1922. Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή

Η έκδοση αποτελεί τμήμα της παρέμβασης που θα αναπτύξει το Κόμμα μας με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων απ’ την τραγική κατάληξη της ιμπεριαλιστικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία, αλλά και με αφορμή άλλες επετείους, όπως σημειώνεται στον πρόλογο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ που «ανοίγει» την έκδοση.

Στα κείμενα του βιβλίου περιέχεται πλούσιο υλικό για γνωστές και άγνωστες πλευρές του μικρασιατικού πολέμου, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύονται χρήσιμα – για το παρόν και το μέλλον – συμπεράσματα.

Τι θα διαβάσουμε

Η έκδοση περιλαμβάνει συνολικά επτά κείμενα – άρθρα που αφορούν ισάριθμα θέματα, όπως οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί της περιόδου, η στάση και οι θέσεις του νεοϊδρυθέντος ΣΕΚΕ για την ιμπεριαλιστική εκστρατεία, οι αντιδράσεις ενάντια στον πόλεμο στα μετόπισθεν και στο μέτωπο, τα στοιχεία κλονισμού της αστικής εξουσίας μετά την ήττα, οι συνθήκες ζωής και εργασίας των χιλιάδων προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα γενικότερα και ειδικότερα των γυναικών, η στάση των λογοτεχνών.

Στο βιβλίο, που «κλείνει» με παράρτημα και χρονολόγιο των σημαντικότερων γεγονότων στα χρόνια 1914 – 1924, περιλαμβάνεται ένας πλούτος φωτογραφιών και ντοκουμέντων που προέρχεται απ’ το Αρχείο του ΚΚΕ, το Αρχείο της ΕΡΤ, το ΕΛΙΑ, το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού του δήμου Καλαμαριάς, το Αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και το Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών.

Πιο αναλυτικά:

Στο πρώτο κείμενο της έκδοσης αναδεικνύονται οι βαθύτερες αιτίες της ιμπεριαλιστικής Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής, δηλαδή οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού Πολέμου και μετά από αυτόν για τα εδάφη της Μικράς Ασίας και ευρύτερα για τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και η εμπλοκή της ελληνικής και της τουρκικής αστικής τάξης σε αυτούς. Παράλληλα, αποτυπώνονται οι τραγικές συνέπειες αυτών των ανταγωνισμών για τους λαούς της περιοχής. Στο άρθρο δίνεται και μια απάντηση στον ανιστόρητο αντικομμουνισμό που αφορά την εμπλοκή της ΕΣΣΔ στη σύγκρουση και τις σχέσεις που ανέπτυξε με τις δυνάμεις του Κεμάλ.

Πατώντας στη στάση του Κόμματος απέναντι στη Μικρασιατική Εκστρατεία και αξιοποιώντας πληθώρα νέων αρχειακών πηγών, το επόμενο κείμενο επιχειρεί να καταγράψει τη διασύνδεση ανάμεσα στις συνθήκες του ιμπεριαλιστικού πολέμου και στη δράση του κομμουνιστικού κινήματος από τη μια και στην ανάπτυξη του εργατικού – λαϊκού και αντιπολεμικού κινήματος από την άλλη. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διασύνδεση του κομμουνιστικού και του εργατικού – λαϊκού κινήματος με την εμφάνιση αντιπολεμικών ομίλων στο εσωτερικό του αστικού στρατού, καθώς και στην έκταση και το περιεχόμενο της πολιτικής τους δραστηριότητας.

Η καταγραφή της στάσης του ΣΕΚΕ και στη συνέχεια του ΣΕΚΕ (Κ) απέναντι στη Μικρασιατική Εκστρατεία, η κλιμάκωση της παρέμβασης του εργατικού – λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος σε συνθήκες ιμπεριαλιστικού πολέμου και η εμφάνιση αντιπολεμικής δράσης στο εσωτερικό του αστικού στρατού θέτουν στο προσκήνιο το ερώτημα αναφορικά με τον βαθμό αποσταθεροποίησης της καπιταλιστικής εξουσίας στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας και ειδικότερα έπειτα από την καταστροφή των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας. Το συγκεκριμένο ερώτημα επιχειρείται να απαντηθεί από το τέταρτο κείμενο της έκδοσης, στο οποίο δίνονται και στοιχεία για τη σύνδεση του ιμπεριαλιστικού πολέμου με το ξέσπασμα των άλλων σοσιαλιστικών επαναστάσεων και εξεγέρσεων εκείνη την εποχή.

Στο πρώτο κείμενο που αφορά τους εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά την Καταστροφή και την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών καταγράφονται οι άθλιες συνθήκες που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες, η αξιοποίησή τους ως φθηνού εργατικού δυναμικού που τροφοδότησε τη μεσοπολεμική καπιταλιστική ανάπτυξη, οι προσπάθειες των αστικών πολιτικών δυνάμεων να διασπάσουν την εργατική τάξη σε γηγενείς και πρόσφυγες, αλλά και να ενσωματώσουν τους πρόσφυγες στο αστικό πολιτικό σύστημα, ακόμα και να τους χρησιμοποιήσουν ως μαχητική δύναμη ενάντια στο εργατικό – κομμουνιστικό κίνημα. Στον αντίποδα, καταγράφεται η συστηματική προσπάθεια του ΣΕΚΕ (Κ) αρχικά και στη συνέχεια του ΚΚΕ να παρέμβει πολιτικά στους πρόσφυγες, να αποκτήσει πολιτικά ερείσματα σε αυτούς και να προωθήσει την κοινή πάλη του συνόλου της εργατικής τάξης.

Ιδιαίτερο κεφάλαιο των συνθηκών ζωής των προσφύγων αποτελεί η κατάσταση των γυναικών προσφύγων. Οι γυναίκες πρόσφυγες, οι περισσότερες ορφανές ή χήρες, όπως και τα παιδιά τους, αναγκάστηκαν να δουλέψουν προκειμένου να εξασφαλίσουν τη διαβίωση των ίδιων και των οικογενειών τους. Οντας το χειρότερα αμειβόμενο τμήμα της εργατικής τάξης, αποτέλεσαν θύματα της πιο βάρβαρης καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, ενώ την ίδια στιγμή η μαζική τους ένταξη στην εργασία και από ένα σημείο κι έπειτα η συμμετοχή τους στους ταξικούς αγώνες τις έβγαλε από το κοινωνικό περιθώριο. Με τα παραπάνω ζητήματα ασχολείται το προτελευταίο κείμενο της έκδοσης.

Το κείμενο «Ο Μικρασιατικός Πόλεμος, η στάση των λογοτεχνών και οι μεταβολές της» επιδιώκει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής στην αντίληψη και το έργο των λογοτεχνών. Εκτιμώντας ότι η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή κλόνισε το κυρίαρχο αστικό ιδεολόγημα της Μεγάλης Ιδέας, ο Βασίλης Μόσχος σημειώνει εμπεριστατωμένα το πέρασμα μερίδας των λογοτεχνών με το εργατικό – λαϊκό και κομμουνιστικό κίνημα, υπό το βάρος της Μικρασιατικής Καταστροφής και των διεθνών εξελίξεων της περιόδου, και ταυτόχρονα σκιαγραφεί την προσπάθεια αναστήλωσης της αστικής λογοτεχνίας που ήταν εναρμονισμένη με τις νέες προτεραιότητες της καπιταλιστικής εξουσίας στα χρόνια του Μεσοπολέμου.

Στο παράρτημα αναδημοσιεύεται μια εισήγηση σε επιστημονικό συνέδριο, της Κατιλένας Σταθάκου, με τίτλο «Η υποχρεωτική Ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία μετά το 1923. Η περίπτωση των Μουσουλμάνων της Κρήτης». Στην εισήγηση, μέσα από την καταγραφή της πορείας των Κρητομουσουλμάνων, απεικονίζονται τόσο η κοινή μοίρα των λαών στις ιμπεριαλιστικές συγκρούσεις όσο και οι παρόμοιες – με τους Ελληνες πρόσφυγες – συνθήκες που αντιμετώπισαν στην καπιταλιστική Τουρκία.

Περιλαμβάνονται ακόμα άρθρα των εφημερίδων – οργάνων του ΣΕΚΕ «Ριζοσπάστης» και «Εργατικός Αγών» και άλλα ντοκουμέντα.

Ριζοσπάστης