Με τη New Star σε φόντο κόκκινο

Τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων
Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!
Ανδρέας Εμπειρίκος (1933)

«Όπου αστοχήσεις, γύρισε· κι όπου πετύχεις, φύγε!» Αυτή τη συμβουλή μάς έδωσε μέσα απ’ τον Γκρέκο του ο Καζαντζάκης.

Ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης, βέβαια, τον έχει… ανατρέψει. Γιατί πολύ απλά πετυχαίνει και ξαναγυρνάει. Κάτι που πια επαναλαμβάνεται επίμονα.

Αλκυονίς και STUDIO. 1967, 1969. Έτη σωτήρια, στην κυριολεξία, για τους σινεμαδόφιλους και τους «αντιστασιακούς» εν μέσω… εθνοσωτηρίου.

Γεννήθηκαν με δύο χρόνια διαφορά. Ξαναγεννήθηκαν πρόσφατα, ταυτόχρονα σχεδόν: 26 Οκτωβρίου 2014 η Αλκυονίς, 14 Δεκεμβρίου το Studio.

Χάρη στο πείσμα και την τρέλα και το όραμα του Βελισσάριου Κοσσυβάκη, καλλιτεχνικού διευθυντή της New Star, που από το 2000 μάς έχει κακομάθει.

Απανωτές εκδηλώσεις, σπάνιες στις μέρες μας, που προβάλλουν άγνωστες, αγνοημένες ή σκόπιμα αποσιωπημένες πτυχές μεγάλων δημιουργών της 7ης τέχνης και της λογοτεχνίας. Κυρίως εφέτος, απ’ την αρχή του χρόνου, όπου με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, παρουσιάζονται και Έλληνες δημιουργοί που εμπνεύστηκαν από αυτήν.

Εξαιρετικές και μοναδικές μέχρι σήμερα βραδιές στην Αλκυονίδα –κόντρα σε θεούς και δαίμονες του μιντιακού κατεστημένου, μηδέ και των βαρύγδουπων πολιτιστικών προγραμμάτων της «αριστερής ενημέρωσης».

Δεκάδες ταινίες που (ξανα)παίζονται, ταινίες – διαμάντια των πρωτοπόρων του σινεμά, που τις ξαναθυμόμαστε ή τις πρωτομαθαίνουμε μαζί με τους νεότερους· με σπουδαίες λογοτεχνικές, ποιητικές και μουσικές βραδιές, ενδιαμέσως.

Απ’ τον Αϊζενστάιν στον Φιντέλ

Σε τούτη τη δημιουργική προσπάθεια εντάσσονται τα αφιερώματα στον Αϊζενστάιν, στον Κουλέσωφ, στον Ντοβζένκο, στον Βερτώφ, στον Κόζιντσεφ, στον Λένιν, στον Τέλμαν και στον Μπρεχτ· στην Κομμούνα· στον κονταρομάχο οδηγητή Βάρναλη και στον Λουντέμη των άστρων, με τα παλιά μα κλασικά πεντάγραμμα του αγιογράφου Σπύρου Σαμοΐλη.

Ο μυθικός Μίκης, ο πρόωρα χαμένος Λοΐζος του Τσε Γκουεβάρα και του «αδερφού μας του Ναζίμ με τα γαλάζια μάτια»· ο γλυκύς Λειβαδίτης –με μουσικοθεατρικό αφιέρωμα από το σε διαρκή εφημερία Στέκι Εργαζομένων και Νεολαίας Πατησίων-Κυψέλης· ο Άγιος της Ρωμιοσύνης Ρίτσος.

Βραδιές αφιερωμένες στον Όσκαρ Ουάιλντ και στον Αντόν Μακαρένκο· στο Στάλινγκραντ και στη Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών· στη Παλαιστίνη, στο Βιετνάμ και στον Φιντέλ.

Και το σημαντικότερο: Οι περισσότερες από αυτές με ΕΙΣΟΔΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗ.

Η εμπειρία των Εμπειρίκων

Αξίζουν μνείας ειδικής οι δυο βραδιές, οι αφιερωμένες στον μπολσεβίκο αστό ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο: του υπερρεαλισμού, του Μαρξισμού-Λενινισμού, της Οκτωβριανής, της Διεθνούς και του Έρωτα. Αυτόν που αποκήρυξε τα πλοία του πατέρα του και τραγούδησε τον Θρίαμβο του διαλεχτικού μας υλισμού κι έκανε ποίημα απρόσμενο την προτροπή του Μαρξ.

Ιδίως εκείνη η συγκλονιστική (το μόνο επίθετο που ταιριάζει, παρά την υπερβολική του χρήση) εμπειρία αφήγησης, τεκμηρίωσης και απαγγελίας από τον γιο του ποιητή, ιστορικό Λεωνίδα Εμπειρίκο:

Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Ύλη και πνεύμα της αμαράντου νίκης του προλεταριάτου
Ζωή μας χτυποκάρδι μας
Εγγυήτρια της αγαθής εκβάσεως της πάλης των απανταχού της γης
Κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ
Σήμερα το 1/6 της γης και αύριο και τα έξη
Σήμερα ΕΣΣΔ και αύριο ΠΕΣΣΔ με το Π = Παγκόσμιος
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Δέξου τους στίχους μου αυτούς που σου προσφέρω με την ίδια ευλάβεια που ακουμπάμε τα λουλούδια μας στον τάφο του πατέρα μας Λένιν.
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Δέξου την σύψυχή μου ανάταση μεσ’ απ’ τα βάθη της σημερινής μας δυστυχίας και τα πλοκάμια της κεφαλαιοκρατίας
Προς την αιώνια δόξα σου
Και κάμε
Αγαπημένη μας μητέρα ΕΣΣΔ,
Κάμε να έρθη γρήγορα και το δικό μας μέγα βράδυ που θα ’ναι και δικό σου
Και ρύσαι ημάς από τους πονηρούς αστούς
Αμήν.

           (Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου, 1933)

Και η Ρουσία του Καζαντζάκη

Ο Καζαντζάκης (Ηράκλειο Κρήτης, 18 Φεβρουαρίου 1883 – Φράιμπουργκ, 26 Οκτωβρίου 1957) και οι Εράν μάς ταξίδεψαν στο χρόνο, με τον Ηλία Λογοθέτη και τη Μαρία Ζαχαρή (3/6/2017).

Τρεις προικισμένοι μουσικοί, ένα νέο καλλιτεχνικό σχήμα: Ο Νεκτάριος Παχιάδης, λύρες και τραγούδι, η Κυβέλη Σεργίου, τραγούδι και κρουστά, ο Νεκτάριος Μαρίνος, λαούτο, μπουλγαρί. Κατάφεραν με τις σπάνιες συναισθηματικές χορδές τους –η Κυβέλη κι ο Νεκτάριος συνοδευόμενοι και από τα πολύτιμα όργανα της φωνής τους– να επενδύσουν τις εντυπώσεις του «μεγάλου λυράρη» της λογοτεχνίας και να μας πάνε στη Ρουσία της κομμουνιστικής δημιουργίας.

Η μεγάλη σοσιαλιστική και πολιτιστική προσπάθεια, που βρίσκεται σε εξέλιξη τη δεκαετία του ’20 και καταγράφεται στα ταξίδια του Καζαντζάκη, μεταφέρθηκε και ζωντάνεψε με μουσικά ιντερμέδια που ολοκλήρωναν τη μεστή απαγγελία της Μαρίας Ζαχαρή και την παιγνιδιάρικη ερμηνευτική διάθεση του Ηλία Λογοθέτη.

Από το 1925-1930 πήγα τρεις φορές στη Σοβιετική Ρουσία κι έμεινα συνολικά δύο χρόνια, γυρίζοντας από το Μινσκ έως το Βλαδιβοστόκ κι από το Μούρμανσκ έως την Μπουχάρα και το Εσμιατζίν.

[…] Συγκεντρώνοντας σήμερα στο βιβλίο ετούτο τα όσα είδα, τα όσα στοχάστηκα κι ένιωσα στην απέραντη χώρα, δεν θέλησα να τ’ αλλάξω. Μια νέα, εκ των υστέρων, σκηνοθέτηση θα τους έδινε βέβαια μια πιο λογική συνάρτηση, κι εύκολη, από τα πράματα αληθεμένη πρόβλεψη· μα θα τους αφαιρούσε, θαρρώ, κάποιο αυθόρμητο ψυχικό συνέπαρμα που έχουν, κι όλο το χνούδι της πρώτης παρθενικής επαφής − αρετές που θεωρώ, σε τέτοιας λογής έργα, ανώτερες από τη νηφάλια λογική ανάλυση κι από τη μάταιη καλοπροαίρετη προσπάθεια να κατασκεπάσουμε τη ρούσικη φλόγα. «Αλίμονο στον άνθρωπο που, όταν ο Θεός σηκώνει τρικυμία, αυτός χύνει λάδι στη θάλασσα».

Αφηγήσεις του Καζαντζάκη για την εκβιομηχάνιση της χώρας και την κοσμογονική ορμή της Μπολσεβίκικης Επανάστασης, που όπως έγραφε: «Νιώθεις, σε τριγυρίζουν εδώ, στη Ρουσία, οι τυφλές δυνάμες που δημιουργούν το μάτι και το φως».

«Σκηνές» από τη διαπαιδαγώγηση του νέου προλεταριάτου, το «φωτισμό του λαού» –όπως χαρακτηριστικά τιτλοφορεί τη σχετική εμπειρία του– με αναπαράσταση δίκης, οργανωμένη από το «Κομισαριάτο της Υγιεινής» σε κάποιο εργοστάσιο, που αποκάλυπτε σε τι σκοτάδια ζούσε ο λαός και την προσπάθεια που συντελέστηκε για να μπορέσει να σταθεί στο φως:

[…] Με τα χαμηλά κασκέτα τους οι άντρες, με τις κόκκινες μπόλιες οι γυναίκες, κάθονταν στριμωχτά, έτρωγαν σπόρους, λιοτρόπι και μήλα και όλοι με τη ματιά στυλωμένη στο βάθος, στην αυλαία περίμεναν. Άξαφνα σηκώθηκε η αυλαία κι είχαμε μπροστά μας αίθουσα δικαστηρίου: ένα μακρύ τραπέζι σκεπασμένο με κόκκινο πανί, αψηλά κόκκινα καθίσματα, και στους τοίχους τρεις εικόνες: του Μαρξ, του Λένιν και της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Ο συνοδός μου μού εξηγούσε:

−Είναι τα δικαστήρια της υγιεινής. Θα δείτε ένα σωστό δράμα να παίζεται· τώρα θα ‘ρθουν οι τρεις δικαστές, ο εισαγγελέας κι οι συνήγοροι − όλοι γιατροί και γιάτρισσες που, άμα τελειώσει η δουλειά τους το βράδυ, αναλαβαίνουν να παριστάνουν μπροστά στους εργάτες και τους χωρικούς ορισμένα κατάλληλα έργα για να διαφωτίσουν το λαό και να τον κάμουν να προφυλάγεται από διάφορες αρρώστιες. Όλοι τούτοι οι εργάτες κι οι εργάτριες ήρθαν εδώ όχι απλώς για να δουν και να περάσει η ώρα τους παρά για να κρίνουν, να επέμβουν στο δράμα, να βγάλουν απόφαση. Είναι όλοι ετούτοι εδώ που βλέπετε οι ένορκοι.

Κι αλλού:

«Η εργασία που γίνεται τώρα στη Ρουσία για να ξυπνήσει ο άνθρωπος είναι καταπληκτική. Οι οχτροί την παραγνωρίζουν και τη γελοιοποιούν, οι τυφλωμένοι φίλοι την υπερβάλλουν. Μα και οι δύο έχουν άδικο. Η εργασία που γίνεται εδώ για τις εθνότητες είναι πολύ σημαντική, μα δύσκολη πολύ και δεν έδωκε ακόμα όλους της τους καρπούς. Μα θα τους δώσει».

Αξίζει στο σημείο αυτό να εξοκείλουμε λέγοντας ότι ο Καζαντζάκης, είχε ξαναβρεθεί εκεί μόλις πέντε χρόνια νωρίτερα με κάποια άλλη ιδιότητα, όπως το καταγράφει ο Κορδάτος στην ιστορία του (Τομ. ΧΙΙΙ 1900-1924):

Ο Βενιζέλος το 1919-1920 έστειλε το λογοτέχνη Ν. Καζαντζάκη μαζί με το Συνταγματάρχη Ν. Πολεμαρχάκη και άλλους Κρητικούς του στενού περιβάλλοντός του, με την εντολή να αποτραβήξουν τους Έλληνες της Γεωργίας από το σοσιαλισμό και κομμουνισμό. Ο Ν. Καζαντζάκης ήταν εφοδιασμένος και με μεγάλο χρηματικό ποσό που το ξόδεψε όλο στην αντισοσιαλιστική και αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Έμεινε στη Γεωργία κάμποσο καιρό, αλλά αναγκάστηκε να φύγει γιατί η Γεωργία προσαρτήθηκε στην ΕΣΣΔ.

Για την ιστορία. Τα εγκαίνια της Αλκυονίδας 26 Οκτωβρίου 2014 έγιναν με ένα Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Μνήμης αφιερωμένο στον Νίκο Καζαντζάκη

Τα σπηλιαράκια των γκρεμνών η φύλαξή μας ούλη

(παραλλαγή)

Αδρές περιγραφές της προσωπικότητας του Λένιν, με το μεγάλο χάρισμά του να μεταδίδει στους μουζίκους και στους εργάτες τη φλόγα της επανάστασης, όπως τη σκιαγραφεί ο «αφορεσμένος» από την αστική τάξη, την ώρα που περιμένει υπομονετικά, μαζί με ένα ετερόκλητο πλήθος από τα πέρατα του κόσμου, να μπει στο Μαυσωλείο με τον μεγάλο νεκρό.

Μια μοναδική σκηνή με το μαστίγωμα του Ατσαλένιου από τους στρατιώτες του Τσάρου και την απίστευτη ψυχική δύναμη που έδειξε, δίχως καν να λυγίσει απ’ τα χτυπήματα του κνούτου με τα καρφιά που χάραζε την πλάτη του. Με ένα φυλλαράκι ανάμεσα στα δόντια του:

Ένας Έλληνας έμπορος, που ‘χε γνωρίσει τον Στάλιν στην Τιφλίδα, όταν ήταν ακόμα εργάτης, μου διηγήθηκε ένα περιστατικό από τη ζωή του δυνατού τούτου αρχηγού, αληθινά αποκαλυπτικό:

Η τσαρική αστυνομία είχε πιάσει τον Στάλιν μαζί με κάμποσους συντρόφους του ως συνωμότες· τους καταδίκασε όλους στο κνούτο. Παρατάχτηκαν γραμμή οι στρατιώτες του τσάρου και καθένας κρατούσε το κνούτο με τα σιδερένια καρφιά· ένας ένας από τους συντρόφους περνούσε, κι οι στρατιώτες τον μαστίγωναν κατά σειρά, με όλη τους τη δύναμη. Οι περισσότεροι έπεσαν κάτω λιπόθυμοι στα μισά του δρόμου, άλλοι πέθαναν πριν φτάσουν στο τέλος. Ήρθε η σειρά του Στάλιν· έσκυψε, έκοψε ένα φυλλαράκι χορτάρι από χάμω, το πέρασε στα δόντια του· κι άρχισε να περνάει αργά, ήσυχα, μπροστά από έναν ένα από τους παραταγμένους στρατιώτες και να δέχεται τις μαστιγιές. Το αίμα έτρεχε απ’ όλο του το σώμα, μα εκείνος προχωρούσε αλύγιστος, με το βαρύ του χωριάτικο βήμα. Στον τελευταίο στρατιώτη στάθηκε· έβγαλε από τα δόντια του το πράσινο χορτάρι και του το ‘δείξε: «Πάρ’ το, του ‘πε, να με θυμάσαι· κοίταξε, μήτε το δάγκασα».

Αυτός είναι ο Στάλιν. Τ’ όνομά του το λέει: Ατσάλι. Όμοια αργά, ήσυχα, μουζίκικα προχωράει και στην εφαρμογή του σκοπού του. Δε φωνάζει, δε βιάζεται, δε νευριάζει· προχωράει σίγουρος κι ανήλεος, σα φυσική δύναμη. Έχει την υπομονή του χωριάτη και της γης. Γιατί ξέρει το παμπάλαιο τούτο, το απλούστατο: όποιος βαστάξει ένα τέταρτο περισσότερο από τον αντίπαλό του, αυτός νικάει.

Αλλά και η «κινηματογραφική» αναπαράσταση της συνάντησης του Κρητικού με τον συνομήλικό του, τον φίλο, «συνοδοιπόρο», στοχαστή, κεφαλλονίτικης καταγωγής, Παναΐτ Ιστράτι (Βραΐλα, 10 Αυγούστου 1884 – 18 Απριλίου 1935, Βουκουρέστι), τον αποκαλούμενο απ’ τον Ρομαίν Ρολάν «Γκόρκι των Βαλκανίων».

Οι εικόνες, που μόνο ένας μεγάλος οραματιστής μπορεί να μεταδώσει, ζωντάνεψαν με τα νοσταλγικά ακούσματα της κρητικής μουσικής παράδοσης.

Όσο κι αν φαινομενικά οι ήχοι από τη γη του Ζορμπά και του Καπετάν Μιχάλη δεν είχαν άμεση συνάφεια, ωστόσο έδεσαν με την αναγνωστική μουσικότητα των κειμένων, βγαλμένων λες από τη σκληρή ρούσικη γη, και συναντήθηκαν με τα μερωμένα αγρίμια κι αγριμάκια της, που κατάφεραν μες απ’ τα σπηλιαράκια του βουνού κι από τα φωτισμένα γονικά τους να δώσουν όραμα στην τυραννισμένη ανθρωπότητα.

Σε φόντο κόκκινο

Μια νέα διπλή (και πολιτιστική) Οδύσσεια. Που περνάει ανάμεσα από τα παλιά και σύγχρονα καπιταλιστικά κτήνη, αφήνοντας  παρακαταθήκη –σε πείσμα εκείνων που θέλουν και μαγεύονται απ’ το ραβδί της Κίρκης– τη μόνη αλήθεια που ξεχωρίζει τον άνθρωπο, όπως την έγραψε ο Μέγας Ανατολικός της ποίησης:

Γιατί δεν είμαστε μουσεία ή μαγαζιά
Μα τα εργοστάσια της ζωής αφού είμαστε τα εργοστάσια
     των ερώτων   
Πηγές της εσαεί παραγωγής κι εγγυητές της εσαεί
     καταναλώσεως
Κι όχι συρτάρια κι αποθήκες κλειδωμένες.
Είμαστε κόσμοι ανοιχτοί με πλάτη, μήκη, γαλαξίες και λιμάνια
Και δεν χωρούμε βέβαια στις αποθήκες των ιδιοτελών κυρίων.

Λοιπόν δεν τους φοβόμαστε καθόλου
Γιατί είμαστε τα εργοστάσια της ζωής αφού είμαστε
     τα εργοστάσια των ερώτων
Και στην αδιάκοπή μας λειτουργία
Αυτό που κάνουμε είναι τόσον άμεσο και συνεχές τόσο
     κατάλληλο κι αστείρευτο
Που υπεραρκεί για τους απανταχού της γης γυμνούς και
     πεινασμένους
Όλους της γης γυμνούς και πεινασμένους
Που δυστυχώς αυξάνονται κάθε φορά που από τρομάρα ή άγνοια
Καταφεύγουν, αφήνονται ή παραδίνονται
Αντί σε μας, σε αυτούς τους ελεεινούς κυρίους.
                           (Είμαστε τα εργοστάσια της ζωής, 1933)

Η κατάθεση ντοκουμέντων του Βελισσάριου Κοσσυβάκη και της New Star, με την Αλκυονίδα και το Studio –τις δύο πάλλουσες καρδιές της πόλης, που σπαρταράει πιασμένη στα δίχτυα ανιστόρητων κι ατεκμηρίωτων Documenta– και με τον ζωογόνο Ζέφυρο των Πετραλώνων, θα συνεχιστεί.

Να στηρίξουμε ετούτη την προσπάθεια, όσοι ακόμα δεν παραδινόμαστε.

Μέχρι να βγούμε στο όνειρο.

Μέχρι να πάψει ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται τον άνθρωπο.

Τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων.