Σοβιετικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας – Αλεξάντρ Μπελιάεφ: «Το κεφάλι του καθηγητή Dowell»

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Αλεξάντρ Μπελιάεφ «Το κεφάλι του καθηγητή Dowell». Πρόκειται για ένα σοβιετικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας το οποίο μεταφράστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την Κωνσταντίνα Λύγκουρη και εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ενάντια.

Το σημείωμα που ακολουθεί γράφτηκε από τη μεταφράστρια του βιβλίου, Κωνσταντίνα Λύγκουρη:

Το 1925, στο περιοδικό «Παγκόσμιος Ιχνηλάτης» και στη μοσχοβίτικη «Εργατική Εφημερίδα», δημοσιεύτηκε το διήγημα, «Το κεφάλι του καθηγητή Ντόουελ» του Αλεξάντρ Μπελιάεφ.

Ο Αλεξάντρ Ρομάνοβιτς Μπελιάεφ (1884-1942) υπήρξε ένας από τους εμπνευστές και ιδρυτές της λογοτεχνίας του φανταστικού στη Σοβιετική Ένωση. Σε όλη του τη ζωή δημοσίευσε περισσότερα από 100 έργα επιστημονικής φαντασίας, δοκίμια, άρθρα και κριτικές. Τα πρώτα έργα του εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ενώ το τελευταίο μυθιστόρημά του δημοσιεύτηκε κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Συνολικά έγραψε 13 μυθιστορήματα.

Το διήγημα «Το κεφάλι του καθηγητή Ντόουελ» είναι μέσα στο κλίμα της εποχής της δεκαετίας του ‘20, της εποχής των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων. Το 1937, δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευσή του ως διήγημα, ο Μπελιάεφ θα ξαναδουλέψει «Το κεφάλι του καθηγητή Ντόουελ», και ως μυθιστόρημα πλέον, θα δημοσιευτεί στις σελίδες της εφημερίδας «Αλλαγή».

Η ασυνήθιστη για τον αναγνώστη της εποχής πλοκή του μυθιστορήματος, γεμάτη ανατροπές, η βαθιά και εξαιρετικά δραματική εικόνα του πρωταγωνιστή, του καθηγητή Ντόουελ, το φλογερό μίσος του Μπελιάεφ για το κακό και το άδικο και η αναμφισβήτητη πεποίθησή του για τον θρίαμβο της αλήθειας, είναι στοιχεία που εντυπωσιάζουν και αιχμαλωτίζουν τον αναγνώστη. 

Η κεντρική ιδέα του έργου είναι η επαναφορά και διατήρηση στη ζωή ενός ανθρώπινου κεφαλιού, διατηρώντας παράλληλα αποτελεσματικά και την εγκεφαλική δραστηριότητά του. Ο καθηγητής Κερν είναι ένας επιφανής επιστήμονας, ο οποίος μέσα στο εργαστήριό του επιδιώκει την επαναφορά στη ζωή ανθρώπινων οργάνων απομονωμένων από το σώμα. Τίποτα δεν στέκεται εμπόδιο στις επιδιώξεις του, οδηγείται μόνο από την ιδέα της επίτευξης του στόχου του και για αυτό είναι ικανός να κάνει τα πάντα, ακόμη και έγκλημα. Έχοντας επαναφέρει στη ζωή το κεφάλι του δασκάλου του, του καθηγητή Ντόουελ, αναγκάζει τον σπουδαίο επιστήμονα, ο οποίος βρίσκεται σε δραματική θέση, στην πραγματικότητα είναι όμηρός του, να τον βοηθήσει σε αυτήν την κατεύθυνση.

Η ακμή της σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας ήρθε στις δεκαετίες του 1930 και του 1950. Το μέλλον σε αυτήν παρουσιαζόταν με θετικό τρόπο — φωτεινό, αισιόδοξο και ταυτόχρονα τεχνολογικά εξελιγμένο. Οι σοβιετικοί συγγραφείς περιέγραψαν έναν ενιαίο κόσμο, ο οποίος διαπνέεται από τα ιδανικά του κομμουνισμού. Τα θέματα των σοβιετικών μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας συνδέονται συχνά με εξωτερικές απειλές, τον αποικισμό νέων πλανητών ή άγνωστα μυστήρια. Ο κύριος χαρακτήρας είναι συχνά ένας επιστήμονας, μηχανικός ή κάποιος που λύνει τα ζητήματα που τίθενται εμπρός του χάρη σε έναν συνδυασμό ισχυρής θέλησης και γνώσης.

Στη Ρωσία ο Μπελιάεφ έχει χαρακτηριστεί ως ο Ρώσος Ιούλιος Βερν. Και αυτός, όπως και ο Ιούλιος Βερν, κατάφερε να συλλάβει με τη φαντασία του αρκετές ιδέες, πολύ πριν αυτές γίνουν επιστημονική γνώση. Τα βιβλία του Μπελιάεφ προκάλεσαν στον σοβιετικό αναγνώστη το ενδιαφέρον για την επιστήμη, την έρευνα και τον πειραματισμό. Οι χαρακτήρες των βιβλίων του, αν και πολλοί από αυτούς ανήκαν στη δυτική κοινωνία, ήταν προικισμένοι με θάρρος, με τις πιο φωτεινές προθέσεις και ήθος. Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος που το είδος της επιστημονικής φαντασίας φαινόταν αρκετά δελεαστικό στους αναγνώστες.

Ο Μπελιάεφ έγραψε λαμπρά διηγήματα, εκπληκτικές ιστορίες και μυθιστορήματα στα οποία κατάφερε να συνδυάσει την επιστήμη και τη ζωή, το παρόν και το μέλλον, το φανταστικό και το πραγματικό. Μέσα από το έργο του επιχειρούσε να δείξει στους αναγνώστες το μέλλον, το οποίο είναι «λαμπρό και όμορφο». Απεικόνιζε με πολύχρωμο και εκπληκτικά ζωηρό τρόπο υπέροχες πόλεις γεμάτες φως, πράσινο, πόλεις με ηλεκτρικά μέσα μεταφοράς, αεροπορικούς σταθμούς στις στέγες γιγαντιαίων κτιρίων, τρένα υψηλής ταχύτητας, περιέγραφε με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο τις πόλεις του μέλλοντος, όπου όλα τα δώρα της φύσης εξυπηρετούν την άνεση και την υψηλή ποιότητα ζωής των ανθρώπων των μελλοντικών γενεών.

Είναι δύσκολο να βρούμε ένα μυθιστόρημα ή μια ιστορία όπου ο Μπελιάεφ δεν τονίζει με πεποίθηση και διακριτικότητα την ανωτερότητα του σοσιαλισμού έναντι του καπιταλισμού, τη δύναμη της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας.

Οι τελευταίες γραμμές που δημοσίευσε ο Μπελιάεφ στη ζωή του ήταν για την υπεράσπιση της σοβιετικής πατρίδας από τη ναζιστική εισβολή. Ο συγγραφέας προσέγγισε τις ιδέες του κομμουνισμού με τον δικό του τρόπο. Ο σοσιαλισμός αποδείχθηκε ότι ήταν σε αρμονία με την α- γάπη του για τη δημιουργική δύναμη του επιστημονικού έργου.

Ο Μπελιάεφ πίστευε σε ένα λαμπρό μέλλον για τη σοβιετική πατρίδα του. Όταν ξεκίνησε ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος, εξέφρασε την ένθερμη πεποίθησή του για τη νίκη σε άρθρα και δοκίμια. Η ναζιστική εισβολή τον βρήκε κοντά στο Λένινγκραντ, στην πόλη Πούσκιν. Ο συγγραφέας πέθανε τον Ιανουάριο του 1942 από πείνα, μαζί με χιλιάδες άλλους σοβιετικούς πολίτες, κατά τη ναζιστική πολιορκία των 900 ημερών του Λένινγκραντ. Τα βιβλία του, όμως, συνέχισαν να διαβάζονται με πάθος από τον σοβιετικό λαό. Στη Ρωσία τα μυθιστορήματά του συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να διαβάζονται και εξακολουθούν να βρίσκονται στην κορυφή της λίστας με τα πιο αγαπημένα έργα της σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας.

Αλεξάντρ Μπελιάεφ: «Το κεφάλι του καθηγητή Dowell»

Μετάφραση από τα ρωσικά και επίμετρο: Κωνσταντίνα Λύγκουρη

ISBN 978-618-86073-5-4 · Διαστάσεις 21×14εκ. · Σελ. 246

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Πίσω από τις κλειστές πόρτες ενός ιατρικού εργαστηρίου, ο καθηγητής Κερν επαναφέρει στη ζωή τον μέντορά του, τον καθηγητή Ντόουελ ή καλύτερα το κεφάλι του καθηγητή Ντόουελ. Το κοφτερό μυαλό του Ντόουελ είναι απαραίτητο στον Κερν προκειμένου να υλοποιήσει τα πειράματά του. Η νεαρή βοηθός του Κερν, Μαρί Λοράν, έχοντας αναπτύξει μια φιλική σχέση με το κεφάλι του Ντόουελ, μαθαίνει όλο το ιστορικό της επιστημονικής εργασίας του χειρουργού Κερν με τον καθηγητή. Από εκείνη τη στιγμή σκοπός της γίνεται να αποκαλύψει τα εγκλήματα στα οποία προχωρά ο Κερν.

Μπορεί ένα ανθρώπινο κεφάλι να υπάρχει χωριστά από το σώμα; Μπορεί να σκέφτεται, να μιλάει, να αισθάνεται και να έχει πλήρη συνείδηση; Είναι δυνατόν να σωθεί η ζωή ενός ανθρώπου «ράβοντας» το κεφάλι του στο υγιές σώμα κάποιου άλλου; Και, το πιο σημαντικό, τι μπορεί να περιμένει η ανθρωπότητα, αν η εκπληκτική ανακάλυψη του καθηγητή Ντόουελ πέσει σε εγκληματικά χέρια;