Μηνάς Παπαγεωργίου, «Η Ανάρμοστος Κατάχρησις – Οι διαμάχες για τα αρχαία ελληνικά ονόματα, από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες έως την Επανάσταση του 1821 και από τα χρόνια του Διαφωτισμού μέχρι σήμερα»

ΜΗΝΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Η ΑΝΑΡΜΟΣΤΟΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΙΣ

Οι διαμάχες για τα αρχαία ελληνικά ονόματα,

από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες έως

την Επανάσταση του 1821 και από τα χρόνια του

Διαφωτισμού μέχρι σήμερα

Προλογίζει ο JACQUES BOUHARD

Εκδόσεις iWrite (σειρά βιβλίων Lux Orbis), σχ. 0,20 Χ 0,13 εκατ., Αθήνα 2024, σελ. 175

Επιθυμώ, πριν από την παρουσίαση του παρόντος βιβλίου, ν’ αναφερθώ στη σειρά βιβλίων Lux Orbis (Το φως του κόσμου) των εκδόσεων iWrite και στον Διευθυντή της σειράς.

Ψυχή της ενλόγω σειράς βιβλίων είναι ο δημοσιογράφος και ιστορικός συγγραφέας  Μηνάς Παπαγεωργίου, Διευθυντής της σειράς, υπεύθυνος επικοινωνίας του Πρότυπου Ομίλου Πολιτισμού «Πηγή». Κατά την περίοδο 2010-2014 διετέλεσε αρχισυντάκτης του περιοδικού «Φαινόμενα» στην εφ. «Ελεύθερος Τύπος». Σπούδασε Στατιστική και Δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο Εργαστήρι Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας, αντίστοιχα. Το παρόν βιβλίο είναι το έβδομο που κυκλοφορεί ο συγγραφέας του. 

Τα βιβλία του είναι τα εξής:

Δούρειος Ίππος, Εκδ. iWrite, 2011

Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού, Εκδ. Δαιδάλεος, 2013

Αγαλματένια Κρίνα, Εκδ. Δαιδάλεος, 2017

Ο ήρωας Χατζηλίας Οικονόμου, Εκδ. iWrite, 2017

Διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας, Εκδ. iWrite, 2019

Ηλιοκεντρικό Σύστημα και ζωή στο Διάστημα το 1821, Εκδ. iWrite, 2020

Η ανάρμοστος κατάχρησις, Εκδ. iWrite, 2024

Πρόκειται για μία μελέτη με συγκεκριμένο θέμα: Τα ονόματα που δίνουμε στα παιδιά μας και η ιστορική πορεία αυτού του ζητήματος ανά τους αιώνες. Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι σαφέστατος.

Ο Jacques Bouchard, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, προλογίζει το παρόν βιβλίο, με λίαν ενδιαφέρουσες πληροφορίες, επικεντρώνοντας, όσον αφορά το ενλόγω ζήτημα στην περίοδο «Από την Αναγέννηση στον Διαφωτισμό». Γ.π. η ρωμαιοκαθολική εκκλησία, κατά τους πρώτες αιώνες μετά την ημερομηνία 0, δεν είχε πρόβλημα τα παιδιά να παίρνουν ονόματα αρχαίων Ελλήνων ή Ρωμαίων, δηλαδή ονόματα από τη θύραθεν παιδεία. Η μητέρα, Ελένη (Φλαβία Ιουλία Ελένη Αυγούστα, Flavia Ioulia Helena Augusta), του ρωμαίου αυτοκράτορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Κωνσταντίνου (Φλάβιου Βαλέριου Αυρήλιου Κωνσταντίνου, Flavius Valerius Aurelius Constantinus), έχει όνομα που παραπέμπει στην ωραία Ελένη της Ιλιάδας του Ομήρου. Κι όμως, αγιοποιήθηκε, με το ίδιο όνομα (Αγία Ελένη), αλλά και ο Κωνσταντίνος, ο οποίος είχε ρωμαϊκό όνομα. Αργότερα, βέβαια, κατά τη μεταρρύθμιση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας (Σύνοδος του Τριδέντου, 1545-1563) αποφασίστηκε τα παιδιά να ονοματοποιούνται με ονόματα αγίων, οσίων κ.ο.κ., και όχι με ειδωλολατρικά ονόματα, παγανιστικά, «βέβηλα ή γελοία», όπως τα χαρακτήριζαν.  

Ο ιστορικός ερευνητής/μελετητής και δημοσιογράφος, Μηνάς Παπαγεωργίου μάς παρουσιάζει μια εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη μελέτη, αλλά και ενπολλοίς πρωτότυπη, με επιστημονικό μεν λόγο, παρουσιαζόμενο δε με απλότητα και εκλαΐκευση. Συναρπαστικό βιβλίο, το οποίο παρέχει ένα πλήθος από πληροφορίες, τεκμηριωμένες βιβλιογραφικά, μ’ ένα πλήθος από υποσημειώσεις και παραθέματα, τα οποία δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη να κρίνει, να συγκρίνει, να αξιολογήσει ο ίδιος τα ιστορικά τεκταινόμενα που αφορούν τη θεματολογία του βιβλίου. Ο συγγραφέας, όπως το έχει αποδείξει και σε προηγούμενα πονήματά του, έτσι και εδώ παραθέτει τα γεγονότα, παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές τους με απλό και μεθοδολογικά επιστημονικό τρόπο, με λογικά και επαγωγικά συμπεράσματα, με καταγγελτικό και πειστικό λόγο, όταν χρειαστεί, για ν’ αποδείξει, να ξεσκεπάσει όσα το εκπαιδευτικό μας αστικό σύστημα έχει θαμμένα τόσους αιώνες τώρα ή έχει εξοβελίσει, παραχαράξει, αποσιωπήσει εξαιτίας της σκοταδιστικής του αντίληψης και των πολιτικών σκοπιμοτήτων, στερώντας από τους μαθητές και τη νέα γενιά την αντικειμενική επιστημονική αλήθεια. Δυστυχώς! 

Επιτέλους, όμως, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δει το φως της δημοσιότητας ένα πλήθος από επιστημονικές μελέτες που καταρρίπτουν μύθους αιώνων, αποτέλεσμα ενδελεχούς, επίμονης και επίπονης, σχεδόν βασανιστικής έρευνας διαφόρων επιστημόνων. Τοιουτοτρόπως λειτουργεί εδώ και ορισμένα χρόνια η Ομάδα Εργασίας των εκδόσεων iWrite: ο Μηνάς Παπαγεωργίου, ως Διευθυντής Έκδοσης της σειράς βιβλίων Lux Orbis, ο Βαλάντης Ναγκολούδης ως Συντονιστής Έκδοσης και η Ελισσάβετ Κυρίτση, η οποία έχει τη φιλολογική επιμέλεια του συγκεκριμένου κειμένου. Ο Μηνάς Παπαγεωργίου στο παρόν βιβλίο του «περιποιείται» με πλούσιο αποκαλυπτικό υλικό εκκλησιαστικούς θεσμούς και κύκλους και αποκαλύπτει τον «σκοτεινό» ρόλο που έπαιξαν κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, κατά την προεπαναστατική και επαναστατική περίοδο του 1821, κατά τον Μεσοπόλεμο, αλλά και προσωπικοτήτων, ιερωμένων, ιεραρχών, πατριαρχών κ.ά., οι οποίοι ως συντηρητικοί και αντιδραστικοί και με αντι-επιστημονική και δογματική αντίληψη παράγοντες, προσπάθησαν και ενπολλοίς το κατόρθωσαν να οδηγήσουν «τα ποίμνια» των πιστών και θρησκόληπτων της Εκκλησίας στο έρεβος της αμάθειας, με δράσεις ενός όχλου αμαθούς ή ημιμαθούς, με σκοταδιστική και ανιστόρητη αντίληψη για κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα, έρμαια ενός φανατισμού και μιας δουλοπρέπειας και εθελοδουλίας απέναντι σε κάθε είδους εξουσία κ.ο.κ. 

Ο Μηνάς Παπαγεωργίου μας αποκαλύπτει ιστορικά γεγονότα, εντελώς άγνωστα για τους περισσότερους αναγνώστες, που τώρα έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν με φιλαναγνωστικό πνεύμα και φιλομαθή αντίληψη, για πολλά θέματα (που αποκαλύπτονται σε όλα τα 31 βιβλία της σειράς Lux Orbis), όπως αυτά αναπτύσσονται αναλυτικά και εμπεριστατωμένα στα βιβλία που προτείνουμε να διαβάσουν ή έστω κάποια από αυτά, όπως αυτό το συγκεκριμένο, το οποίο παρουσιάζουμε εδώ.

Και θέτω ορισμένα ερωτήματα, σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου:

α) Γνωρίζουμε την Ιστορία της ονοματοθεσίας στη χριστιανική μας θρησκεία και το ρόλο που έπαιξαν η επίσημη εκκλησία και εκκλησιαστικοί παράγοντες για να μας αποκόψουν από την παράδοση και την κληρονομιά μας, να απαγορεύσουν τα αρχαία ελληνικά ονόματα από τα παιδιά μας, από τους πρώτους ακόμη αιώνες της επικράτησης με τη βία του Χριστιανισμού, μέχρι τις παραμονές της Επανάστασης του 1821 και από το Διαφωτισμό μέχρι τις μέρες μας;

β) Γνωρίζουμε την εγκύκλιο που έστειλε ο Ιωάννης Χρυσόστομος με ανθελληνικό περιεχόμενο για να τεκμηριώσει την άποψή του για την αποφυγή από τους χριστιανούς ελληνικών ονομάτων, που ακόμη έδιναν στα παιδιά τους; [«Απόφευγε γενικώς τα έθιμα των Ελλήνων (και τα αρχαία ελληνικά ονόματα). Διότι δεν είναι μικρά η εντροπή και η γελοιότης, όταν εις οίκον χριστιανών τελούνται ελληνικά τινά έθιμα…». Κοίτα Ιωάννης Χρυσόστομος, Περί Κενοδοξίας και όπως δει ανατρέφειν τα τέκνα, Εκδ. ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήνα 1975]. Γνωρίζουμε, φυσικά, ότι ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι ένας από τους τρεις ιεράρχες, προστάτες της Ελληνικής Παιδείας, όπως έχουν νομοθετικά καθιερωθεί. Όμως… Κοίτα τη νέα μελέτη (συλλογικό έργο) της ίδιας σειράς: Οι τρεις ιεράρχες: Προστάτες ή στρεβλωτές της ελληνικής παιδείας;, ώστε, αν μας πείσει, να καταρρίψουμε έναν ακόμη μύθο, με τον οποίο μας βαυκάλιζαν (μας αποκοίμιζαν) και μας αποπροσανατόλιζαν από την αλήθεια οι δάσκαλοί μας στα θρανία από τα παιδικά ακόμη χρόνια μας. Έχουν κι αυτοί μεράδι στην ευθύνη της ημιμάθειάς μας…, αλλά και εμείς σήμερα που δεν αναζητούμε την ιστορική αντικειμενική αλήθεια, με επιστημονική και όχι με μεταφυσική αντίληψη.  

γ) Γνωρίζουμε τα ονόματα καταρχάς και στη συνέχεια τη ζωή, το έργο, τη δράση σημαντικών προσωπικοτήτων που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη σπουδή και στην αναζήτηση της αλήθειας σε χαλεπούς αντιεπιστημονικούς χρόνους, καθώς και για τις διώξεις που υπέστησαν, όπως είναι οι: Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων) (1355-1452), Λέων ο Μαθηματικός (790-869, περίπου), Μιχαήλ Ψελλός (1018-1078), Ιωάννης Ιταλός (1025-1090), Λαόνικος Χαλκοκονδύλης (1430-1490), Γεώργιος Ερμώνυμος ή  Χαριτώνυμος (1425-1935 – 1507;), Ερμόδωρος Λήσταρχος (αρχές 16ου αι. – 1600), (οι τρεις τελευταίοι άλλαξαν συνειδητά τα ονόματά τους με αρχαιοελληνικά), Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833), Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853), Βενιαμίν Λέσβιος (1759 ή 1762-1824), Πύρρος (1774 ή 1777-1853), Παναγιώτης Σοφιανόπουλος (1786-1856), Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων (1780-1857), Άνθιμος Γαζής (1764-1828), Κωνσταντίνος Κούμας (1777-1836), Λυκούργος Κρεστενίτης (1793-1873), Σίμος Μενάρδος (1871-1933) κ.ά.;  

δ) Γνωρίζουμε την εγκύκλιο που απέστειλε ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ (1819) ενάντια στους Νεοέλληνες Διαφωτιστές και της «επαναφοράς της αρχαίας  ονοματοδοσίας από τους ραγιάδες» και την παρόμοια αντιδραστική και αντιεπιστημονική δραστηριότητα του αγίου Αθανασίου Πάριου (Αποστόλη Φιλαδελφέως) (1722-1813);

Στα ΚΕΦΑΛΑΙΑ 1 «Περιφερόμενα φαντάσματα» και 2 «Η έλευση ενός νέου κόσμου» διαφαίνεται η στροφή που επιτελέσθηκε προς τον αρχαίο ελληνικό κόσμο με τάσεις  «αυτονόμησης απέναντι στην εκκλησιαστική παράδοση». 

Ο συγγραφέας μελετά και αρκετές άλλες περιπτώσεις, όπου διατυπώνονται πρόσθετες  αιτίες για την ονοματολογία με αρχαία ελληνικά ονόματα, που έχουν ως βάση την εθνική υπόσταση (εθνική ταυτότητα), την αρχαιολατρία, την προγονολατρία (ή προγονοπληξία), το όραμα της ελευθερίας κ.ο.κ., καθώς και ως γενεσιουργός αιτία να ήταν ο ίδιος ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ο Μακεδονικός Αγώνας (Καπέσοβο Ζαχοροχωρίων Ιωαννίνων), η επιθυμία συνένωσης περιοχών με την Ελλάδα (Κρήνη Φαρκαδόνας Τρικάλων), η αρχαιολογική έξαρση σε κάποιες περιοχές (Οικισμοί γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών, 1876) κ.λπ., ιδιαίτερα στο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. «Η δεύτερη φάση. Τα αρχαία ονόματα ως εθνική έκφραση.» Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, η Καππαδοκία, επιχειρείται η αλλαγή των ονομάτων ελληνικών και ρωμαίικων πληθυσμών, θέλοντας να ενταχθούν στη Μεγάλη Ελλάδα, όπως αυτή εκφράστηκε και επιδιώχτηκε να πραγματωθεί με σημαία τη «Μεγάλη ιδέα» και «να διαδώσουν μία νέα ελληνική εθνική συνείδηση στους ορθόδοξους πληθυσμούς που κατοικούσαν στον οθωμανικό χώρο.» Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του μικρασιάτη λόγιου Διονύση Μαρκόπουλου, με το βιβλίο του Η Ελληνική Ονοματολογία, 1909.  

Στο υποκεφάλαιο «Η ταραγμένη δεκαετία του ’30 και η θέση της Εκκλησίας» ο συγγραφέας μελετά ζητήματα που έχουν σχέση με το φορτισμένο ιδεολογικοπολιτικά πολιτικό κλίμα της περιόδου 1918-1939, όπου οι κομμουνιστικές ιδέες διαδίδονται σε συνδικαλιστικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, δημιουργώντας αναστάτωση στην αστική τάξη και στην ελληνική χριστιανική Εκκλησία, διαταράσσοντας το συντηρητικό εθνικο-χριστιανικό πλαίσιο… Η επιθετικότητα της Εκκλησίας γίνεται πλέον πιο έντονη με αυστηρότερες συστάσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις και εγκυκλίους.

Ο συγγραφέας ολοκληρώνει τη μελέτη του με το ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 «Βιώνοντας το τρίτο κύμα», όπου αναφέρεται στις ποιοτικές αλλαγές, σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, που πραγματοποιούνται στη χώρα μας κατά τα τέλη του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου. Γράφει, μεταξύ άλλων, ότι: «η πίστη των Ελλήνων σε μια σειρά από θεσμούς που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως παραδοσιακοί μοιάζει να έχει κλονιστεί σημαντικά.» Παρατηρεί δε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ένα «δυναμικό τρίτο κύμα επιστροφής των αρχαίων ελληνικών ονομάτων» στην ελληνική κοινωνία. Κοινωνιολογικό, βέβαια, αυτό το φαινόμενο, το οποίο διαθέτει διάφορες και ποικίλες πτυχές και αιτίες. Ο μελετητής αναφέρεται με λογικό τρόπο σε κάποιες από αυτές και για να τεκμηριώσει τις απόψεις του καταφεύγει σε επίσημα στοιχεία, που του προσφέρουν κρατικοί φορείς. Η έρευνα τον οδηγεί να συνεργαστεί με κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, όπως γ.π. με τους αρμόδιους φορείς του Υπουργείου Εσωτερικών (Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης), αντλώντας στοιχεία από Ληξιαρχεία για τις περιόδους 2010-2012 και 2020-2022, και εξάγοντας συμπεράσματα από τη συγκριτική μελέτη των στατιστικών στοιχείων των δύο περιόδων, τα οποία παραθέτει σε πίνακες. Διαπιστώνει δε αυξητική τάση συχνότητας των αρχαίων ελληνικών ονομάτων κατά την τελευταία περίοδο. 

Κατά τη γνώμη μου, η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια και να αναζητηθούν σχετικά στατιστικά στοιχεία της περιόδου 1974-2010 για το θέμα που εξετάζεται στο παρόν βιβλίο.

Τέλος, ο Μηνάς Παπαγεωργίου παίρνει συνέντευξη από τον Κώστα Κεχαγιά, γραμματέα του Υπάτου Συμβουλίου των Ελλήνων Εθνικών, για να καταγραφούν και οι απόψεις αυτού του σωματείου, που ιδρύθηκε το 1997, αναφέρεται, επίσης, στη Διεθνή Ένωση για τη Διάδοση των Αρχαίων Ελληνικών Ονομάτων, που ιδρύθηκε το 1993 και η οποία μάλιστα είχε διοργανώσει ημερίδα το 1994 με θέμα: «Τα αρχαία ελληνικά ονόματα διαμέσου των αιώνων» στην αίθουσα της Παλαιάς Βουλής.

Αναφέρεται και στην πρακτική της σημερινής Ιεράς Συνόδου της Ελλάδας να «εξελίσσεται», διευρύνοντας το αγιολόγιο της Εκκλησίας με νέα ανύπαρκτα πρόσωπα, τα περισσότερα με φανταστικά βιογραφικά, χωρίς ιστορικά τεκμήρια. Ενδεικτική για τα νέα αυτά αντανακλαστικά της Εκκλησίας στη νέα εποχή είναι η Εκκλησιαστική Εγκύκλιος, υπ’ αριθμ. 659 (8 Απριλίου 1997), με θέμα: «Περί ονοματοδοσίας των εις το Άγιον Βάπτισμα προσερχομένων», η οποία στάλθηκε προς όλους τους ναούς της Ελλάδας και αναδημοσιεύεται στο παρόν βιβλίο από τον τόμο Αι Συνοδικαί Εγκύκλιοι εκδιδόμεναι υπό της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, Τόμος Ζ΄(1996-2000), Τυπογραφείο της Αποστολικής Διακονίας, 2006.

Σημειωτέον ότι ο συγγραφέας παραθέτει στο βιβλίο ένα πλήθος από αποσπάσματα κειμένων από σημαντικά και ενπολλοίς άγνωστα έγγραφα και βιβλία, πάμπολλες υποσημειώσεις και πλούσια βιβλιογραφία.

Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο και χρήσιμο για τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας και τον ενγένει προβληματισμό μας και στο ζήτημα της ονοματολογίας των παιδιών και εγγονών μας με αρχαία ελληνικά ονόματα, με τα δικά μας ονόματα, τα οποία φέρνουν ένα τεράστιο ιστορικό και αξιακό προγονικό βάρος, το οποίο μας ανάγκασαν να πετάξουμε, ποτίζοντάς μας από βρέφη και νήπια ακόμη, με τις εβραϊκές παραδόσεις και με μια ανιστόρητη ιδεαλιστική, μεταφυσική και αντιεπιστημονική ιδεολογία και κοινωνική πρακτική.