Τη δε ημέρα εβδόμη… – Μια άλλη ματιά στα «Κυριακάτικα»

Τη δε ημέρα εβδόμη
όταν κι ο θεός ακόμη
λίγο ξεκουραζόταν

Η ερυθρόδερμη φυλή
όπως κάθε Κυριακή
για Ρίζο ετοιμαζόταν

Κι αν ο κυριακάτικος τύπος είναι ένα είδος ιεροτελεστίας, που αποκαθηλώνεται ασεβώς στον αιώνα μας, σαν θρησκευτικό σύμβολο άλλης εποχής, ο Ριζοσπάστης είναι λατρεία νέου τύπου, από τη μορφή ως το περιεχόμενο, τη μυρωδιά του φύλλου, τη μελάνη στα δάχτυλα και την υποβλητική στήλη με τα μνημόσυνα αγωνιστών ή τους Κνίτες που σου τον φέρνουν στην πόρτα.

Τι έχει να μας πει όμως μια συλλογή κειμένων που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα πριν από 40 χρόνια, ακόμα και αν έχει τη σφραγίδα μιας από τις πιο μεστές γραφίδες της; Αυτό το ερώτημα κλήθηκαν να απαντήσουν, μεταξύ άλλων, οι ομιλητές στη βιβλιοπαρουσίαση των «Κυριακάτικων» του Φώντα Λάδη, τον περασμένο μήνα, στο βιβλιοπωλείο της Σύγχρονης Εποχής, που ευτυχώς μαγνητοσκοπήθηκε για όσους την έχασαν. Ο Χρύσανθος Ξάνθης, εκδότης του μηνιαίου περιοδικού «Η ΠΟΛΗ ΖΕΙ» και ο Τάσης Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, φώτισαν μερικές πλευρές του βιβλίου στις παρεμβάσεις τους. Κι όσα ακολουθούν δεν είναι παρά σημειώσεις, ανάκατες με δικούς μου συνειρμούς, από όσα κράτησα βλέποντας το βίντεο της εκδήλωσης, που τα χώρισα σε θεματικές, για λόγους καλύτερης έκθεσης.

Η απόλαυση της γραφής

Μια πρόζα ζωντανή, ζωηρή, που διατρέχει την επικαιρότητα και τα διάφορα είδη γραφής. Ακροβατεί μεταξύ επιφυλλίδας και χρονογραφήματος -κάτι λείπει και κάτι περισσεύει για να ταξινομηθεί στο ένα από τα δύο. Μπορεί να έχει άρωμα νουάρ κατά του δικομματισμού, να γίνει πηχτός σαρκασμός χωρίς προσβλητικές αιχμές -αυτό που 40 χρόνια μετά θα λέγαμε «τρολάρισμα»-, ή στιχάκια, αιχμηρά και σπιρτόζικα, μελοποιημένα και μη -και ας μην είχαν θεματικά θέση σε αυτήν τη συλλογή.

Όσο και αν αλλάζει όμως, μένει πάντα φρέσκια και δροσερή, παίζοντας συνειδητά με το δίπολο «δημοσιογραφία ή λογοτεχνία» για να λύσει το ζήτημα… διαλεκτικά -με ενότητα (και πάλη) των αντιθέτων. Δημιουργεί ένα έξοχο κράμα, πολιτισμού και λαϊκότητας, καλώς νοούμενης, μακριά από τη μόδα (εκείνης) της εποχής και τον ανερχόμενο λαϊκισμό ενός πράσινου ήλιου, που έλιωνε αντιστάσεις και ξέραινε τους ζωντανούς χυμούς του αγώνα και της συλλογικότητας.

Ένα αύριο που μοιάζει σαν χτες

Τι έχει να μας πει σήμερα μια συλλογή κειμένων της δεκαετίας του ’80; Μας μιλά περισσότερο για την εποχή της, σαν ντοκουμέντο του καιρού της, ή για τη δική μας; Κι όμως, πάντα τα καινούρια έρχονται από τα παλιά. Και μια μέρα -λέει ο ποιητής- το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του. Πόσο μάλλον όταν πολλά -αν όχι όλα- τριγύρω αλλάζουν αλλά μένουν τραγικά ίδια, σαν το βαλτωμένο πολιτικό σκηνικό, κάνοντας τον Λάδη να αναλογίζεται: ή εγώ δεν άλλαξα ή τα πράγματα παρέμειναν ως είχαν. Ή άλλαξαν χωρίς να το καταλάβω.

Κι αν ίσως κάποιοι προβληματισμοί της εποχής -πχ για τους υπολογιστές, που τους έλεγαν ακόμα «κομπιούτερς» και τους αντιμετώπιζαν με σχετικό δέος- μπορεί να μοιάζουν σε κάποιους νεότερους κάπως παλαιομοδίτικοι, δε χάνουν την αξία τους και την ουσία του πράγματος: (…κομπιούτερ) ο άνθρωπος σε έφτιαξε και απ’ τις βουλές του εξαρτάσαι!

Η καλή γραφή είναι πάντα διαχρονική, όταν έχει κάτι να πει. Όταν είναι καρπός αληθινής έμπνευσης και ενός δημιουργικού οίστρου που παραμένει ακατάβλητος, με τον Λάδη να μένει ένας «80χρονος Κνίτης» στην ψυχή, διατηρώντας την ενεργητικότητα και την αισιοδοξία του, φτιάχνοντας για το μέλλον διάφορα σχέδια -σαν τα 5χρονα πλάνα που έκαναν κάποτε οι Σοβιετικοί…

Δώστε μας πίσω τις Κυριακές μας

Σαν υστερόγραφο στην ενότητα του χρόνου, έρχεται η επιλογή της Κυριακής -η δε ημέρα εβδόμη… Σε αντίθεση με τους «επουράνιους άρχοντες», οι δικές μας δημιουργίες είναι στενά δεμένες με την Κυριακή, τον ελεύθερο χρόνο εν γένει και την αξιοποίησή του. Το «περιττό» που είναι ζωτικά αναγκαίο ορίζει ως δίπολο την τέχνη, την ξεκούραση, τη ζωή και την κοινωνική δραστηριότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι ένας γάλλος μαρξιστής έλεγε -αν δεν απατώμαι, για τις μέρες της απελευθέρωσης από του Ναζί- ότι κάθε μέρα ήταν σαν Κυριακή, δηλαδή σαν κομμουνισμός! Τότε που -για να παραφράσουμε τον Μαρξ στα συμφραζόμενα του θέματός μας- ο άνθρωπος μπορεί το πρωί να γράφει στίχους σαν ποιητής, το απόγευμα να αρθρογραφεί σαν δημοσιογράφος και το βράδυ να γίνεται συγγραφέας βιβλίων, χωρίς να είναι κάτι από όλα αυτά κατ’ αποκλειστικότητα.

Όπως ειπώθηκε εύστοχα και στην εκδήλωση, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μας είναι δείγμα πολιτισμού για κάθε χώρα – κοινωνία. Και δεν είναι διόλου τυχαίο το σύνθημα «δώστε μας πίσω τις Κυριακές μας», που ακούγεται κυρίως στα γήπεδα, αλλά έχει ευρύτερες προεκτάσεις -και σίγουρα δεν αφορά μόνο την έβδομη μέρα της εβδομάδας και της δημιουργίας (του νέου κόσμου που θέλουμε να φτιάξουμε).

Η πόλη ποτέ δεν κοιμάται

Ο Λάδης λειτουργεί σαν κοινωνικός ανατόμος, ανασκαφέας της πόλης και συλλέκτης των ταυτοτικών στοιχείων της που χάνονται, σαν τα εργοστάσια και τις γειτονιές της, αλλά βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο στα αλλιώτικα ρεπορτάζ και τα στιχάκια του -πχ για το Ψυρρή και το Μεταξουργείο, όπου μένει μέχρι σήμερα. Τον ενδιαφέρει πρωτίστως η ψυχή της πόλης, οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται σε αυτήν και όχι τα άψυχα κτίσματά της -αν και πίσω απ’ τις άψυχες, ψυχρές πολυκατοικίες, μπορεί να διακρίνουμε το φάντασμα των παλιών χαμόσπιτων που ήταν στη θέση τους.

Τον Λάδη τον απασχολεί έντονα η πόλη που αλλάζει -όχι πάντα προς το καλύτερο-, ο θάνατος της μεγαλούπολης που «αναπτύσσεται» και γιγαντώνεται έξω από τα ανθρώπινα μέτρα, η μετατροπή του αστικού κέντρου σε σύναξη μοναχικών υπάρξεων. Οι πόλεις τείνουν να γίνουν τεράστιοι σχηματισμοί που κατ’ ουσίαν δεν είναι πόλεις, χάνουν τη συνοχή τους και κάθε συλλογικό, πολιτικό στοιχείο, αφού το μόνο μαζικό φαινόμενο είναι η ταλαιπωρία των κατοίκων της. Πόλεις άχαρες, παχύσαρκες, που παράγουν κυρίως ρύπους, βιολογικούς και κοινωνικούς.

Αλλά όπως γράφει στο ρεπορτάζ για την Ομόνοια, η ελπίδα υπάρχει παντού -στο ταχυδρομείο, στις τηλεφωνικές συσκευές στους τοίχους, στις αυτόματες φωτογραφικές μηχανές, στις τράπεζες και τα ταμιευτήρια, στα ταξιδιωτικά γραφεία και τα λαχεία, στον υπόγειο σιδηρόδρομο, το λιμάνι και τα μεγάλα γήπεδα, στα σπίτια και τις δουλειές των ανθρώπων. Η ελπίδα, δηλαδή ο αγώνας…

Και δε θα πάψουν ποτέ να φυτρώνουν καινούρια δέντρα στο κέντρο της Αθήνας.

Εν αρχή ην ο λόγος

Εν αρχή ην ο λόγος, γραπτός και μουσικός. Ο τελευταίος έγραψε και τον (ιδανικό) επίλογο της εκδήλωσης, με την Πολυξένη Καράκογλου και τον Δημήτρη Κανέλλο να παίρνουν τη σκυτάλη (με τη συνοδεία της Χρύσας Κοττάκη στο πιάνο). Και τον Φώντα Λάδη να τους πλαισιώνει, δείχνοντας όχι τόσο τις φωνητικές ικανότητές του -που δεν είναι αμελητέες πάντως-, όσο ότι στέκει από θέση αρχής μακριά από το στερεότυπο του απρόσιτου, στριφνού καλλιτέχνη. Και πως είναι άνθρωπος του κεφιού και της παρέας -όσο και αν είναι κυρίως μοναχική δραστηριότητα ή συγγραφή και η έμπνευση.

Στα αξιοσημείωτα της βραδιάς, η αναφορά του Δ. Κανέλλου που διάλεξε να συμπεριλάβει στη δισκογραφική δουλειά του το τραγούδι “Και Κάθε Νύχτα”. Και όταν ο στιχουργός -που δεν είναι άλλος από τον Φώντα Λάδη- τον ρώτησε γιατί δε διάλεξε κάτι πιο γνωστό, η απάντηση του ερμηνευτή ήταν ότι δε γινόταν να μη διαλέξει έναν τόσο συγκινητικό στίχο, όσο αυτόν που ακούμε στο τραγούδι.

Ποιος το ‘χε γράψει να ζούμε σκλάβοι,
φυλακισμένοι χωρίς κελί;

Ας το κρατήσουμε ως κατακλείδα για την επόμενη μέρα.
Κι ας φροντίσουμε να μην έχει κι αυτή τη μούχλα ενός γέρικου κόσμου που σαπίζει.
Η μέρα εκείνη δε θα αργήσει…

Τι άλλο περιλαμβάνει -ως τότε- η επόμενη μέρα;
Τη νέα έκδοση της Σύγχρονης Εποχής με το θεατρικό του Φώντα Λάδη “Πραξικόπημα στη Βαλπωνία“, που αναφέρεται ευθέως στη χούντα των Συνταγματαρχών, αλλά διατηρεί -δυστυχώς κατά μία έννοια- την επικαιρότητά του, θυμίζοντάς μας ένα άλλο εμβληματικό δίστιχο του Φώντα.

Τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
Δε θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον!

Φωτογραφίες από τον ιστότοπο της Σύγχρονης Εποχής