Κώστας Τάτσης – Ο σοσιαλισμός που γνώρισα

Κάθε καινούρια μαρτυρία για τις συνθήκες ζωής στο σοσιαλισμό και τη Σοβιετική Ένωση παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Πόσο μάλλον, όταν έχει κριτικό πνεύμα που δεν ωραιοποιεί καταστάσεις, και στέκεται σε ενδιαφέροντα σημεία από την καθημερινότητα των πολιτικών προσφύγων που ζούσαν στην υπερορία, στις σοσιαλιστικές χώρες. Η νέα έκδοση της Σύγρονης Εποχής, με το βιβλίο του Κώστα Τάτση, για τα 40 σχεδόν χρόνια ζωής και δράσης του στη Σοβιετική Ένωση, έρχεται να βάλει ένα λιθαράκι στην κάλυψη αυτού του κενού. Αντί παρουσίασης, αντιγράφουμε και δημοσιεύουμε το προλογικό σημείωμα του εκδοτικού.

Η περίοδος της πολιτικής προσφυγιάς που ακολούθησε μετά από την ήττα του ΔΣΕ, αποτέλεσε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη ζωή των εκπατρισμένων μαχητών του, καθώς και στην ιστορία του ΚΚΕ, αφού και το ίδιο βρέθηκε στην αναγκαστική υπερορία, όντας κηρυγμένο εκτός νόμου από το ελληνικό αστικό κράτος για την περίοδο 1947-1974. Οι χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες, παρόλο που είχαν βρεθεί σε φιλικό περιβάλλον -εκείνο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης- και έτυχαν οργανωμένης υποδοχής και στήριξης για σπουδές, εργασία και κατοικία, έζησαν μια εξαριετικά δύσκολη περίοδο, αφού η προσφυγιά αποτέλεσε μια αναγκαστική επιλογή, ένα είδος τιμωρίας. Βασικό πρόβλημα ήταν ο αποχωρισμός από τους οικείους τους, από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα η προσαρμογή στις νέες συνθήκες υπήρξε ένας άθλος απ’ όλες τις απόψεις, άλλαξε συνολικά η πορεία της ζωής χιλιάδων ανθρώπων. Αγροτόπαιδα ή εργατικής προέλευσης, νέοι και νέες στην πλειοψηφία τους, κλήθηκαν να ζήσουν και να δημιουργήσουν σε ένα ριζικά διαφορετικό περιβάλλον, να μάθουν γλώσσα, επάγγελμα, να σπουδάσουν, να αναπτύξουν καθημερινές συναναστροφές σε διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον. Μαθημένοι στα δύσκολα, στη βιοπάλη και στον ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ, διαπαιδαγωγημένοι στις αξίες του ΚΚΕ, κατάφεραν να κατακτήσουν νέα κάστρα στη γνώση και στη δημιουργική δουλειά στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και ο σύντροφος Κώστας Τάτσης, φτωχό αγροτόπαιδο από το χωριό Άνω Πέτρα της Άρτας, που έζησε 40 χρόνια πολιτικός πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ. Όπως και άλλοι πολιτικοί πρόσφυγες εργάστηκε σε πολλούς κλάδους της παραγωγής, πήρε πολιτική κομματική μόρφωση και αναδείχτηκε σε πρωτοπόρο της τεχνολογικής εξέλιξης στην ΕΣΣΔ στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της μετάδοσης του τηλεοπτικού σήματος, στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν καθώς και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ. Παράλληλα ασχολήθηκε ερευνητικά και διδακτικά στο συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα.

Στα 40 χρόνια ζωής και δράσης στην ΕΣΣΔ, ο σύντροφος Κώστας δέχτηκε την αμέριστη βοήθεια των Σοβιετικών ανθρώπων και αξιοποίησε τις δυνατότητες που πρόσφερε η ΕΣΣΔ. Ταυτόχρονα έζησε όλες τις αλλαγές που ενίσχυσαν την αντεπανάσταση, δημιούργησαν το έδαφος για την ενίσχυση των στοιχείων του παλιού στη νέα κοινωνία και τέλος οδήγησαν στην καπιταλιστική παλινόρθωση, με τελική πράξη τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991. Στα 40 αυτά χρόνια έζησε από κοντά την πορεία της Σοβιετικής Ένωσης, μετά από το θρίαμβο της Αντιφασιστικής Νίκης και ενώ είχαν επουλωθεί οι υλικές πληγές του πολέμου, η σοβιετική κοινωνία προσπαθούσε να αντιμετωπίσει νέα προβλήματα στην ανάπτυξη του σοσιαλισμού, αναζητώντας νέες λύσεις. Ταυτόχρονα η επαναστατική αισιοδοξία είναι παρούσα, αφού ο ΔΣΕ μπορεί να είχε ηττηθεί αλλά μια νέα χώρα διακήρυττε το σοσιαλιστικό μέλλον, η Κίνα, όπου μόλις είχε νικήσει ο Κινεζικός Κόκκινος Στρατός το 1949. Οι εξελίξεις τελικά επιφύλαξαν άλλη πορεία, η οποία επηρέασε αρνητικά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, καθώς προκάλεσε κρίση και στο ΚΚΕ πριν την 6η Ολομέλεια της ΚΕ του 1956, που επέφερε δεξιά οπορτουνιστική στροφή, κάτω κι από την παρέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων κομμάτων των χωρών φιλοξενίας.

Οι εξελίξεις υπήρξαν καταλυτικές και για την κομματική ένταξη του σ. Κώστας, μέλος του ΚΚΕ από το 1950. Το 1956 διαγράφτηκε, όπως και χιλιάδες άλλα μέλη που δεν αποδέχτηκαν την οπορτουνιστική στροφή που επέφεραν η 6η και η 7η Ολομέλεια του 1956 και 1957 αντίστοιχα. Ο σ. Κώστας παρέμεινε πιστός στα επαναστατικά ιδανικά, έδωσε όλες του τις δυνάμεις για την ανάπτυξη της παραγωγής, πρωτοστάτησε σε τεχνικά επιτεύγματα. Το 1978 εντάχτηκε ξανά στις γραμμές του ΚΚΕ, μετά από σχετική απόφαση του Κόμματος, που καλούσε διαγραμμένα μέλη μετά από το 1956 να δώσουν ξανά βιογραφικό στο Κόμμα. Το 1989 ο σ. Κώστας εκλέχτηκε Α’ Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης και παρέμεινε ως τον επαναπατρισμό του στην Ελλάδα το 1990.

Όλη αυτήν την περίοδο, μέσα από αυτοβιογραφικές σημειώσεις, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια μπορεί να παρακολουθήσει από πρώτο χέρι τις εξελίξεις στη ζωή των πολιτικών προσφύγων, στο ΚΚΕ και στην ΕΣΣΔ γενικότερα. Η παρουσίαση των δύσκολων καταστάσεων και των αρνητικών εξελίξεων γίνεται με επαναστατική αισιοδοξία, συνδυασμένη με την προσπάθεια εξήγησης αυτών των γεγονότων. Η παρουσίαση, αν και δεν είναι απαλλαγμένη από την υποκειμενική αξιολόγηση και κρίση για μια σειρά γεγονότα, αποτελεί έναν καλό οδηγό για τη γνωριμία -μέσω μιας σειράς βοηθημάτων- με την καθημερινότητα στην ΕΣΣΔ και ιδιαίτερα με τη ζωή των πολιτικών προσφύγων.

Μέσα από την καταγραφή της συμβολής των πολιτικών προσφύγων στην παραγωγή στην ΕΣΣΔ, μέσα από την περιγραφή των εξελίξεων, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με την παραγωγική καθημερινότητα μιας κοινωνίας όπου οι εργαζόμενοι ζούσαν και παρήγαγαν χωρίς καπιταλιστές, είχαν επιτεύγματα στην παραγωγή, στη μόρφωση και στις συνθήκες της καθημερινής διαβίωσης (πχ άγνωστο είναι πλέον στο ευρύ κοινό ότι οι σοβιετικές πολεις διέθεταν σύστημα κεντρικής θέρμανσης και ζεστού νερού χρήσης). Ταυτόχρονα η καταγραφή δεν προβαίνει σε ωραιοποιήσεις, τόσο στον τομέα της παραγωγής, όσο και στον τομέα των στοιχείων του εποικοδομήματος, της λειτουργίας των οργάνων εξουσίας, του εργατικού ελέγχου και της κομματικής λειτουργίας. Καταγράφονται και αρνητικά φαινόμενα, παρεκκλίσεις, φαινόμενα ξεχωρίσματος του ατομικού ή ομαδικού συμφέροντος (της οικογενειούλας, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο συγγραφέας) από το κοινωνικό, το συλλογικό συμφέρον. Φαινόμενα τα οποία τη στιγμή που συνέβαιναν μπορεί να μην αξιολογούνταν με όλη την αρνητική τους επίδραση, όμως υπέσκαπταν το κύρος του Κόμματος ως καθοδηγήτρια δύναμη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ως πρωτοπορία της εργατικής τάξης, ενώ στο πεδίο της οικονομίας διαμόρφωναν κοινωνικές δυνάμεις που σταδιακά επιδίωξαν την ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα, επιζήτησαν και πέτυχαν την ανατροπή του σοσιαλισμού και την καπιταλιστική παλινόρθωση.

Η έκδοση, μέσω των προσωπικών βιωμάτων από τις εξελίξεις στην παραγωγή, συμβάλλει στην κατανόηση της μελέτης για τις αιτίες που οδήγησαν στις αντεπαναστατικές ανατροπές, όπως την έχει συστηματοποιήσει το ΚΚΕ μέσα από τις αποφάσεις του 18ου και 19ου Συνεδρίου, καθώς και μέσα από το Β’ Τόμο του Δοκιμίου Ιστορίας για την περίοδο 1949-1968.

Παράλληλα, μέσα από τα προσωπικά βιώματα καταγράφεται η κατάσταση των διαμελισμένων οικογενειών, ιδίως όσων οι συγγενείς (σύζυγοι, γονείς, παιδιά) έμειναν πίσω στην Ελλάδα, σε συνθήκες τρομοκρατικών διώξεων, επιδρομών και αισχρής καταπίεσης από κρατικά όργανα και παρατρεχάμενούς τους.

Η επαναστατική – κομμουνιστική αισιοδοξία του συγγραφέα στην αντιμετώπιση των δυσκολιών αποτελεί παράδειγμα για τις νέες γενιές των κομμουνιστών.