Για το τετράτομο έργο της Βούλας Δαμιανάκου “Οδοιπορώ στην πατρίδα”

Σύντομη παρουσίαση του τετράτομου έργου:

Πρόθεσή μας να παρουσιάσουμε εδώ, αν και πολύ καθυστερημένα, ένα αξιόλογο πόνημα της Βούλας Δαμιανάκου (1914-2016): Οδοιπορώ στην πατρίδα. 

Και εξαρχής πρέπει να συγχαρούμε τις εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ για την υπέροχη εκδοτική παρουσίαση αυτού του έργου.

Η Βούλα Δαμιανάκου, αξιόλογος πεζογράφος και μεταφράστρια, μας παρέδωσε ένα τετράτομο σημαντικό και μακρόπνοο έργο, που κατακλύζεται από Ελλάδα και διατρέχει τη μακροχρόνια ιστορία της, από τον Όμηρο μέχρι τη σύγχρονη πραγματικότητα. 

Η ανάγνωση του Α΄ τόμου είναι απολαυστική, όπως άλλωστε συμβαίνει και στους επόμενους τόμους,  μια συναρπαστική διαδρομή στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια, με μια μοναδική, προσωπική γραφή και λογοτεχνικό ύφος, που θαρρείς ότι για πρώτη, σχεδόν φορά, διαβάζεις αυτά τα πασίγνωστα έργα.

Στον Β΄ τόμο μάς ταξιδεύει στον Ησίοδο και τη Θεογονία του, στην Τιτανομαχία, στο Έργα και Ημέραι του, στον Στησίχορο, στον Αλκαίο, στη Σαπφώ και σε τόσους άλλους ποιητές και ιστορικούς της ελληνικής αρχαιότητας, όπως ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης, φιλόσοφους, όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας και στρατηλάτες, όπως ο Μ. Αλέξανδρος .

Στον Γ΄ τόμο: Βυζάντιο, Τουρκοκρατία, Επανάσταση ’21, τέλος 19ου και αρχές 20ού αι., Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, Μεσοπόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος και με αναφορές στο έργο του συντρόφου της Β. Ρώτα και

Στον Δ’ τόμο: τόποι, πρόσωπα, ιστορικές μνήμες, σύγχρονη πραγματικότητα, πολιτικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί, μωσαϊκό και χαρτογράφηση του ελληνικού κοινωνικού ανθρώπινου τοπίου, με ψηφίδες που συνθέτουν με ευαισθησία την ιδιαίτερη πατρίδα της, τη Μάνη και εκφράζουν την προσωπική της πορεία σε σχέση με τον περίγυρό της. Πολύτιμα στοιχεία ιστορικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος και ανάλογης αξίας. 

Μια από τις κυρίαρχες και σημαντικές αξίες του έργου έγκειται στο γεγονός, ότι η συγγραφέας έχει την ικανότητα να συνδέει το παρελθόν με τη σύγχρονη πραγματικότητα, να επιχειρεί διαχρονικές συνδέσεις και σχολιασμούς που αφορούν το σήμερα, έτσι ώστε το έργο να μην περιέχει απλά ιστορικές αναφορές και διαδρομές, αλλά να αποκτά διδακτικό και κοινωνικό περιεχόμενο, ιδωμένο από ταλαντούχο, πολύπειρο και καλλιεργημένο πνευματικά άνθρωπο.  

Πρωταγωνίστρια και πανταχού παρούσα σε όλα τα κείμενα, σε όλες τις εποχές και τόπους, η ίδια η συγγραφέας με το ψευδώνυμο «Γαλάτεια». Η πολυμάθειά της είναι εμφανής και η αφομοιωμένη γνώση της από τα πολλά διαβάσματά της, την καθιστά άριστη χειρίστρια του περιεχόμενου των κειμένων της, με την αρωγή βέβαια του λογοτεχνικού ύφους της και της λαγαρής και γνήσιας δημοτικής που χρησιμοποιεί.  

Πρόκειται για μια θαυμάσια αφηγηματική οδοιπορία, με μυθιστορηματική δομή και λογοτεχνικότητα. 

Βούλα Δαμιανάκου
Οδοιπορώ στην πατρίδα

4 τόμοι
εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 2006
σελ. 579 + 438 + 392 + 268=1677

Κάποιες ενστάσεις, σχόλια και προτάσεις…

Το τετράτομο αυτό δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά ούτε και επιστημονικό ιστορικό κείμενο. Είναι ένα ενδιαφέρον αφήγημα με ιστορικά, πολιτικά, φιλολογικά κ.ά. στοιχεία. Βοηθά δε τον έλληνα αναγνώστη στην ιστορική αυτογνωσία του. Βοηθά και τον ιστορικό με πολλές πληροφορίες, ιδίως με εκείνες που προέρχονται από την προσωπική εμπειρία τής συγγραφέα, η οποία καταγράφει  πρόσωπα και γεγονότα, με εύστοχες κριτικές παρατηρήσεις, ως μαρτυρίες της, αν και ορισμένες φορές παρασύρεται από φανατισμούς και μονολιθικές – αντιδιαλεκτικές απόψεις και ιδεοληψίες. Αυτά συμβαίνουν, κυρίως στον τόμο Γ΄. Οι όποιες κριτικές, μάλλον επικριτικές απόψεις της για το ΚΚΕ, οπωσδήποτε θα το βοηθούσαν ιδιαίτερα, αν επικεντρώνονταν στην επιχειρηματολογία της για τις αστοχίες – κατά τη γνώμη της – στελεχών του ΚΚΕ ή για λανθασμένες του επιλογές στη θεωρία και στην πολιτική πρακτική του. Τότε, αυτές οι κριτικές παρατηρήσεις της θα ήταν λίαν εποικοδομητικές και πολύτιμες για την αυτογνωσία του και την αυτοκριτική του για την περαιτέρω πορεία του. Αυτό, βέβαια, θα συνέβαινε αν εξέλειπε η εμπαθής επιθετικότητά της, κατά σημεία, η οποία έδειξε ότι μάλλον δεν την ενδιέφερε να βοηθήσει το κόμμα της εργατικής τάξης, αλλά αντιθέτως να το πολεμήσει.  

Την ίδια ακριβώς τακτική χρησιμοποίησε και στον Α΄ τόμο του βιβλίου της  Το κακό κρατάει από μεγάλο σπίτι… (Εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 2009), ένα αντιΚΚΕ μανιφέστο, στο οποίο ο αναγνώστης θα βρει, βέβαια, και κάποιες παρατηρήσεις και  σχόλια χρήσιμα για την κριτική σκέψη του, αφού παραθέτει ένα πλήθος από ιστορικά στοιχεία και μαρτυρίες της, τα οποία μπορούν να διασταυρωθούν, να αξιολογηθούν, να μελετηθούν αντικειμενικά, με επιστημονικό τρόπο και με ταξικό πρόσημο, με μαρξιστική μεθοδολογία βέβαια και όχι γενικά και αόριστα, όπως θα βόλευαν αστικές και αντικομμουνιστικές, αντιεργατικές και αντιλαϊκές σκοπιμότητες. 

Σεβαστές οι επιλογές της, βέβαια, με ευθύνες που επωμίστηκε όσο ζούσε η συγγραφέας, με γενναιότητα, που άλλωστε δεν της έλειψε ποτέ και με κείμενα που κληροδότησε στην Ιστορία. Ίσως, οι προθέσεις της (θα το επιθυμούσαμε) να ήταν διαφορετικές, αν και όλοι μας κρινόμαστε πάντοτε από το αποτέλεσμα, απ’ όσα λέμε και απ’ όσα δημοσιεύουμε. Αυτά κρίνονται απ’ όλους στο παρόν και στο μέλλον και τα οποία, ασφαλώς, αποτελούν ιστορικά γραπτά ντοκουμέντα, αδιαμφισβήτητα για τις όποιες προθέσεις μας και φανερώματα της όποιας ιδεολογίας μας ή της όποιας ιδεολογικής στροφής που ενδέχεται να πάρουν κάποια άτομα στο πέρασμα του χρόνου. 

Τέλος, προσωπικά αμφισβητώ ότι ολόκληρο το κείμενο είναι δικό της, αφού κατά σημεία διαπιστώνω, ως μελετητής του έργου του Βασίλη Ρώτα, στοιχεία ύφους και γλώσσας του σημαντικού αυτού θεατράνθρωπου. 

Εάν, όμως, η Βούλα Δαμιανάκου είχε παρουσιάσει στο κοινό –μέσα στα 39 χρόνια που πέρασαν από το θάνατο του Βασίλη Ρώτα (1977, χρονιά του θανάτου του έως το 2016, χρονιά του θανάτου της)– το αδημοσίευτο έργο του Ρώτα (το οποίο υπάρχει σε πολλά χειρόγραφά του, όπως η ίδια μας είχε εξομολογηθεί), κανείς, ούτε κι εμείς φυσικά θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε το ο,τιδήποτε για το προσωπικό συγγραφικό έργο της.

Ελπίζουμε ότι το αδημοσίευτο έργο του Βασίλη Ρώτα, εννοούμε τα χειρόγραφά του, να βρίσκονται ακόμη στο σπίτι τους στη Ν. Μάκρη. Ο όποιος κληρονόμος των ανέκδοτων χειρογράφων του Βασ. Ρώτα έχει χρέος αυτή τη βαριά κληρονομιά να τη δημοσιοποιήσει έστω με περιγραφικό και περιληπτικό τρόπο (είτε με κάποιο δημοσίευμά του στον περιοδικό ή ημερήσιο τύπο, με τη συνδρομή κάποιου δημοσιογράφου) είτε να τα δωρίσει σε κάποιο ιστορικό Αρχείο, όπως είναι για παράδειγμα το Ε.Ε.Λ.Ι.Α.

Τα χειρόγραφα του Βασίλη Ρώτα είναι ιδιωτικά μεν, εθνική και λαϊκή περιουσία δε, αφού  αναφερόμαστε σ’ αυτό τον ογκόλιθο της διανόησης, τον Μέγα Βασίλη Ρώτα (1889-1977) και θα πρέπει το συντομότερο δυνατό να καταστούν προσβάσιμα και αναγνώσιμα από την επιστημονική κοινότητα και γενικά από τον λαό. Πρόκειται για ιστορικά έγγραφα, πολύ χρήσιμα στην ακαδημαϊκή έρευνα, φιλολογική και θεατρολογική μελέτη και όχι μόνο. Ας ελπίσουμε ότι θα συμβεί…