Θέατρο τη Δευτέρα: «Ο Ποπολάρος» του Γρηγ. Ξενόπουλου

Για το έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Ο Ποπολάρος» , γράφει ο Τάκης Αδάμος στο βιβλίο του “Η λογοτεχνική κληρονομιά μας (από μιά άλλη σκοπιά) Α” (εκδ. Καστανιώτη, 1979): “Από τα πιο επηρεασμένα έργα του Ξενόπουλου από τη σοσιαλιστική ιδεολογία είναι τα διηγήματα «Τερέζα Βάρμα – Δακόστα». «Μινώταυρος» και «Αντάρτης», που αργότερα το διασκεύασε σε θεατρικό έργο με τον τίτλο «Ποπολάρος». Στα διηγήματα αυτά δίνει την ταξική σύγκρουση και διαμάχη και ζωντανεύει μ’ εξαιρετική δύναμη τους χαρακτήρες των ηρώων τους.

Στον «Ποπολάρο» ο Ξενόπουλος δίνει τη σύγκρουση ανάμεσα στο αρχοντολόι, την καταδικασμένη ιστορικά φεουδαρχία και τη νέα, για τότε, αστική τάξη, που εμφανίζεται αποφασισμένη να παίξει τον ηγετικό της ρόλο στην καπιταλιστική κοινωνία που διαμορφώνεται. Προσπαθεί να επιβάλει την εξουσία της, την ιδεολογία της, την ηθική της, τις αρχές της.

Σε σημείωμά του (1919), ο Ξενόπουλος συνοψίζει την υπόθεση του «Ποπολάρου»:

«Ο Ζέππος ο Πομπονάρης είναι ο Ποπολάρος που η όμορφη αρχοντοπούλα, η κοντεσίνα Έλδα, με αταβιστική ψυχοσύνθεση, τον μεταχειρίζεται σαν… Ποπολάρο, δηλαδή απάνω – κάτω σαν σκυλί. Και στην ψυχή του πληγωμένου ξυπνά όλο το μίσος της τάξης του. Μα και στην ψυχή της Έλδας και των συγγενών της ξυπνά όλο το μίσος της τάξης τους. Και αρχίζει μια πάλη — μια σύντομη μα άγρια μάχη, ένα επεισόδιο στο μεγάλο, τον προαιώνιο πόλεμο…».

Θέατρο τη Δευτέρα: «Ο Ποπολάρος» του Γρηγ. Ξενόπουλου – Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος

Ένα επεισόδιο από τις ταξικές συγκρούσεις ζωντανεύει ο Ξενόπουλος στον «Ποπολάρο» του. Δεν κάνει τέχνη για να υπηρετήσει αποκλειστικά και μόνο «καλλιτεχνικούς σκοπούς», όπως ισχυρίζονται με περισσή υποκρισία οι δήθεν «αστράτευτοι». Απεικονίζει την κοινωνική ζωή σε μια στιγμή της ιστορικής πορείας της.

Βέβαια, τεχνίτης του λόγου θαυμάσιος ο Ξενόπουλος, ξέρει να ντύνει τις ιδέες του καλλιτεχνικά, να τις μετουσιώνει σε τέχνη. Οι ήρωές του είναι όλοι πραγματικοί άνθρωποι, με τα δικά του χαρακτηριστικά ο καθένας. Δεν είναι νευρόσπαστα. Υπάρχουν οι αγωνιστές, οι ασυμβίβαστοι. Υπάρχουν και οι άλλοι, που με τον καιρό, με τα παθήματα και τις δυσκολίες, τα «διπλώνουν». Τέτοιος είναι ο θείος του «Ποπολάρου», ο γιατρός Μαρνέρης. Αν και παραδέχεται τις κοινωνικές, τις ταξικές διαφορές και το χωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις, ωστόσο η λύση που προτείνει είναι ο συμβιβασμός, η υποταγή. Λέει στον ανεψιό του, σχετικά με τις κοινωνικές διαφορές, που δεν τις παραδέχεται εκείνος:

«…Μα κι η άλλη (η διαφορά), ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα, που την παραδέχτηκες είναι τάχα φυσική; Δεν το πιστεύω. Κοινωνική είναι κι αυτή το περισσότερο. Για να αλλάξουνε μια μέρα οι κοινωνικές συνθήκες και τότε να ιδούμε αν δεν θα υπάρχει ένα μέτρο τιμής για τον άντρα και για τη γυναίκα, για τον απόγονο του σταυροφόρου και για το γιο του σταφιδά. Μα όσο η κοινωνία μας είναι τέτοια, όσο έχουμε τη γυναίκα όπως την έχουμε, κι όσο αναγνωρίζουμε δυο τουλάχιστο κοινωνικές τάξεις — τον πατρίκιο και τον πληβείο, τον κόντε και τον ποπολάρο, — πρέπει Ζέππο μου, ν’ αφήνουμε κατά μέρος το απόλυτο, να κρίνουμε με το σχετικό και να υποτασσόμαστε…».

Παράσταση που μεταδόθηκε από το κρατικό ραδιόφωνο στα πλαίσια της εκπομπής «Το θέατρο της Τετάρτης». Παίζουν με τη σειρά που ακούγονται οι ηθοποιοί: Άννα Παϊτατζή, Βάσος Ανδρονίδης, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Μαίρη Παραδέλλη, Βούλα Χαριλάου, Βασίλης Μητσάκης, Λουίζα Ποδηματά, Κώστας Καστανάς, Νόνικα Γαληνέα, Ματίνα Καρρά, Κυριάκος Κατριβάνος, Λουκιανός Ροζάν. Σκηνοθεσία Σπύρος Μηλιώνης.

Ο Ξενόπουλος δεν σταματάει εδώ. Στο ίδιο σημείωμα του, γενικεύει τη σημασία του «Ποπολάρου», σαν έργου με κοινωνική θέση. Παραδέχεται τις αρχές τού ιστορικού υλισμού στην εξέλιξη της κοινωνίας:

«…Σήμερα, ανάμεσα στις δυο αυτές τάξεις, έχει κλείσει ειρήνη. Γιατί οι παλιοί Αριστοκράτες, όσοι δεν κατάφεραν να γίνουν έπειτα και Πλουτοκράτες, νικήθηκαν ολότελα. Μα σχηματίσθηκαν σιγά-σιγά άλλες αντίθετες τάξεις, που εξακολουθούν τον κοινωνικό πόλεμο…».

Κάτι περισσότερο. Ο Ξενόπουλος, βλέπει τον τερματισμό του κοινωνικού πολέμου, με την κατάργηση των τάξεων και των κοινωνικών διαφορών. Τα λόγια του γιατρού Μαρνέρη, που προαναφέραμε είναι χαρακτηριστικά:

«Για ν’ αλλάξουνε μια μέρα οι κοινωνικές συνθήκες, και τότε να ιδούμε αν δεν θα υπάρχει ένα μέτρο τιμής για τον άντρα και τη γυναίκα, για τον απόγονο του σταυροφόρου και για το γιο του σταφιδά…».”

Μια προσπάθεια άξια πολλών συγχαρητηρίων, στους μαθητές και τους υπεύθυνους καθηγητές: Η παράσταση δοσμένη από τη θεατρική ομάδα του 1ου ΓΕΛ Καβάλας, που ανέβασε τον «Ποπολάρο» σε διασκευή του Θανάση Τσιρταβή στις 28, 29 και 30 Απρίλη 2017 στο Αμφιθέατρο της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας.

Η Κατιούσα αγαπάει το θέατρο και προβάλει κάθε Δευτέρα από τις σελίδες της μια σειρά από ξεχωριστά έργα που βρίσκονται «αποθηκευμένα» στο πλούσιο Αρχείο της ΕΡΤ.

Για πολλά χρόνια «Το θέατρο της Δευτέρας» που προβαλλόταν από την κρατική ΕΡΤ αποτελούσε μια όαση πολιτισμού στο άνυδρο τηλεοπτικό (και όχι μόνο) τοπίο της εποχής, που καθήλωνε κάθε βδομάδα μπροστά στους δέκτες τους χιλιάδες τηλεθεατές.

Οι μεγαλύτεροι συγγραφείς του κόσμου, αλλά και πολλοί νεότεροι, Έλληνες και ξένοι, έργα του κλασικού και νεότερου ρεπερτορίου, δοσμένα από σημαντικούς θεατράνθρωπους κι ερμηνευμένα από μερικούς από τους καλύτερους ηθοποιούς που γέννησε αυτός ο τόπος, πέρασαν από τις ασπρόμαυρες και στη συνέχεια έγχρωμες οθόνες των τηλεοράσεων κι έφεραν κοντά στο θέατρο έναν κόσμο που δεν του δινόταν άλλου τύπου κίνητρα (ούτε λόγος για την απαραίτητη παιδεία…), για να προσεγγίσει, να απολαύσει και ν’ αγαπήσει τη συγκεκριμένη μορφή τέχνης.

Δείτε εδώ όλες τις παραστάσεις του “Θεάτρου τη Δευτέρα”