Για τον “Οχτώβρη” του Κώστα Τζατζάνη

ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΤΖΑΤΖΑΝΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ «ΟΧΤΩΒΡΗ», 29/5/17 ΣΤΟ ΤΕΕ

Αγαπητοί φίλοι

Δεν θα πω κάτι σχετικό με αυτά που ακούσατε ως τώρα. Θα πω κάτι άλλο. Κι αν καταλάβω ότι λέω πολλά, ξέρω να σταματήσω. Σε κάθε περίπτωση δεν θα ξεπεράσω το τέταρτο.

Έχω κάνει συνειδητή αντιγραφή. Από μεγάλους συγγραφείς που με γαλουχήσανε. Έχω κάνει συνειδητά αναφορές από αυτούς. Τους έχω κλέψει. Γιατί έχω επηρεαστεί από αυτούς. Παραδείγματος χάρη το φτάσιμο στο Ένα, που κάνω σε ένα σημείο. Είναι το κλασσικό της Οδύσσειας του Καζαντζάκη που φτάνει στο Ένα. Ο Οσμάν πεθαίνοντας, που βλέπει και κατηφορίζουν προς την Καμπούλ τα παλικάρια, τα παιδιά του, οι πεθαμένοι κι οι ζωντανοί, στο τελευταίο άλμα που κάνει ο άνθρωπος να ξεπαστρέψει τον Καπιταλισμό, είναι ο Οδυσσέας στην Οδύσσεια του Καζαντζάκη, εκεί που στο τέλος περνάνε παρέλαση, λίγο πριν πεθάνει, όλοι όσοι γνώρισε.

Υπάρχει ένας αποκρυσταλλωμένος ανθρώπινος πολιτισμός που ευτυχώς μας τον γνώρισε νωρίς ο πατέρας μου. Μικροαστός, κοντά στο Κομμουνιστικό κόμμα, έφυγε από αυτό, στεναχωρήθηκε το Δεκέμβρη, ήθελε πολλά νεφρά να μείνεις τότε στο κόμμα. Και απομακρύνθηκε, κρητικός, εγωιστής, που του είχε μείνει όμως το στοιχείο της ομορφιάς της ζωής που είχε μάθει στο χώρο των αριστερών και, παρ΄ όλο που ήταν φτωχός, μας αγόραζε βιβλία, τα κλασσικά βιβλία, τους «Άθλιους» του Βίκτωρα Ουγκώ, το «1793», το «Θα φτύσω στους τάφους σας», το «Σβέικ», μπόλικα του Ιούλιου Βερν. Ο, τι καλύτερο υπήρχε μας το είχε φέρει ο πατέρας μου. Αυτή η παιδεία που πήρα από κει, από 12 χρονών, έχω την εντύπωση ότι λείπει 100% σήμερα από τα σχολεία, από παντού.

Ο σίγουρος, ο κλασικός ανθρώπινος πολιτισμός, που συνεχίζει με το σοσιαλιστικό ρεύμα που παρουσιάζεται στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα και χτίζει, μετά τη μπολσεβίκικη επανάσταση,  μία καινούργια φιλολογία, λείπει τελείως από αυτά που μαθαίνουμε στα παιδιά μας στα σχολεία. Να σας πω και κάτι; Έχω την εντύπωση ότι τίποτα άλλο να μην μαθαίναν τα παιδιά μας, αν διάβαζαν αυτά τα βιβλία, θα γινόντουσαν άνθρωποι και θα ξέρανε τα πάντα.

Έτσι φτιάχτηκα αρχικά, καλοπροαίρετος, σε ένα περιβάλλον μικροαστικό, θα έλεγα εγωιστών ανθρώπων, που νομίζανε πως κάτι είναι. Δεν είχαμε σχέση με την Εργατική Τάξη, ούτε εγώ ούτε η οικογένειά μου. Εκεί λοιπόν φτιάχτηκα και σιγά σιγά άρχισα να διαβάζω μερικά πράγματα που μου έκαναν εντύπωση. Εγώ ήμουνα ενάντια στην αδικία, ήμουνα στο να είμαστε όλοι καλοί, να καταστρέψουμε, να διώξουμε, να νικήσουμε τους κακούς, κάτι τέτοια.

Μια στιγμή διαβάζω το «Ρουσσία» του Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης είναι ο τελευταίος κατά τη γνώμη μου αστός που σκέφτεται αστικά, που πλησιάζει τη σοσιαλιστική ιδέα, την πιάνει λίγο, αλλά δεν μπορούσε να πάει παραπέρα. Το όλα είναι Ένα είναι του Αϊνστάιν. Είναι σοσιαλιστικό, είναι κομμουνιστικό. «Και αυτό το Ένα αγέρας», είναι η οπισθοχώρηση του αστού, είναι ο μηδενισμός, ο αναρχισμός. Αυτός ο μεγάλος, που έφτασε ως εκεί, με δίδαξε από την Ρουσσία εκεί που λέει ότι «βλέπω εδώ ένα καινούργιο Θεό: Τον Εργάτη». Και αυτό με συγκλόνισε. Όπως μετά που, θα σας πω παρακάτω, με συγκλόνισε ο Ζολά με το Ζερμινάλ, ένα από τα 2-3 βάθρα που πάτησα για να γίνω κομμουνιστής. Φτιαγμένο από ένα μη κομμουνιστή, ένα πολέμιο της Κομμούνας του Παρισιού. Αλλά μυαλό! Που έπιασε  πως κινιόταν η Ιστορία. Θα το δείτε σε λίγο, έτσι θα τελειώσω.

Και αυτοί, μ΄ αυτό το πράγμα που μου ΄δωσαν, μου έβαλαν μία υποχρέωση. Πιάνεις φίλε ότι η Ιστορία κινείται από τους ανθρώπους της δουλειάς. Πιάνεις φίλε ότι η Ιστορία κινείται από την οργάνωση των ανθρώπων της δουλειάς, από το Συλλογικό. Πιάνεις φίλε ότι ένας εργάτης έγραψε τη Διεθνή. «Εμπρός της γης οι κολασμένοι, της πείνας σκλάβοι εμπρός εμπρός, το δίκιο από τον κρατήρα βγαίνει σαν βροντή σαν κεραυνός». Ένας εργάτης το γράψε, ένας άλλος εργάτης το μελοποίησε. Ένα από τα καλύτερα τραγούδια που έβγαλε ο πολιτισμός μας! Και αρχίζεις και βλέπεις ότι κάτι γίνεται με τους εργατες. Στη συνέχεια πιάνεις ότι αυτοί οι εργάτες που δεν τους πολυεκτιμούσες, που έλεγες, τέλος πάντων, ότι είναι κάτι παράξενο, έφτιαξαν τον Γκαγκάριν. Έφτιαξαν τα Μπολσόι, έφτιαξαν το κοινωνικό κράτος, έφτιαξαν ο, τι καλύτερο υπάρχει στην παγκόσμια φιλολογία και καλλιτεχνία, στη επιστήμη, στα πάντα. Και λες, τι είσαι εσύ;

Και αποφάσισα, ο, τι αντέχω, ο, τι έχω, το λίγο ή το  λίγο περισσότερο, να το αφιερώσω και εγώ σαν διανοούμενος σε αυτή την κίνηση της Ιστορίας. Ένιωσα πως ήμουν υποχρεωμένος να το κάνω. Ο, τι είχα λοιπόν το αφιέρωσα εκεί. Και δεν το μετάνιωσα. Και μετά έμαθα, και το χω ξαναγράψει και ξαναπεί: Εγώ με 5 ώρες την ημέρα για 5 χρόνια περίπου, πήρα το δίπλωμα του αρχιτέκτονα και δοκτορά. Και το τελευταίο μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, τουλάχιστον 15 χρόνια για 10 ώρες την ημέρα από το πρωί ως το βράδυ, ασχολιέται για όλα τα πραγματικά προβλήματα, και της Πολεοδομίας που έμαθα εγώ, δουλεύει συλλογικά και σκίζεται πάνω σε αυτά. Είναι σαν να έχει πάρει 6 δοκτορά σαν και μένα. Ποιος εργάτης, που πρέπει να τον βλέπεις με μισό μάτι;

Από κει μαθαίνω καθημερινά και σήμερα και χθες και προχθές. Από την καθοδήγηση μαθαίνω. Γιατί το πρόβλημα του αιώνα μας, το πρόβλημα του πολιτισμού μας σήμερα, είναι να μάθουμε να ζούμε στο Συλλογικό. Η έντονη δική μας προσωπικότητα, που καλλιεργείται και κατά τη γνώμη μου θα καλλιεργείται όλο και περισσότερο και θα ανεβαίνει η ομορφιά της πρωτοβουλίας και ο εγωισμός με την καλή έννοια και η φιλοδοξία, μπαίνει μέσα στο Συλλογικό. Και ανθίζει το Συλλογικό. Αυτός είναι ο νέος πολιτισμός μας. Και αυτά τα ΄μαθα σιγά-σιγά μέσα από κει που μπήκα.

Λοιπόν Αγαπητοί φίλοι έβαλα ιστοριούλες. Και εκεί αντέγραψα. Ο Αραγκόν, ο Έρεμπουργκ, ο Σκάρος ο δικός μας, υπηρετούν μία συγκεκριμένη φιλολογία της Επανάστασης, η οποία συντίθεται έτσι, από ιστοριούλες δεμένες με λεπτό νήμα.

Και διάβασα τη μεγάλη ιστορία του Ζολά, το Ζερμινάλ.

Ζερμ ειναι ο βλαστός. Ζερμινάλ είναι ο μήνας της Γαλλικής Επανάστασης, κάπου την άνοιξη, που  βλαστάνουν οι βλαστοί. Εκεί στο Ζερμινάλ περιγράφεται μια απεργία. Πάει ένας τύπος, μάλλον κάποια σχέση έχει με την πρώτη Διεθνή, την περίοδο που αρχίζει και διαλύεται, ο Ετιέν, ο ήρωας, σε ένα χωριό στη Βόρεια Γαλλία, στα σύνορα με το Βέλγιο. Είχε πάει σε κείνα τα μέρη ο Ζολά την περίοδο εκείνη, γύρω στο 1890, είχε γίνει μία μεγάλη απεργία. Είχε γράψει κι ο Ένγκελς, μάλλον γι΄ αυτή την απεργία. Και από εκεί εμπνεύστηκε ο Ζολά. Την τοποθετεί λίγο παραπάνω, σε μία παρόμοια περιοχή, αυτή την απεργία. Και ο Ετιέν οργανώνει τους εργάτες που είναι στα ανθρακωρυχεία και χτυπάνε συνέχεια το κάρβουνο και ακούγονται τα χτυπήματα, έχει σημασία γιατί το λέω αυτό. Τους οργανώνει λοιπόν και γίνεται μια απεργία τρομερή, κρατάει μήνες, έχουμε θύματα, τα πάντα. Και αποτυγχάνει τελείως η απεργία. Και γυρνάνε νικημένοι οι απεργοί μέσα στις στοές. Και φεύγει αυτός για να πάει στο Παρίσι, έχει τις επαφές του με τη Διεθνή, με τους οργανωμένους επαναστάτες. Και φεύγοντας αναλογίζεται τι έγινε, προβληματίζεται…

10 γραμμούλες είναι, κάντε υπομονή, έχουν πολλή σημασία. Μην αγοράσετε, μη διαβάσετε το βιβλίο μου. Διαβάστε πρώτα το Ζερμινάλ. Τίποτα δεν κάνει, αστείο είναι το βιβλίο μου μπροστά του.

«…Κάτω από τα πόδια του τα επίμονα χτυπήματα συνεχίζονταν…». (Τα χτυπήματα αυτών που σκάβανε κάτω στα έγκατα της γης). «…Οι σύντροφοι ήταν όλοι εκεί. τους άκουγε που τον συντρόφευαν σε κάθε βήμα του. Κάτω από αυτά τα χωράφια με τα κοκκινογούλια δεν δούλευε μήπως η χήρα του Μαχέ, και αυτή που άκουγε δεν ήταν η δική της η βραχνή ανάσα που ανέβαινε αντάμα με τη βουή του ανεμιστήρα; Αριστερά, δεξιά, πιο μακριά, είχε την αίσθηση ότι αναγνώριζε κι άλλους κάτω από τα στάρια, κάτω από τα νεαρά δεντράκια. Τώρα στον απέραντο ουρανό ο απριλιάτικος ήλιος έλαμπε με όλη του τη δόξα και ζέσταινε τη μάνα γη. Από τα καρπερά λαγόνια της ανάβλυζε η ζωή, πράσινα φυλλαράκια έσκαζαν παντού, τα χωράφια ανατρίχιαζαν από το χόρτο που βλάσταινε. Παντού οι σπόροι φούσκωναν, ψήλωναν, ανασκάλευαν την πεδιάδα νιώθοντας την ανάγκη για ζεστασιά και για φως. Ένα ξεχείλισμα χυμών κυλούσε μαζί με ψιθυριστές φωνές και το θρόισμα των σπόρων, λες και απλωνόταν σαν ένα ατελείωτο φιλί. Ακόμα, ακόμα όλο και πιο καθαρά, θαρρείς και πλησίαζαν στην επιφάνεια, οι σύντροφοι χτυπούσαν. Κάτω από τις φλογερές ακτίνες του ήλιου, αυτή την υπέροχη μέρα, η εξοχή εγκυμονούσε από αυτόν το βόμβο. Άνθρωποι ξεφύτρωναν, ένας μαύρος στρατός εκδικητής έσκαζε αργά αργά στα αυλάκια και ψήλωνε για τη συγκομιδή του επόμενου αιώνα, που η βλάστησή του θα τίναζε γρήγορα στον αέρα τη γη».

Σε κάπου δύο, δυόμισι δεκαετίες, έγινε η Οκτωβριανή Επανάσταση.