Καπετάν Πελοπίδας: Ένας Παντελής ενάντια στους κυρ-Παντελήδες αυτού του κόσμου

Η αθάνατη εποποιία της Εθνικής Αντίστασης δεν έπαψε ποτέ να γεννάει ηρωικές μορφές. Μορφές βγαλμένες από την καλύτερη μαγιά που σμίλεψε ο λαός μας στους ματωμένους αγώνες για λευτεριά, εθνική ανεξαρτησία, λαοκρατία.
Τέτοια μορφή υπήρξε κι ο θρυλικός Καπετάν-Πελοπίδας (Παντελής Λάσκας), όπως και όλη η οικογένειά του που δόθηκε ολόψυχα στον αγώνα και θυσιάστηκε σύσσωμη. Ακριβός σύντροφος και συνοδοιπόρος του Άρη Βελουχιώτη σε όλες τις φάσεις της ηρωικής και μαρτυρικής συνάμα διαδρομής του. Ακατάβλητος και ικανότατος μαχητής, ηγετική φυσιογνωμία με σπάνιες οργανωτικές ικανότητες, δωρικός, ανυπόκριτα σεμνός, με μια ανυπέρβλητη ηθική ακεραιότητα να συνοδεύει όλη την πορεία του.

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου “Ο καπετάνιος Πελοπίδας (Παντελής Λάσκας) και οι επαναστάτες Λασκαίοι – Μεσοπόλεμος – Αντίσταση – Εμφύλιος”)

Κάθε βιβλίο για τις μεγάλες μορφές της Αντίστασης και του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ είναι σαν μια βιογραφία των… δικών μας αγίων του κινήματος, και των μικρών ή μεγαλύτερων θαυμάτων που έδωσαν την εποποιία του αγώνα των ανταρτών στο βουνό. Ήρωες με 12 ζωές! Και αν η δική τους “ανάληψη” – έφοδος στον ουρανό δεν είχε αίσιο τέλος, αν το βασίλειο της ελευθερίας δεν μπόρεσε να σπάσει το τείχος της σύγχρονης Pax Romana (Americana) και των συνεργατών της, δεν παύουν ωστόσο αυτοί οι… βίοι των δικών μας αγίων -με τη ρομφαία τους- να οιστρηλατούν σήμερα τον δρόμο μας, γενιές ολόκληρες αγωνιστών, γεμίζοντας με ένα είδος κινηματικής κατάνυξης και δέους τον σύγχρονο αναγνώστη που διαβάζει τα κατορθώματά τους.

Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται και το βιβλίο του Αντώνη Περώνη “Ο καπετάνιος Πελοπίδας (Παντελής Λάσκας) και οι επαναστάτες Λασκαίοι”, από τις εκδόσεις ΕΝΤΟΣ, που όλα αυτά τα χρόνια λειτουργούν σαν ιστορική κιβωτός, διασώζοντας την ιστορική μνήμη αγωνιστών και κυκλοφορώντας δεκάδες μαρτυρίες-απομνημονεύματα μελών της δρακογενιάς του ’40 -και όχι μόνο-, βάζοντας το δικό τους πολύτιμο λιθαράκι ενάντια στο κύμα της ιστορικής αναθεώρησης.

Και μόνο αυτό το στοιχείο θα ήταν ίσως αρκετό για να κινήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Παράλληλα, όμως, η ιστορική μελέτη του Αντώνη Περώνη έχει μια σειρά προτερήματα που ενισχύουν το αρχικό κίνητρο του αναγνώστη.

Καταρχάς καταπιάνεται με μια θρυλική μορφή του αντάρτικου αγώνα, τον καπετάνιο Πελοπίδα, που πρωτοστάτησε στην ένοπλη λαϊκή πάλη στο πλευρό του εμβληματικού αρχηγού της, του Άρη Βελουχιώτη, για την οποία (μορφή) ωστόσο ο όγκος των σχετικών βιβλιογραφικών αναφορών είναι δυσανάλογα μικρός. Για την ακρίβεια, είναι πιθανότατα η πρώτη συστηματική βιογραφική μελέτη που επικεντρώνεται στο πρόσωπο του καπετάν-Πελοπίδα, συγκεντρώνει στοιχεία και μαρτυρίες για την πορεία του στο βουνό, το περιβάλλον στο οποίο ανδρώθηκε, τον ρόλο που έπαιξε, τις μάχες στις οποίες συμμετείχε, την ένταξή του στο ΚΚΕ και τις πολιτικές θέσεις που πήρε, και τη διαδρομή του ως το τέλος του, στην ενέδρα των ΜΑΥδων, κοντά στο μαρτυρικό Δίστομο.

Είναι αξιοσημείωτο πως ο Λάσκας-Πελοπίδας γεννιέται στην Περαχώρα Κορινθίας, που είναι πάνω από τον Ισθμό, στο σύνορο του Μοριά και της Ρούμελης, και αναπτύσσει πλούσια δράση και στις δύο ανταρτομάνες περιοχές, ανάλογα με τις χρεώσεις που αναλαμβάνει στη διάρκεια του ένοπλου αγώνα.

Η εξιστόρηση των γεγονότων βασίζεται σε πολυετή, συστηματική μελέτη του συγγραφέα, που συγκέντρωσε και παραθέτει -ενίοτε κριτικά- και την παραμικρή στον Λάσκα, από κάθε πιθανή πηγή για την ιστορία της Αντίστασης και του Εμφυλίου (ιστορήματα, άρθρα -πχ από το Περιοδικό Εθνική Αντίσταση-, βιογραφίες-αυτοβιογραφίες, δοκίμια, ιστορικά αρχεία κτλ), παραθέτοντας και τη δική του προσωπική γνώμη για την αξιοπιστία τους.

Η πιο σημαντική πηγή, όμως, είναι οι προσωπικές συνεντεύξεις που έκανε, γυρνώντας την Ελλάδα, συγκεντρώνοντας πολύτιμες μαρτυρίες παλαίμαχων συμπολεμιστών του Πελοπίδα-Λάσκα, που δυστυχώς δε βρίσκονται πια στη ζωή. Πολλές από αυτές έγιναν κατά τη δεκαετία του ’90 -που δείχνει πόσο επίμονη και μακροχρόνια ήταν η ενασχόληση του συγγραφέα με το αντικείμενό του- κι είναι διαθέσιμες, ανοιχτές και προσβάσιμες, σε όσους ερευνητές ενδιαφέρονται να τις μελετήσουν και να τις αξιοποιήσουν για το δικό τους έργο.

Το υλικό του βιβλίου είναι ένας μικρός θησαυρός, με πλούτο ιστορικών στοιχείων. Αναφέρω ενδεικτικά ένα παράδειγμα που προκύπτει μάλλον παρεμπιπτόντως στο κυρίως θέμα του βιβλίου, για τη συμμετοχή και τον κομβικό ρόλο που έπαιξε ο ΜΑΥς Λουκάς Μπάρλος στην ενέδρα όπου δολοφονήθηκε ο καπετάν Πελοπίδας. Με μια πρόχειρη έρευνα βιογραφικών στοιχείων στο διαδίκτυο, διαπιστώνει κανείς πως είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για τον μετέπειτα ποδοσφαιρικό παράγοντα και πρόεδρο της ΑΕΚ -ή τουλάχιστον για κάποια συνωνυμία με στενό συγγενή του.

Πολύ σημαντική πτυχή του βιβλίου είναι ότι δεν εστιάζει μόνο στον Πελοπίδα, αλλά παραθέτει βιογραφικά στοιχεία για την οικογένεια των Λασκαίων συνολικά και ιδίως για τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια του, Πέτρο και Βασίλη, που ήταν αντάξιοί του, αναδείχτηκαν σε ηγετικές μορφές του λαϊκού κινήματος στην Κορινθία κι έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα ενάντια στη φασιστική Κατοχή -όπως έκανε και η αδελφή του Μαρίνα.

Μέσα από την ιστορία της οικογένειας των Λασκαίων, που έδωσε τα καλύτερα παιδιά της στον αγώνα για την κοινωνική λευτεριά και θυσίασε τα πάντα χωρίς να λυγίσει σε καμιά δυσκολία, μας δίνονται πολύτιμα στοιχεία για τους ταξικούς αγώνες και τα πρώτα βήματα του οργανωμένου μαζικού κινήματος στην ευρύτερη περιοχή της Περαχώρας – Λουτρακίου, από όπου κατάγεται και ο ίδιος ο συγγραφέας. Και είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι ανατρέπεται μια στερεότυπη, διαδεδομένη εικόνα που κρίνει σήμερα την περιοχή και τους ντόπιους με βάση τον τουρισμό, το καζίνο, τον “νεοπλουτισμό” και τα κοινωνικά του παρεπόμενα στη διαμόρφωση συνειδήσεων, παραβλέποντας την παράλληλη ανάπτυξη του εργατικού-λαϊκού κινήματος και των αγώνων του. Κάτι που έχει μείνει ως παρακαταθήκη και φαίνεται ακόμα και σήμερα, μετά από τόσες δεκαετίες, στα εκλογικά ποσοστά του Κομμουνιστικού Κόμματος, συγκριτικά με την υπόλοιπη Κορινθία τουλάχιστον.

Για τον Αντώνη Περώνη η μελέτη αυτή φαίνεται και είναι κυριολεκτικά έργο ζωής, δείχνοντας ζήλο και μεράκι που θα ζήλευαν ίσως και επαγγελματίες ιστορικοί. Ωστόσο κανένα διαμάντι δεν είναι απαλλαγμένο από χώματα και σκόνες -χωρίς αυτό να μειώνει συνολικά την αξία του. Καμία “βιογραφία Αγίων” του κινήματος δεν πρέπει να θυμίζει αγιογραφία, χάνοντας την αμεροληψία και την αντικειμενικότητά της.

Ο συγγραφέας παθιάζεται σε τέτοιο βαθμό με το αντικείμενο και το πρόσωπο της έρευνάς του που σε αρκετά σημεία φαίνεται να μην αποφεύγει το λάθος μιας μάλλον μεροληπτικής προσέγγισης. Τοποθετεί τον Λάσκα-Πελοπίδα ακριβώς δίπλα στον Άρη Βελουχιώτη, ως ισάξιό του -και ούτε καν ως πρωτοπαλίκαρό του- ενώ τον δικαιώνει σε κάθε αμφισβητούμενο ζήτημα και διαμάχη που προέκυπτε στη διαδρομή του στο βουνό. Τον αντιμετωπίζει σχεδόν χωρίς αντιφάσεις και μειονεκτήματα ή λάθος κρίσεις, παρά μόνο ως προς τις περιπτώσεις που παρέμεινε πιστός στο κόμμα του και την οργανωτική πειθαρχία που απέρρεε από αυτή την ένταξη.

Το χειρότερο, όμως, είναι πως αντιπαραβάλλει την ηρωική δράση του Πελοπίδα στη γραμμή του κόμματος και τα “κομματικά στεγανά” εν γένει. Εκκινώντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, από την ανάγκη να γίνει ουσιαστική κριτική σε λανθασμένες εκτιμήσεις και τη συνολική στρατηγική του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, που δε συνέδεε άμεσα την εθνική με την κοινωνική απελευθέρωση και την επανάσταση, φτάνει στο σημείο να γενικεύει και να αντιπαραθέτει απόλυτα τα πολιτικά με τα στρατιωτικά στελέχη, την “αγνή βάση” προς την κομματική ηγεσία, που “χαντάκωσε” τον αγώνα. Βλέποντας μάλλον στρεβλά και αντιδιαλεκτικά τη σύνδεση του πολιτικού αγώνα στις πόλεις με τον ένοπλο αγώνα στο βουνό, θυμίζει αρκετά το σχήμα και το αφήγημα που χτίζει και ο Χαριτόπουλος στο έργο του για τον Άρη, ως “αρχηγό των ατάκτων”. Και αυτή η αντιπαράθεση είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, που επανέρχεται διαρκώς στη μελέτη, και υπερτονίζεται σε κάθε ευκαιρία, χτυπώντας άσχημα -κατά τη γνώμη μου- και αδικώντας το σύνολο του βιβλίου και της προσπάθειας του συγγραφέα.

Σε κάθε περίπτωση, αυτά τα ζητήματα είναι στην κρίση του αναγνώστη και ανοιχτά προς συζήτηση. Και οι τυχόν αδυναμίες ή ατέλειες του βιβλίου δεν αναιρούν τις αρετές που τονίστηκαν στην αρχή και το κάνουν μια πολύ καλή πρόταση για όποιον αναγνώστη θέλει να εντρυφήσει στα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται. Και ελπίζουμε πως στον βαθμό που ξεπερνιούνται οι δυσκολίες κι οι αντικειμενικοί περιορισμοί που επέβαλε η πανδημία, θα γίνει μια σειρά παρουσιάσεων του βιβλίου -ευχόμαστε μία από αυτές να γίνει και στη γενέτειρα περιοχή του-, ως φόρος τιμής για έναν σπουδαίο, εμβληματικό αγωνιστή, που απέδειξε με τη ζωή και τη δράση του, πως ήταν ένας Παντελής ενάντια στους “κυρ-Παντελήδες” αυτού του κόσμου…

Αντί επιλόγου, παραθέτουμε την πρόσκληση της τοπικής Κομματικής Οργάνωσης, που τίμησε τη μνήμη του καπετάν Πελοπίδα (Παντελή Λάσκα), στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων του Κομμουνιστικού Κόμματος, που δίνει συνοπτικά τα βιογραφικά του στοιχεία.

Η ΤΕ Κορινθίας και η ΚΟΒ Λουτρακίου – Περαχώρας στα πλαίσια του εορτασμού για τα 100 χρόνια του οργανώνουν εκδήλωση στις 21/10/2018 προς τιμήν του Παντελή Λάσκα (Πελοπίδα).

Στις 21/10/2018 κλείνουν 70 χρόνια από τη μέρα που έπεφτε νεκρός σε ενέδρα χιτών και χωροφυλάκων του χωριού Δαύλεια Βοιωτίας, ο Παντελής Λάσκας, ο καπετάνιος Πελοπίδας, μία απ’ τις ηρωικότερες και θρυλικές μορφές των δύο ένοπλων αγώνων (ΕΛΑΣ-ΔΣΕ).

Γεννήθηκε στο Λουτράκι το 1915. Όταν ήταν 10χρονο παιδί, τα αδέλφια του Βασίλης και Πέτρος προσχώρησαν στο επαναστατικό κίνημα, όπου αναδείχτηκαν σε ηγετικές μορφές στην Αργολιδοκορινθία. Ο Βασίλης που σκοτώθηκε στα Γεράνεια την 1/5/42 σε σύγκρουση με όργανα των καταχτητών (χωροφύλακες) είχε από το 1930 μέχρι το θάνατο του έξι καταδίκες για την αγωνιστική του δράση και είχε εκτίσει 32 μήνες φυλακή και 24 εξορία. Ο Πέτρος, υποψήφιος βουλευτής του ΚΚΕ το 1932 στην Αργολιδοκορινθία, εκτελέστηκε στο Κούρνοβο στις 4/6/43 με την Ακροναυπλιώτικη φρουρά, σέρνοντας πρώτος το χορό. Μέχρι τότε είχε κι αυτός εννέα χρόνια φυλακή. Η αδελφή τους η Μαρίνα, δολοφονήθηκε με άγρια βασανιστήρια από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες στο Λιγουριό της Αργολίδας αρχές Ιούνη του ’44, ως στέλεχος του ΕΑΜ.

Η σεμνότητα και ο πραγματικός κομμουνιστικός χαρακτήρας του Παντελή Λάσκα, που δοξάστηκε σαν ΠΕΛΟΠΙΔΑΣ, δεν επέτρεψαν να δημιουργηθεί θόρυβος και φασαρία γύρω από τα όνομά του. Η κοπιώδης όμως γνωριμία με το αγωνιστικό του οδοιπορικό και η ολοκλήρωση της ιστορικής του βιογραφίας, μας κάνουν να μιλάμε πλέον για ένα ηγετικό στέλεχος πλάι στα κορυφαία στελέχη της Αντίστασης, του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Η παλικαριά και η πολεμική του τέχνη, στάθηκαν απαράμιλλες. Έλαβε μέρος σ’ όλες τις μάχες στη Ρούμελη στο ξεκίνημα (Ρεκά, Γοργοπόταμο, Μικρό Χωριό, Κρίκελο, εκστρατεία Ζέρβα κλπ).

Ως καπετάνιος του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Αργολιδοκορινθίας, πήρε μέρος στις μάχες του Δεκέμβρη του ’44 στην Αθήνα.(Μακρυγιάννη, Μεταξουργείο, Κολωνός).