Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Ο κύκλος με την κιμωλία» – Θεατρική διασκευή για παιδιά: Ιωάννα Μενδρινού

Η Ιωάννα Μενδρινού είναι εκπαιδευτικός προσχολικής αγωγής, εκπαιδεύτρια ενηλίκων, θεατροπαιδαγωγός και συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας.

Είναι κάτοχος του μεταπτυχιακού διπλώματος σπουδών «Διδακτική Γλώσσας-Λογοτεχνία-Θέατρο και Εκπαίδευση» και διδάκτωρ θεατρολογίας με ειδίκευση στο θέατρο για ανήλικους θεατές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Διατελεί υπεύθυνη αγωγής υγείας και πολιτιστικών θεμάτων της Διεύθυνσης Π/θμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας. Διδάσκει στο Τμήμα Αγωγής και Φροντίδας στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας (2020-21, 2023) και στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (2021-22), ως ακαδημαϊκή υπότροφος. 

Το επιστημονικό της έργο επικεντρώνεται στα πεδία «θέατρο για ανήλικους θεατές», «θέατρο στην εκπαίδευση», «σύγχρονο νεοελληνικό και παγκόσμιο θέατρο», «θέατρο και αγωγή υγείας», «ιστορία», «ρητορική». 

Η συγγραφική της δραστηριότητα απαρτίζεται από: 

Δύο μονογραφίες (B. Brecht. Η Ποιητική της αποστασιοποίησης, εκδ. ΟΤΑΝ, 2021, και Με την αυλαία ανοιχτή, Αθήνα 2011), 

Βιβλία παιδικής λογοτεχνίας (Πράσινοι σκύλοι – Φούξια γατιά, εκδ. ΑΤΡΑΠΟΣ, 2005),

Βιβλία με θεατρικά έργα (Χ.Κρ. Άντερσεν, Το Έλατο, εκδ. ΣΟΚΟΛΗ, 2022 και Μπ. Μπρεχτ, Ο κύκλος με την κιμωλία, εκδ. ΣΟΚΟΛΗ, 2023), 

Δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες και άρθρα σε συλλογικούς τόμους και πρακτικά ελληνικών και διεθνών συνεδρίων και περιοδικών. Ορισμένα κείμενά της βρίσκονται στο διαδίκτυο.

Επίσης, στο έργο της συμπεριλαμβάνονται:

Η εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η εποπτεία εφαρμογής τους. 

Ο συντονισμός βιωματικών θεατροπαιδαγωγικών εργαστηρίων και 

Η επιμέλεια και σκηνοθεσία θεατρικών παραστάσεων για παιδιά, εφήβους και ενήλικες. 

Η επιμέλεια του Παραρτήματος για εκπαιδευτικούς στο βιβλίο των Φλώρας Κασαβέτη-Σπύρου Μαζάνη, Το πάρτι της κυρίας Ίωσης, εκδ. ΣΟΚΟΛΗ, χ.χ. (2021). 

Σήμερα υπηρετεί ως Σύμβουλος Εκπαίδευσης Προσχολικής Αγωγής στη Διεύθυνση Π.Ε. Δ΄Αθήνας.

Βέβαια, το βιογραφικό της συγγραφέα είναι αρκετά πλούσιο με πολλές και ποικίλες δραστηριότητες σε διάφορους τομείς, που αφορούν στην εκπαίδευση, στο θέατρο, στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών, στη υγεία και στη λογοτεχνία.

Στην παρούσα έκδοση η Ιωάννα Μενδρινού επιχειρεί με επιτυχία τη διασκευή για παιδιά του θεατρικού έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Ο κύκλος με την κιμωλία», κάτι που επιχείρησαν και άλλοι συγγραφείς και θεατρικά σχήματα: γ.π. α) ο Γιάννης Καλατζόπουλος (με τον ευρηματικό τίτλο «Η σολομώντεια λύση»), με την «Παιδική Αυλαία» της Ομάδας Σύγχρονης Τέχνης, το 1989, β) ο Θεατρικός Περίπλους (με ηθοποιούς και κούκλες) στο Ρέθυμνο, το 1989, γ) η διασκευή της Έλλης Βοζικιάδου «Η σπασμένη κούκλα» στο Θέατρο Θυμέλη με κούκλες, δ) η Ελένη Διαμαντή με τη Θεατρική Ομάδα CARPE DIEM, ε) η Θεατρική ομάδα Παντείου, το 1998, στ) η Θεατρική Ομάδα του 2ου Γενικού Λυκείου Ιεράπετρας, το 2016, ζ) στο θέατρο Μοντέρνοι Καιροί, 2022-2024  και από άλλους θιάσους κ.ά.) Και όπως μας πληροφορεί η ίδια η συγγραφέας, σε πανελλήνια πρώτη, το 1957, ανέβηκε επί σκηνής από το Θέατρο Τέχνης, από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το 1977, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, το 2008, από το Εθνικό Θέατρο, το 2005.

Η διασκευάστρια διαθέτει επιστημονική θεωρητική θεατρική γνώση, εκπαιδευτική θεατρική και σκηνοθετική εμπειρία, με αποτέλεσμα να στοχεύει ορθά στην παιδαγωγική, κοινωνική και ιδεολογική προσέγγιση του έργου και της απόδοσής του στη θεατρική σκηνή από επαγγελματίες και ερασιτέχνες ηθοποιούς, αλλά κυρίως από παιδιά στο μαθητικό και σχολικό θέατρο.

Όπως είναι γνωστό ο Μπρεχτ εμπνεύστηκε το δικό του ομότιτλο θεατρικό έργο από το κινέζικο έργο του Λι Ξινγκντάο (13ος αιώνας μετά την ημερομηνία 0). Αρχικά, όμως, ο γερμανός ποιητής, μυθιστοριογράφος, μεταφραστής της ασιατικής λογοτεχνίας και δραματουργός Alfred Henschke (Klabund, 1890-1928), όπως μας πληροφορεί η Ιωάννα Μενδρινού, εμπνεύστηκε από το έργο του Λι Ξινγκντάο το δικό του δραματουργικό έργο. Ο Μπρεχτ παραλλάζει τον τίτλο του δικού του έργου σε «Καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία», το οποίο ανεβάζει σε παράσταση το 1954 στο νεοϊδρυμένο από αυτόν ιστορικό θέατρο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ».  

Πολύ διαφωτιστικά για τον αναγνώστη του βιβλίου είναι τα δύο πρώτα κεφάλαια: «Μπέρτολτ Μπρεχτ, ένας οραματιστής, διαχρονικός και πάντα επίκαιρος αμφισβητίας» και «Ο κύκλος με την κιμωλία», όπου παρέχονται βασικές και χρήσιμες πληροφορίες.

Πολύ ενδιαφέρουσες, πρωτότυπες και πολλαπλά χρήσιμες και προπαντός εφικτές στην εφαρμογή τους είναι οι «Προτεινόμενες Ασκήσεις-Δραστηριότητες» (σ. 41-49), καθώς και αρκούντως χρήσιμες είναι και οι βιβλιογραφίες που παρέχονται: «Ειδική Βιβλιογραφία» και «Βιβλία για τους εκπαιδευτικούς του θεάτρου και τους εμψυχωτές» σε 5 γλώσσες: ελληνική, αγγλική, γαλλική, γερμανική και ιταλική. 

Τα ποιήματα/τραγούδια, τα οποία παρεμβάλλονται στους θεατρικούς διαλόγους και τη  δράση των ηρώων, είναι υπέροχα και υποθέτουμε ότι θα γίνουν ακόμη καλύτερα μετά από τη μελοποίησή τους, και έχουν ως σκοπό, όπως γράφει η συγγραφέας, να αναστείλουν τη δράση. Και δεν είναι μόνο τα τραγούδια που «υπονομεύουν τη θεατρική σύμβαση», αλλά και ο χορός «ως συλλογική οντότητα που μεταμορφώνεται  συνεχώς επί σκηνής για να υποδυθεί ρόλους, να δημιουργήσει συνθήκες» κ.ο.κ. 

Η Ιωάννα Μενδρινού τα έχει όλα μελετήσει διεξοδικά, θεωρητικά, πρακτικά, θεατρολογικά, παιδαγωγικά, κοινωνικά, αλλά και ιδεολογικά. Γι’ αυτό, στη ροή του κειμένου και σε κάποια «φάση» γράφει γι’ αυτό το εξαίσιο αλληγορικό παραμύθι: «Εν κατακλείδι, το έργο αποτελεί πρόκληση κριτικής διερεύνησης της συγκρουσιακής σχέσης ορθολογισμού-ενστίκτου. Υπό αυτό το πρίσμα, η υπερίσχυση της αγάπης, της ανιδιοτελούς αφοσίωσης, της γενναιοδωρίας, της ενσυναίσθησης και της κοινωνικής διάστασης της μητρότητας και της οικογένειας, εμπεριέχουν το όραμα μιας αναγεννημένης κοινωνικής διάρθρωσης όπου οι ξεθεμελιωμένες ανθρώπινες σχέσεις κτίζονται εξαρχής».

Παραθέτουμε ένα δείγμα θεατρικής γραφής (από τη ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ. Στον δρόμο για τα Όρη του Βορρά), ώστε ο αναγνώστης να πάρει μια ιδέα για το πώς η διασκευάστρια Ιωάννα Μενδρινού χειρίζεται τη γλώσσα στο δραματικό κείμενό της, με το δικό της ύφος, αλλά  και τους διαλόγους:

«[…] Η Γκρούσε αφήνει καταγής το μωρό και κρύβεται. Ο χορός σε ρόλο Χωρικών, πλησιάζει διστακτικά, αλλά με περιέργεια

 

ΧΟΡΟΣ   Τι είν’ αυτό;

                Ένα όμορφο μωρό.

                (Μια Χωρική το παίρνει αγκαλιά)

                να το πάρουμε στο σπίτι.

               Κοίτα εκεί ωραία μύτη!

 

Οι Στρατιώτες ορμούν στη σκηνή. Οι Χωρικοί “παγώνουν” από τον φόβο τους.

 

ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ    (Τραγούδι)

                          Εν δυο με βήμα ταχύ,

                          το χρήμα με κάνει τραχύ.

                         Εν δυο και πάμε μπροστά,

                         ο πόλεμος τα πάντα σκορπά.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ  Ποιανού είναι το μωρό;

ΧΟΡΟΣ             Ζει το ψάρι στο νερό;

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ   Μικέλε είναι τ’ όνομά του;

ΧΟΡΟΣ            Ξέρετε μήπως τη νονά του;

ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ  Κοροϊδεύετε τον στρατό;

                         Ξέρω και πυροβολώ!

ΧΟΡΟΣ            Μη, μη μας κάνετε κακό!

                        Πάρτε το, δεν είναι δικό μας,

                        πάρτε το για το καλό μας.

 

Η Γκρούσε πετάγεται μπροστά τους.

 

ΓΚΡΟΥΣΕ        Για σταθείτε ένα λεπτό!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ  Έχεις πονηρό σκοπό;

                        Από πού έρχεσαι;

                        Έχεις σχέσεις με τον εχθρό;

                        Πού βρίσκεται;

                       Τι κινήσεις κάνει;

                       Τι τρέχει με το χορτάρι;

                       Τι χρώμα έχει το φεγγάρι;

ΓΚΡΟΥΣΕ      Μα… ασημί!

                      Ασημί ξε-ασημί,

                      πες ποιο είναι το παιδί; […]»

 

Και από τη ΣΚΗΝΗ ΠΕΜΠΤΗ. Ο Δικαστής Αζντάκ και ο κύκλος με την κιμωλία, ένα μικρό απόσπασμα:

«[…] Στο δικαστήριο.

 

ΧΟΡΟΣ           Ένα, δύο, τρία,

να μαστε και πάλι

στη μικρή-μεγάλη πολιτεία,

στην Γκρουσουζία!!!

Μία πόλη σκοτεινή,

μία πόλη μπερδεμένη,

η πόλη των παραλογισμών,

των πολέμων και των αναστεναγμών.

Οι μεγάλοι μαλώνουν και αρπάζουν,

οι μικροί σκύβουν, ιδρώτα στάζουν.

Στις μεγάλες καρέκλες κάθονται οι αχόρταγοι

και στη θέση του Δικαστή…

ο Αζντάκ!!

(Χαλασμένο τηλέφωνο)

Δικαστής.

Αζντάκ.

Πονηρός.

Τσαρλατάνος.

Έχει χαλασμένη ζυγαριά.

Όσους έχουν, τους μαδά.

Όσους δεν έχουν, τους βοηθά.

Ο καλός-κακός Δικαστής Αζντάκ,

μανούλα της Γκρουσουζίας, 

αντίδοτο κατά της αδικίας. […]»

Μια πολύ αξιόλογη συγγραφική δραματουργική και συνάμα κοινωνικο-παιδαγωγική δουλειά μιας έμπειρης σκηνοθέτιδας και θεατροπαιδαγωγού, με πλούσια και στέρεα επιστημονική θεατροπαιδαγωγική κατάρτιση, όπως είναι η Ιωάννα Μενδρινού. Τυχεροί οι αναγνώστες του βιβλίου, πιο τυχεροί οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί που θα το μελετήσουν έτσι, ώστε να ανεβάσουν μια θαυμάσια θεατρική παράσταση, ακόμη πιο τυχερά τα παιδιά, που θα πραγματοποιήσουν με την καθοδήγηση των θεατρόφιλων και άξιων δασκάλων τους τα προτεινόμενα από τη συγγραφέα θεατροπαιδαγωγικά παιχνίδια, γεμάτα με δράση, φαντασία, επινοητικότητα, αυτενέργεια και συλλογική δράση, κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό και στοχασμό, με μοναδικό βίωμα των παιδιών τελικά η ίδια η θεατρική πράξη, που θα χαραχτεί στη μνήμη τους για όλη τη ζωή τους, που θα τα γεμίσει με χαρά, ικανοποίηση, γνώσεις, προβληματισμούς, εμπειρίες από την ομαδοσυνεργατική τους προσπάθεια κ.ο.κ.

ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ
Ο κύκλος με την κιμωλία

Θεατρική διασκευή για παιδιά: Ιωάννα Μενδρινού

Εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ, Αθήνα 2023, σχ. 0,21 Χ 0,17 εκατ., σ.σ. 61.

Όσοι προμηθευτούν το ενλόγω βιβλίο θα ενθουσιαστούν και είναι βέβαιο ότι θα λειτουργήσουν ως οι καλύτεροι διαφημιστές του σε φίλους τους γονείς και στους εκπαιδευτικούς των παιδιών τους.

Προτείνουμε δε να πραγματοποιηθούν στα δημοτικά σχολεία όλης της Αθήνας σχετικές με το βιβλίο εκδηλώσεις (βιβλιοπαρουσιάσεις) με παρούσα τη συγγραφέα, η οποία θα παρουσιάσει και δια ζώσης τις απόψεις της, θα λύσει κάποιες απορίες ενδεχομένως στους παρευρισκόμενους, θα εμπνεύσει ασφαλώς όσους θα θελήσουν να μεταφέρουν το δραματικό κείμενό της στη σκηνή, με την μπρεχτική μέθοδο της αποστασιοποίησης, με την ενιαία αισθητική γραμμή που προτείνει, ακόμη και για την «επαφή των παιδιών με το έργο του Μπρεχτ», για μια «δυναμική και ενεργητική εμπειρία» τους, ώστε να διαμορφώσουμε «τους έμπειρους και θεατρικά εγγράμματους ενήλικες θεατές του μέλλοντος».

Συγχαρητήρια στη συγγραφέα, αλλά και στις εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ, για το άρτιο εκδοτικό αποτέλεσμα, καθώς και για τη θαυμάσια αισθητική του βιβλίου.