«Κριτικά Α’ – “Η ασυλία του πνεύματος”» – Ο κριτικός Γιώργος Κοτζιούλας

Ο Γιώργος Κοτζιούλας υπήρξε από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς. Εκτός από φιλόλογος, σπουδαίος ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής, ήταν και σημαντικός κριτικός. Η κριτική παραγωγή του, όμως, επειδή βρίσκεται διάσπαρτη σε έντυπα και ανέκδοτη στο Αρχείο του, δεν είναι γνωστή στο σύνολό της.

Ο πρώτος, ογκώδης τόμος των κριτικών του Κοτζιούλα με τον τίτλο «Η ασυλία του πνεύματος», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Δρόμων» (επιμέλεια, εισαγωγή, σχόλια: Σωτηρία Μελετίου – Κώστας Κοτζιούλας), περιέχει κριτικά σημειώματα γενικά και ειδικά: δοκίμια και μελέτες για θέματα που απασχόλησαν τη νεοελληνική κριτική, άρθρα για θεωρητικά προβλήματα και λογοτεχνικά ζητήματα, επιφυλλίδες, κριτικά χρονογραφήματα και σχόλια για πολιτισμικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής του.

Οι κριτικές αυτές, που προσεγγίζουν τα πρόσωπα και τα ζητήματα μέσα από τη δική του ματιά, παρέχουν πληροφορίες και ερμηνείες, άγνωστες πολλές φορές, συμβάλλοντας σε μια διαφορετική προσέγγιση των πνευματικών αναζητήσεων της γενιάς του.

«Κριτικά Α’ – “Η ασυλία του πνεύματος”» – Ο κριτικός Γιώργος Κοτζιούλας

Σκοπός μας ήταν να συγκεντρώσουμε τα κριτικά του κείμενα, να τα κατατάξουμε, όπως τα ίδια μας οδηγούσαν, κατά είδος, να τα σχολιάσουμε και να τα εκδώσουμε σε τόμους, σημειώνουν στο πρόλογο οι επιμελητές της έκδοσης (και του Αρχείου Γιώργου Κοτζιούλα) Σωτηρία Μελετίου και Κώστας Κοτζιούλας (γιος του Γιώργου Κοτζιούλα), οι οποίοι αναφερόμενοι στους λόγους που τους οδήγησαν στην απόφασή τους αυτή, ανέμσα σε άλλα σημειώνουν: Πρώτα πρώτα ήταν τα ίδια τα κείμενα, που αποκαλύπτουν έναν κριτικό σημαντικό με ιδιαίτερη βαρύτητα και ξεχωριστή ματιά.

Ύστερα ήταν ο ίδιος ο συγγραφέας, ο οποίος, σα να άφηνε ευχή και κατάρα, έγραφε: «[…] Αλλοτε έμαθα πως ένας άλλος αδερφός πεθαμένου ποιητή, προσώπου όχι ασήμαντου μες στην τελευταία δεκαετία μας, δέχτηκε συνεισφορές από φίλους του μακαρίτη ή του έργου του, χωρίς στο μεταξύ -και περάσανε χρόνια— να εκτυπώσει την ανέκδοτη εργασία για την οποία έγινε κι ο έρανος. Σε ποιο κουτί να κοιμούνται τώρα, ασφαλισμένα ή εκτεθειμένα στη φθορά, τα τελευταία σκιρτήματα μιας καρδιάς; Κι όταν τ’ αδέρφια τα ίδια αδιαφορούν για την τελευταία θέληση, ρητή ή υπονοούμενη, του αγαπημένου τους, τι μπορούμε να περιμένουμε απ’ τους παραέξω; Γνωστή και όχι από τις τυχαίες ποιήτρια των ημερών μας άφησε κάπου πεθαίνοντας μαζί με την αλληλογραφία κι ένα μισοτελειωμένο, θαρρώ, μυθιστόρημά της. Τι ν’ απογίνε τάχα το απροστάτευτο χειρόγραφο;»

Ένας τρίτος λόγος ήταν η συνεισφορά των φίλων του. Μας έλεγαν ότι ο Κοτζιούλας υπήρξε από τους πιο σημαντικούς κριτικούς· κάποιοι έδιναν στοιχεία, κάποιοι, συμβολικά, και χρήματα, όχι για εκδόσεις, αλλά για επιβίωση. Θεωρήσαμε ότι η χειρονομία τους αυτή έπρεπε να πιάσει τόπο εκδοτικό. Εξάλλου ο Κοτζιούλας στα χειρόγραφά του έχει γράψει την αφιέρωση: «Στους φίλους που μου παραστάθηκαν».

Ο πρώτος  τόμος των κριτικών του Κοτζιούλα, με τον τίτλο «Η ασυλία του πνεύματος», αποτελείται από 61 πολύ ενδιαφέροντα (κάποια, άφοβα, τα χαρακτηρίζουμε συναρπαστικά) κείμενα, τα περισσότερα από τα οποία διαχρονικά και συνοδεύεται από πλούσια βιβλιογραφία και αναφορές, καθώς και από την αναλυτική και εμπεριστατωμένη εισαγωγή των επιμελητών, που βοηθά τον αναγνώστη να προσεγγίσει και να γνωρίσει τον Γιώργο Κοτζιούλα ως λογοτέχνη-συγγραφέα αλλά και ως άνθρωπο, που ναι μεν έζησε και δημιούργησε σε μια δοσμένη εποχή, όμως το έργο του μπόρεσε να την ξεπεράσει. Στα έργα αυτά ο Κοτζιούλας, με τη λόγια και πηγαία γραφή του, αποθέτει σαν παρακαταθήκη τις φιλολογικές και γραμματειακές απόψεις του προς τους ειδικούς, τη γνώση του και τον αποδεικτικό του λόγο προς όλους

Γιώργος Κοτζιούλας (1909-1956)

Ο Γιώργος Κοτζιούλας γεννήθηκε στην Πλατανούσα των Τζουμέρκων στις 23 Απριλίου 1909. Τελείωσε με πολλές δυσκολίες το Γυμνάσιο στην Άρτα και το 1927 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή, από την οποία πήρε το πτυχίο του μόλις το 1938. Εργάστηκε ως διορθωτής και συντάκτης σε περιοδικά και εφημερίδες και δημοσίευσε ποιήματα, πεζά, βιβλιοκριτικές, δοκίμια και μεταφράσεις.

Το 1931 εξέδωσε την κριτική μελέτη «Ο Στρατής Μυριβήλης και η πολεμική λογοτεχνία» και το 1932 την ποιητική συλλογή «Εφήμερα».

Η ανέχεια και οι άσχημες συνθήκες ζωής και δουλειάς, που τον ακολούθησαν σχεδόν σε όλη τη ζωή του, τον οδήγησαν όχι μόνο στη φυματίωση, εξαιτίας της οποίας αναγκάστηκε να ζήσει σε σανατόρια και παράγκες στην Πάρνηθα και την Πεντέλη τη διετία 1935-36 αλλά και κλόνισαν γενικότερα την υγεία του και τον οδήγησαν νωρίς στο θάνατο.

Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές «Σιγανή φωτιά», «Δεύτερη ζωή» και «Ο γρίφος» (1938), τα πεζογραφήματα «Το κακό συναπάντημα και άλλα διηγήματα» (1939) και αμέσως μετά τον πόλεμο τα «Τρία ποιήματα προπολεμικά», «Ο Άρης» και «Οι πρώτοι του Αγώνα» (1946) και λίγα χρόνια πριν από το θάνατό του τα «Φυγή στη φύση» (1925) και «Ηπειρώτικα» (1954).

Το 1943-1945 συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Βγαίνοντας στο βουνό βρέθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο πλευρό του Άρη Βελουχιώτη, οργάνωσε το Καλλιτεχνικό Τμήμα της 8ης Μεραρχίας Ηπείρου του ΕΛΑΣ και ίδρυσε τον περιοδεύοντα θίασο «Λαϊκή Σκηνή», παρουσιάζοντας το Θέατρο στα βουνά.

Μετάφρασε πολλά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας (Ουγκώ, Ντίκενς, Ντοστογιέφσκι, Γκόρκι, Τσβάιχ, Μοπασάν, Βερν) αλλά και Έλληνες και Λατίνους κλασικούς. Ιδιαίτερα σημαντικό υπήρξε το δοκίμιό του «Πού τραβάει η ποίηση;» (1950) κριτική της μοντέρνας ποίησης.

Παντρεύτηκε το 1950 την Ευμορφία Κηπουρού, με την οποία απέκτησε το 1951 έναν γιο, τον Κώστα.

Ο Γιώργος Κοτζιούλας έφυγε από τη ζωή στις 29 του Αυγούστου 1956, σε ηλικία μόλις 47 χρόνων.