρο τον Γκόρκι και καταλύθηκαν από την Οχτωβριανή Επανάσταση» σημειώνει η Θυμέλη.

Η Κατιούσα αγαπάει το θέατρο και προβάλει κάθε Δευτέρα από τις σελίδες της μια σειρά από ξεχωριστά έργα που βρίσκονται «αποθηκευμένα» στο πλούσιο Αρχείο της ΕΡΤ.

Για πολλά χρόνια «Το θέατρο της Δευτέρας» που προβαλλόταν από την κρατική ΕΡΤ αποτελούσε μια όαση πολιτισμού στο άνυδρο τηλεοπτικό (και όχι μόνο) τοπίο της εποχής, που καθήλωνε κάθε βδομάδα μπροστά στους δέκτες τους χιλιάδες τηλεθεατές.

Οι μεγαλύτεροι συγγραφείς του κόσμου, αλλά και πολλοί νεότεροι, Έλληνες και ξένοι, έργα του κλασικού και νεότερου ρεπερτορίου, δοσμένα από σημαντικούς θεατράνθρωπους κι ερμηνευμένα από μερικούς από τους καλύτερους ηθοποιούς που γέννησε αυτός ο τόπος, πέρασαν από τις ασπρόμαυρες και στη συνέχεια έγχρωμες οθόνες των τηλεοράσεων κι έφεραν κοντά στο θέατρο έναν κόσμο που δεν του δινόταν άλλου τύπου κίνητρα (ούτε λόγος για την απαραίτητη παιδεία…), για να προσεγγίσει, να απολαύσει και ν’ αγαπήσει τη συγκεκριμένη μορφή τέχνης.