Βίκτωρ Ουγκώ: “Η τελευταία ημέρα ενός κατάδικου” – “Κλωντ Γκε”

Μεγαλωμένος σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, όπου ο πατέρας του ήταν αξιωματικός και ένθερμος υποστηρικτής του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, και των όσων ελπίδων είχαν ανατείλει στο πρόσωπό του, και η μητέρα του φιλομοναρχική, πιθανώς εν μέρει από αντίδραση προς τον σύζυγό της, ο Βικτόρ Ουγκό βρέθηκε από τα τρυφερά του χρόνια σε ένα πεδίο όχι απλώς οικογενειακών αλλά και πολιτικο-ιδεολογικών συγκρούσεων. Μέσα του υπήρχε αυτή η μαγιά που, σε συνδυασμό με το τρανό ταλέντο του και το έντονο προσωπικό του ενδιαφέρον για την κοινωνική αδικία και τους τρόπους αντιμετώπισής της, είχε ως αποτέλεσμα αθάνατα λογοτεχνικά έργα, όπως οι Άθλιοι, αλλά και μια αξιόλογη κοινωνική και πολιτική δράση – πάντα μέσα στις ασφυκτικές συνθήκες του γαλλικού κατεστημένου του 19ου αιώνα.

Πριν λοιπόν από τους Άθλιους, και περίπου την ίδια εποχή με την Παναγία των Παρισίων, είχαν έρθει δύο αξιόλογα πεζά που προανάγγειλαν τον λογοτεχνικό προσανατολισμό του και τους βαθείς προβληματισμούς του για την ανάγκη μιας μεγάλης κοινωνικής αλλαγής όχι απλώς στους θεσμούς αλλά και στη νοοτροπία όλων των επιπέδων της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Μιας αλλαγής που στον πυρήνα της θα έχει την παιδεία, μια παιδεία προσιτή σε όλο τον λαό, μια παιδεία που θα δίνει την ευκαιρία στον καθένα να κατακτά την αξιοπρέπειά του, να ανακαλύπτει και να καλλιεργεί τις όμορφες πτυχές του εαυτού του, έτσι ώστε να μπορεί να πατάει στα πόδια του και να αποτελεί υγιές συστατικό μιας υγιούς κοινωνίας.

Βίκτωρ Ουγκώ: “Η τελευταία ημέρα ενός κατάδικου” – “Κλωντ Γκε”

Πρόκειται για τα έργα “Η τελευταία ημέρα ενός κατάδικου” και “Κλωντ Γκε”, που εστιάζουν στις συνθήκες και στις σκέψεις των θανατοποινιτών. Μέσα από τις δύο παράλληλες αφηγήσεις δύο διαφορετικών περιπτώσεων ανθρώπων που εγκλημάτησαν, ξεδιπλώνεται ο αναστοχασμός τους, κατά τις τελευταίες εβδομάδες της αγωνιώδους αναμονής τους για την εκτέλεση της ποινής τους, ως προς το γιατί εγκλημάτησαν, τι ήταν αυτό που όπλισε το χέρι τους, τι πήγε στραβά μέσα τους, ώστε να πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουν την τρομακτική γκιλοτίνα. Την ίδια στιγμή που παλεύουν μέσα τους με αισθήματα απελπισίας και απώλειας αλλά και μιας γλυκιάς ελπίδας πως ίσως αλλάξει κάτι μέχρι τη μέρα της εκτέλεσης, διαμορφώνεται ένα πλέγμα σχέσεων με τους συγκρατούμενούς τους, με τους δεσμοφύλακες αλλά και  με τους δικαστές, που επί της ουσίας αντικατοπτρίζει κυρίαρχες κοινωνικές τάσεις από τα αποβράσματα μέχρι την αφρόκρεμα ενός στομφώδους κοινωνικού συστήματος.

Αξέχαστα στιγμιότυπα από την πολυεπίπεδη ανάλυση του Ουγκώ προσφέρει η περιγραφή του μανιασμένου πλήθους των θεατών των εκτελέσεων, ενός αμόρφωτου πλήθους που όχι μόνο δεν “παραδειγματίζεται” – κατά τον δήθεν σκοπό των δημόσιων εκτελέσεων – αλλά αντλεί σαδιστική ηδονή από το θέαμα των κομμένων κεφαλιών, ενώ στην πραγματικότητα αύριο, μεθαύριο ή του χρόνου μέσα στο καλάθι του δήμιου θα βρεθούν και πολλά από τα δικά τους κεφάλια: οι σημερινοί θεατές είναι προορισμένοι να γίνουν το αυριανό θέαμα.

Ο Βικτόρ Ουγκό περίπου την εποχή που έγραψε τα πεζά “Η τελευταία ημέρα ενός κατάδικου” και “Κλωντ Γκε”

Ναι, πολλά όμορφα και ταλαντούχα κεφάλια θα βρεθούν κομμένα από την γκιλοτίνα, σβήνοντας μια για πάντα προσωπικά όνειρα και καταργώντας ανθρώπινες σχέσεις, αφήνοντας πίσω τους απαρηγόρητες χήρες και ορφανά, όχι επειδή αυτοί οι εγκληματίες ήταν γεννημένοι εγκληματίες αλλά γιατί γεννήθηκαν, ανατράφηκαν και βιοπορίστηκαν μέσα σε μια ζούγκλα που τους αγρίεψε, που τους έστειλε στη φυλακή για να τους αγριέψει ακόμη περισσότερο και ύστερα να τους πετάξει σαν σκουπίδια στη χωματερή.

Αυτά τα δύο έργα ήταν κυριολεκτικά πολιτικές πράξεις καταγγελίας κατά της θανατικής ποινής που στόχευαν στη ριζική αλλαγή του τρόπου αντιμετώπισης τους λαού από το κράτος. Και έμειναν στην ιστορία ως δύο κλασικά λογοτεχνικά έργα επειδή η έντεχνη πένα του Ουγκό έχει τη δύναμη να αγγίζει τον νου και την καρδιά του αναγνώστη.

Ξανακυκλοφορούν στη γλώσσα μας σε μετάφραση του Γιώργη Σημηριώτη και την επιμέλεια της Αρετής Κυλάφη από τις Εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος σε μια καλαίσθητη έκδοση που περιλαμβάνει και αρκετές από τις γκραβούρες που στόλισαν τις πρώτες γαλλικές εκδόσεις. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως το εξώφυλλο κοσμεί ένας θεματικά σχετικός πίνακας με τον τίτλο “Φυλακισμένοι σε άσκηση” και τα ολοζώντανα χρώματα του Βαν Γκογκ.