«Farindola. Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ»

Ο πολυσχιδής και πάντα πολυπράγμων Τάκης Βαρελάς κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» το νέο του βιβλίο, «Farindola. Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ». Αφορμή, μια επίσκεψή του σε αυτό το μικρό χωριό της Κεντρικής Ιταλίας. Στην έκδοση, ο Τ. Βαρελάς κάνει μια προσπάθεια εικαστικής αποτύπωσης της Farindola ζωγραφίζοντας την ιστορία της, τον πολιτισμό της και τα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την περιοχή…

Με αφορμή τη συγκεκριμένη έκδοση είχαμε τη χαρά να συζητήσουμε με τον εικαστικό Τ. Βαρελά για τους λόγους που αποφάσισε να καταπιαστεί με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου και τι είναι αυτό που θέλει να αποτυπώσει.

Πώς να μη μιλήσω, να μη γράψω, να μη ζωγραφίσω, να μη φωνάξω…

«”Μπορεί να είσαι μακριά μας, αλλά θα είσαι πάντα κοντά μας”

Αφορμή ήταν η πρόσκληση συμμετοχής στο Διεθνές Συμπόσιο Εικαστικών Τεχνών στη Farindola, ως ένδειξη αλληλεγγύης, μαζί με άλλους 9 συναδέλφους από τη Γερμανία, την Αμερική, τον Καναδά, τη Γαλλία, την Πολωνία, το Πακιστάν, την Αγγλία και την Ιταλία, σε ένα ορεινό χωριό στην οροσειρά των Απεννίνων στα βουνά του Grant Sasso της Πεσκάρας στην Κεντρική Ιταλία.

Τώρα θα μου πείτε, τι ήταν αυτό που με έκανε να κοινοποιήσω μια προσωπική εμπειρία με εικαστική, περιηγητική, ιστορική και κοινωνικοπολιτική απόδοση;

Είναι ένα εύλογο ερώτημα, αλλά τι άλλο μπορεί να κάνει η ταξική τέχνη από το να θέτει ερωτήματα, να καλλιεργεί τη σκέψη και σε τελευταία ανάλυση να παίρνει θέση, στο πώς θα υψωθούν οι άνθρωποι προς την ελευθερία;

Η Farindola, η ιστορία της, η ζωή, ο πολιτισμός, οι σχέσεις των ανθρώπων, οι δημόσιες συλλογικές εκφράσεις τους, τα εμβληματικά γεγονότα της μετανάστευσης που την σημάδεψαν, έθεταν ερωτήματα που ζητούσαν επίμονα απαντήσεις, οι οποίες επιμελώς κρύβονταν πίσω από την αισθητική αρτιότητα του χωριού.

Ξέρετε, τα μάτια δεν μπορούν να κρύψουν τίποτα, εκτός εάν εσύ και εγώ τα στρέψουμε αλλού, οπότε συνειδητά ή ασυνείδητα θα στρεβλώσουμε την εικόνα, ή θα μείνουμε μόνο στην εικόνα και από μόνη της αυτή θα είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή βρίσκεται εντός των τειχών, εκεί που αγκομαχά για επιβίωση η ανθρωπιά, από γενιά σε γενιά.

Γροθιά στο στομάχι ήταν να ακούς από τα χείλη ενός πιτσιρικά, μπροστά στο γλυπτό με το όνομα “Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ”, να σου λέει:

“…Αυτό είναι το μνημείο των Ιταλών εργατών ανθρακωρύχων από τη Farindola και της περιοχής του Abruzzo που έχασαν τη ζωή τους στο Βέλγιο όταν κατάρρευσε η στοά που δούλευαν, μετά από έκρηξη στο ορυχείο του Marcinelle.

Ήταν Αύγουστος του 1956…”

Αναρωτήθηκα!

Άραγε, να ήταν μόνο Ιταλοί ανθρακωρύχοι στο ορυχείο;

Το τραγούδι του Δερβενιώτη με τον Καζαντζίδη “…στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές…” ήταν η δεύτερη γροθιά.

Να λοιπόν που μου έλαχε, εδώ στη Farindola, να βρεθώ μπροστά στην ταξική μνήμη, που έχει κοινές ρίζες την Ιταλία, την Ελλάδα.

Εκεί, εντός και εκτός των τειχών, στις πύλες και τα καντούνια της Farindola, ακούς την ανάσα και το λυγμό της γυναίκας του Φαριντολέζου ανθρακωρύχου που θάφτηκε για πάντα στη νιότη του, μαζί με άλλους 262 συντρόφους του, στα κάτεργα της πλουτοκρατίας. Κι ας μη διάβασε ποτέ το τελευταίο του γράμμα, μιας και το διάβασε στα μάτια του αποχαιρετώντας τον, όταν έφευγε για το Βέλγιο.

Εδώ ξεκινά ένα άλλο ταξίδι, με κομμένες ανάσες και ίδιους λυγμούς με αφετηρία την Ελλάδα και ίδιο προορισμό.

Οι Έλληνες μετανάστες ήρθαν να προστεθούν στους Ιταλούς εργάτες, κυρίως από τη φτωχή Νότια και Κεντρική Ιταλία, οι οποίοι δούλευαν ήδη στα ανθρακωρυχεία του Βελγίου από το 1946. Η Fedeshar αποφάσισε να αναθέσει στον δουλέμπορο Έλληνα εμιγκρέ να προσλάβει για εργασία στα ανθρακωρυχεία 90 Δωδεκανήσιους, με έξοδα μεταφοράς δικά τους, όπου τελικά φτάνουν στο Βέλγιο το 1953.

Πώς να μην έρθει στο νου αυτό το μακρόσυρτο ηπειρώτικο μοιρολόι “Τα ξεχωρίσματα”, που τόσο αισθαντικά αποδίδει ο μεγάλος μας Γιώργος Μεράντζας και τον ευχαριστώ πολύ για την άδεια να το χρησιμοποιήσω και ήταν η αφορμή για την παραγωγή του video art “Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ”, που σε ταξιδεύει στις εφιαλτικές στιγμές των ανθρακωρύχων.

Δουλειά απάνθρωπα σκληρή, πνιγμένη στην καρβουνόσκονη, και σε στοές που έφθαναν μέχρι και τα 1.200 μ. κάτω από τη γη.

Εργάτες που επέλεξαν την ξενιτιά για να σωθούν από τη φτώχεια της πατρίδας, με μια λάμπα για ήλιο και ο ένας δίπλα από τον άλλο, τη μια στο δρόμο για τη φλέβα και την άλλη στο δρόμο για την επιφάνεια, Έλληνες και Ιταλοί, και άλλοι με γλώσσα διαφορετική αλλά με ίδια μοίρα, έλιωσαν σαν τα κεριά στις γαλαρίες του Βελγίου.

Πώς να μη μιλήσω, να μη γράψω, να μη ζωγραφίσω, να μη φωνάξω…

Ποια τέχνη, αλήθεια, είναι αυτή που μένει σιωπηλή και ζητάει να υψωθεί;

“Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ” έρχεται σαν γράμμα ανοιχτό με αποδέκτες την εργατική τάξη. Στη Farindola τα καντούνια, η ζωή τους, η τέχνη τους, ο χορός και τα τραγούδια τους κέντρισαν τα εσώψυχά μου, για μια βουτιά στην ιστορία των κοινωνικών και πολιτικών ταξικών συγκρούσεων σχεδόν έξι αιώνων στη γειτονική Ιταλία και την Ελλάδα, που κρύβονται επιμελώς για να διαιωνίζεται η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Οι φίλοι μου οι Φαριντολέζοι φεύγοντας από το χωριό τους με αποχαιρέτησαν με ένα μπλουζάκι που γράφει:

“Μπορεί να είσαι μακριά μας, αλλά θα είσαι πάντα κοντά μας”

Αλήθεια, τι μεγαλύτερη τιμή!».

Ριζοσπάστης