«Έλλη Αλεξίου – Τα διηγήματα 1923-1983» – Για πρώτη φορά συγκεντρωμένα σε έναν τόμο τα διηγήματα της Ελλης Αλεξίου

«Έλλη Αλεξίου – Τα διηγήματα 1923 – 1983». Για πρώτη φορά κυκλοφορούν συγκεντρωμένα σε έναν τόμο τα διηγήματα της Ελλης Αλεξίου, από τις εκδόσεις «Καστανιώτης».

Ο τόμος συγκεντρώνει τα διηγήματα που γράφτηκαν από το 1923 έως το 1983 και είχαν συμπεριληφθεί στις συλλογές «Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή», «Υπολείμματα Επαγγέλματος», «Αναχωρήσεις και μεταλλαγές», «Μυστήρια», «Προσοχή συνάνθρωποι!», «Σπονδή», «Και υπέρ των ζώντων», «Κατερειπωμένα αρχοντικά».Οι οκτώ συλλογές διηγημάτων της Αλεξίου καλύπτουν χρονικά όλη την ενεργή – δημιουργική συγγραφική της περίοδο και αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος της πεζογραφίας της.

Στον προσεγμένο τόμο περιέχονται επίσης αναλυτικός πρόλογος από την Άντα Κατσίκη – Γκίβαλου, ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και παράρτημα με κείμενα των Φώτου Πολίτη (κριτική παρουσίαση της α’ έκδοσης της συλλογής «Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή»), Μάρκου Αυγέρη (πρόλογος στη β’ έκδοση της ίδιας συλλογής) και Σοφίας Μαυροειδή – Παπαδάκη (εισαγωγή στην α’ έκδοση της συλλογής «Σπονδή»).

Το πρώτο έργο της Αλεξίου είναι η συλλογή «Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή», βασισμένη σε βιώματα που είχε αποκτήσει από τη δουλειά της ως δασκάλας. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Φ. Πολίτη και του Μ. Αυγέρη, που παρατίθενται στο παράρτημα, για το πώς αυτό το έργο ταρακούνησε την ελληνική λογοτεχνία. «Κάπου η συγγραφεύς αναφέρει πως κρατούσε ημερολόγιο την εποχή που ήτανε δασκάλα και σημείωνε διαλόγους και χαριτολογήματα των μικρών. Το ημερολόγιο μπορεί ίσως να βοηθήσει τη μνήμη της εδώ κι εκεί, όμως τα διηγήματά της είναι καθάριο καταστάλαγμα μιας εικόνας ζωής που βγήκε από πείρα και συλλογή. Καθένα από τ’ ανθρωπάκια εκείνα είναι ένας ήρως μέσα στην ύπαρξη, ήρως με τον τρόπο το δικό του…», γράφει ο Φ. Πολίτης. Και ο Μ. Αυγέρης συμπληρώνει: «Ολοι ένιωσαν πως (…) παρουσιαζόταν στην πεζογραφία μας μια νέα δύναμη. Κανένα σημάδι πρωτόπειρου δεν παρατηρούσε στην τέχνη αυτή, που παρουσιαζόταν ώριμη από το πρώτο της δείγμα. Το πρώτο αυτό διήγημα της Ελλης Αλεξίου έχει μια αρτιότητα, που ξάφνιζε όχι μόνο σαν έκφραση και μορφή παρά και σαν περιεχόμενο, σαν θέμα και σαν κοινωνικός προσανατολισμός. Μια ματιά που στρέφεται προς νέα για τα Ελληνικά Γράμματα θεώρηση του κόσμου με καθολικότερη σημασία. Το θέμα της ήταν το παιδί που έρχεται από τα φτωχά και στερημένα στρώματα του λαού».

Η Α. Κατσίκη – Γκίβαλου στο προλογικό της σημείωμα αναφέρει για το έργο της Αλεξίου:

«”Οταν βλέπω να γίνεται δίπλα μου μια αδικία, πονάω κι αισθάνομαι την ανάγκη να μιλήσω γι’ αυτήν. Μόνο γι’ αυτό γράφω. Για να καταγγείλω την αδικία”. “Ευγνωμονώ σας, σπουδές, ευγνωμονώ σε, δασκαλίκι, ευγνωμονώ σε, ιδεολογία μου, ευγνωμονώ σας, διωγμοί και κυνηγητά της Αντίστασης… Γεμίσατε περιεχόμενο τη ζωή μου…”.

Σε αυτές τις φράσεις – αποσπάσματα από συνέντευξη της Ελλης Αλεξίου συνοψίζονται οι κύριοι τροφοδότες του συγγραφικού της έργου, που σε μεγάλο βαθμό αφορμάται από προσωπικά βιώματα και εμπειρίες οι οποίες σχετίζονται με την κοινωνική πραγματικότητα, την παιδεία και την εκπαίδευση, τη λογοτεχνία και την τέχνη γενικότερα, πεδία που αποτελούν και τις θεματικές του πολυποίκιλου και πολυδύναμου έργου της».

Και σε άλλο σημείο αναφέρει: «Το πεζογραφικό έργο της Ελλης Αλεξίου, καρπός συνεχούς ενασχόλησης με τη συγγραφή πάνω από εξήντα χρόνια, είτε ιστορεί προσωπικά βιώματα είτε καταγράφει πολυπλοκότερα περιστατικά, εκφράζει την αγάπη της για τον άνθρωπο και ιδιαίτερα τη συμπαράστασή της στον πάσχοντα άνθρωπο, είτε παιδί είναι αυτός είτε αγωνιστής στα πεδία της μάχης που πολεμά για την ελευθερία της πατρίδας του ή μάχεται για τη δικαιοσύνη σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.

Μέσα από το πολυσχιδές έργο της αναβιώνει η ιστορία της Ελλάδας, η ιστορία των γραμμάτων και της εκπαίδευσής μας από τα τέλη του 19ου ως τα τέλη του 20ού αιώνα, γιατί τόσο η ζωή της όσο και το έργο της ήταν άρρηκτα δεμένα με αυτούς τους τομείς».

Η Α. Κατσίκη – Γκίβαλου στέκεται στη ζωή και, ιδιαίτερα αναλυτικά, με παραπομπές σε πλούσια βιβλιογραφία, στο έργο της Αλεξίου. Ξεχωριστή είναι η ενότητα που αναφέρεται στην διηγηματογράφο Αλεξίου. Κλείνοντας τον πρόλογό της αναφέρει:

«Τα πεζογραφήματά της, ιδίως τα διηγήματά της, αποτυπώνοντας καταστάσεις ανθρώπων της καθημερινής ζωής, διατηρούν την επικαιρότητά τους. Η ειλικρίνεια της ψυχής, η απλότητα της έκφρασης, το καθημερινό, “κουβεντιαστό” ύφος, η γοητεία των συμβόλων, η αλληλογραφία, το χιούμορ, η ανθρώπινη αντιμετώπιση της ζωής, προσδίδουν στο έργο της διαχρονική αξία και το καθιστούν αγαπητό και στον σημερινό αναγνώστη.

Η Ελλη Αλεξίου κατάφερε όσο λίγοι να συνδέσει το εφήμερο, το απλό, το καθημερινό με το διαχρονικό – κοινωνικό. Και αυτό το πέτυχε δημιουργώντας έναν οργανικό δεσμό ανάμεσα στον αγνό συναισθηματικό και ψυχικό της κόσμο και στις αξίες του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης».

Η Έλλη Αλεξίου γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1894. Ηταν το μικρότερο παιδί της οικογένειας του Στυλιανού Αλεξίου, ιδιοκτήτη του ομώνυμου εκδοτικού οίκου του Ηρακλείου, και της Ειρήνης Ζαχαριάδη. Μεγάλωσε μέσα σ’ ένα περιβάλλον που κυριαρχούσαν η μάθηση, η μουσική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία.

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη είναι που γνωρίζει την μικρή της αδελφή Ελλη, όταν φτάνει στην Αθήνα, με την περίφημη λογοτεχνική συντροφιά της πλατείας Δεξαμενής στο Κολωνάκι. Εκεί γνωρίζεται με τους Καρκαβίτσα, Βάρναλη, Θεοτόκη, Κονδυλάκη, Αυγέρη, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Λιλίκα Νάκου και πολλούς άλλους.

Παράλληλα, έχοντας αποφοιτήσει από το Διδασκαλείο του Ηρακλείου και έχοντας αναγνωριστεί ως διπλωματούχος του Αρσακείου διορίζεται πρώτη φορά, το 1914, ως δασκάλα στο Γ’ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον. Το 1920 παντρεύεται τον Βάσο Δασκαλάκη. Ο Δασκαλάκης είναι που την «σπρώχνει» να ασχοληθεί ενεργά με τη λογοτεχνία. «Εγραψα εντελώς στην τύχη. Εικοσιτριώ – εικοσιτεσσάρω χρονώ και κυριολεκτικά κάτω από την πίεση του Δασκαλάκη. Του διηγήθηκα ένα βράδυ ένα επεισόδιο της διδασκαλικής μου ζωής κι εκείνος απαίτησε να το γράψω…».

Η Ελλη Αλεξίου έγινε μέλος του ΚΚΕ το καλοκαίρι του 1928, παραδίνοντας το βιογραφικό της στον Νίκο Πλουμπίδη. Κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας συνελήφθη δύο φορές από την Ειδική Ασφάλεια. Την περίοδο της Κατοχής παίρνει ενεργά μέρος στην Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ Λογοτεχνών.

Τα έργα όλης αυτής της περιόδου καταπιάνονται με τα βιώματα, τις εμπειρίες που έχει αποκτήσει μέσα από τη διδασκαλία, αναπτύσσοντας το θέμα της ταξικής ανισότητας στον καπιταλισμό με πρώτα θύματα τα παιδιά, καθώς και με διάφορες μορφές κοινωνικών σχέσεων και πώς επηρεάζονται από το υπάρχον σύστημα.

Το 1945, έφυγε στο Παρίσι ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης για την αντιστασιακή δράση της, ενώ το 1948, η ελληνική κυβέρνηση της στέρησε την ιθαγένεια. Την ίδια χρονιά η ΚΕ του ΚΚΕ ίδρυσε την Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί, που είχε αναλάβει τη μεταφορά, εγκατάσταση και οργάνωση της ζωής των Ελληνόπουλων στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ετσι, το 1949 κλήθηκε η Ελλη Αλεξίου να συμβάλει στην εκπαίδευσή τους. Χωρίς να διστάσει και ενώ από τη Γαλλία την προειδοποίησαν ότι δεν θα την ξαναδεχθούν, η Αλεξίου έδωσε τον καλύτερό της εαυτό στην εκπαίδευση των παιδιών, στην επιμόρφωση των δασκάλων τους, στη συγγραφή νέων αναγνωστικών, στην επιλογή λογοτεχνικών κειμένων για τα βιβλία τους. Την περίοδο της πολιτικής προσφυγιάς τα έργα της στρατεύονται ανοιχτά στην υπεράσπιση της κομμουνιστικής ιδεολογίας, των αγώνων του λαού.

Το 1962 η αδελφή της Γαλάτεια σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα και δόθηκε ολιγοήμερη άδεια στην Ελλη να επιστρέψει στην Ελλάδα για να παραβρεθεί στην κηδεία. Το 1965 επανέκτησε την ελληνική ιθαγένεια και τον επόμενο χρόνο επέστρεψε στην Ελλάδα. Συνελήφθη, την οδήγησαν στις φυλακές Αβέρωφ και παραπέμφθηκε σε δίκη για «αντεθνική δράση και προπαγάνδα». Απαλλάχθηκε από την κατηγορία μετά από κινητοποίηση του λαού και ανθρώπων των Γραμμάτων. Με την επιβολή της δικτατορίας απαγορεύτηκαν τα βιβλία της και έζησε υπό περιορισμό στο διαμέρισμά της.

Μετά τη μεταπολίτευση συνέχισε να δημιουργεί και να παρεμβαίνει για θέματα που την απασχολούσαν και θεωρούσε καίρια. Εως το τέλος της ζωής της, το 1988, τίμησε και τιμήθηκε από το Κόμμα της, το ΚΚΕ.

Ριζοσπάστης