Βιβλιοκριτική της Έρης Ρίτσου για τα “Ηλεκτρόνια” της Αριστέας Σερεμέτη

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ, Αριστέα Σερεμέτη, Εκδόσεις λόγου χάριν, Αθήνα 2021

Για όσους παρακολουθούσαμε για χρόνια τη γραφή της Αριστέας μέσα από το facebook, το βιβλίο ήταν αναμενόμενο. Γιατί μέσα απ’ τη γραφή της έβγαινε ολοκάθαρα το συμπέρασμα πως η συγγραφέας διαθέτει μάτι, οξυδέρκεια και ευαισθησία κι έτσι έχει τη δυνατότητα να βρίσκει τις μεγάλες διαστάσεις που κρύβονται πίσω από απλά, μικρά πράγματα. Η καθημερινότητα, αν διαβαστεί σωστά, προσφέρει τη θέαση ενός ολόκληρου κόσμου και η Σερεμέτη αυτό μας προσφέρει: έναν ολόκληρο κόσμο. Αυτό ακριβώς δημιουργούν οι τροχιές των ηρώων της που διασταυρώνονται στα «Ηλεκτρόνια». Τα μικροδιηγήματά της είναι το καθένα ένα φωτάκι που ανάβει γα να φωτίσει μια σκηνή, μιαν εικόνα, έναν χαρακτήρα, μια κατάσταση. Το αναφέρει η ίδια πως της αρέσει να παρατηρεί τους ανθρώπους. Η παρατήρηση πάει βαθύτερα και αγγίζει το εσώτερο «είναι». Τα διηγήματά της είναι σαν φωτογραφίες ή σαν πίνακες πορτραίτων, που αιχμαλωτίζοντας την έκφραση δεν δείχνουν απλώς τα χαρακτηριστικά του ήρωα αλλά μας επιτρέπουν να προσεγγίσουμε την ψυχή.

Δύσκολο είδος το διήγημα, που δεν έχει τη δυνατότητα των επεξηγηματικών περιγραφών, της μεγάλης ανάπτυξης και που απαιτεί συμπυκνωμένο λόγο. Μεγάλη η παράδοση στη λογοτεχνία της χώρας μας, που ξεκινά απ’ τον Βιζυηνό και τον Παπαδιαμάντη και φτάνει ως τις μέρες μας, χαρίζοντάς μας διαμάντια εκπληκτικών διηγηματογράφων. Το «μικροδιήγημα», που λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο αυτής της παράδοσης, είναι ένα είδος που συναντάμε όλο και πιο συχνά και θα μπορούσα να πω πως ανταγωνίζεται την εικόνα, την εποχή της εικόνας, «με λέξεις», όπως αναφέρει η ίδια η συγγραφέας στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της. Και οι λέξεις της, δουλεμένες με άλλες λέξεις, φτιάχνουν εικόνες δύναμης και έντασης, όποιο θέμα κι αν «φωτογραφίζουν». Πρόκειται για γραφή έντονη, δυναμική, που με λιτό τρόπο και αδρές γραμμές ορίζει μια κατάσταση· συνάμα μέσα από τη γραφή της αναδύεται τρυφερότητα και στοργή απέναντι στους χαρακτήρες της.

Ο γραπτός λόγος της Σερεμέτη, σχεδόν «απεριποίητος» είναι λόγος ομιλούμενος. Διαθέτει τη ζωντάνια της προφορικότητας δίνοντας την εντύπωση πως τα διηγήματα αυτά γράφτηκαν για να μιλιούνται. Μια μεγάλη γκάμα θεμάτων προσεγγίζεται μέσα από κοινωνική αλλά και από ψυχολογική σκοπιά. Και είναι φυσικό μια που η ψυχολογία των χαρακτήρων καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον κοινωνικό περίγυρο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες αναπτύσσεται η προσωπικότητά τους.

Στα «Ηλεκτρόνια» συναντάμε διηγήματα που αναφέρονται σε απώλειες, απώλειες αγαπημένων προσώπων, απώλειες παιδικής ηλικίας, κι ακόμα σε βασανισμένους ανθρώπους, σε ανθρώπινες κακίες, σε σχέσεις που καταρρέουν όταν τα θέλω των ανθρώπων είναι διαφορετικά, σε ανθρώπους που μοιάζουν δυνατοί μέχρι να εμφανίσουν τις ρωγμές τους, σε δράματα και τραύματα με τα οποία χάραξε τους ανθρώπους η σκληρή κοινωνία τους, η απουσία παιδείας, η στρεβλή παιδεία. Συναντάμε ακόμα ανθρώπους με μεγάλη καρδιά, γεμάτους καλοσύνη, γιατί απ’ όλα έχει ο κόσμος μας. Δεν λείπουν τα αποφθέγματα από τις ιστορίες αυτές: «Γιατί η ωραία μνήμη είναι το πιο μεγάλο στήριγμα στη συντριβή», «Άρχοντας είναι όποιος έχει αυτό που πρέπει» και το «πρέπει» είναι η ανθρωπιά.

Θα μπορούσε μια παρουσίαση να γραφτεί για καθένα από αυτά τα διηγήματα. Θα μπορούσα να μιλήσω για την εντύπωση που μου έκανε καθένα απ αυτά, όμως είναι άχαρο πράγμα να αποκαλύπτει κανείς στον αναγνώστη την ιστορία στερώντας του τη χαρά να την ανακαλύψει μόνος του. Έτσι θα σταθώ μόνο σε ένα διήγημα, που διαλέγω σχεδόν στην τύχη. Είναι «Η Μαριέττα», η δημιουργία και η καταστροφή ενός «ειδώλου». Στην εποχή της εικόνας, στην εποχή του φαίνεσθαι, στην εποχή της ψεύτικης ευτυχίας που δοξάζει την επιφάνεια και αγνοεί το βάθος, φτιάχνεται η πραγματική δυστυχία των ανθρώπων. Η Μαριέττα είναι ένα κορίτσι που από μικρό παιδάκι η μητέρα του τού έλεγε πόσο μοναδικά όμορφο είναι και ποντάροντας στην όμορφη μορφή του θέλησε να κάνουν την τύχη τους μάνα και κόρη, κάνοντας το νήπιο μοντέλο, το παιδί μοντέλο, την έφηβη μοντέλο, την κοπέλα μοντέλο. Μέχρι που το μοντέλο ζώντας μέσα σ’ έναν κόσμο πλαστικό, ανερμάτιστο, απάνθρωπο, κατέληξε ένα φάντασμα. Κι αν στο συγκεκριμένο διήγημα η αιτία της καταστροφής του ανθρώπου Μαριέττα είναι η μάνα και τα θέλω της, δεν ξεχνάμε πως η μάνα είναι προϊόν της κοινωνίας, που επιβάλει αυτά τα θέλω. Φυσικά αυτού του είδους η κοινωνία αναλαμβάνει στη συνέχεια ν’ αποτελειώσει το έργο της καταστροφής που δρομολόγησε το μέλος-μάνα.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της ψυχολογικής προσέγγισης των ηρώων, που δεν είναι ξεκομμένη από την κοινωνική πραγματικότητα, κινούνται τα διηγήματα της Σερεμέτη. Πέρα λοιπόν από τη συγκίνηση που προκαλούν οι ιστορίες της, θέτουν σε ενέργεια τη σκέψη βάζοντάς μας μπροστά στα μεγάλα ερωτήματα που απασχολούν τους ανθρώπους στο διηνεκές. Ποιοι είμαστε, ποιοί θέλουμε να είμαστε, πώς μπορούμε να είμαστε αυτό που θέλουμε. Κι αυτό είναι πάντα η ουσία της γραφής.

Έρη Ρίτσου