Σταυρούλα Μιχαλίτση: Για το βιβλίο «Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες» του Θανάση Ν. Καραγιάννη

Παραθέτουμε την ομιλία της Σταυρούλας Μιχαλίτση, Φιλολόγου, πρώην Υποδιευθύντριας 2ου Γυμνασίου Καλλίπολης Πειραιά, στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Θανάση Ν. Καραγιάννη “Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες. Ιστορικές, θεωρητικές και ιδεολογικές αναζητήσεις στο σχολικό, ερασιτεχνικό και επαγγελματικό θέατρο”, που πραγματοποιήθηκε στις 27 του Μάη 2024, στο Εργαστήρι Γλυπτικής του Μιχ. Κάσση, στο Νέο Φάληρο.

Αναλυτικά για την εκδήλωση δείτε εδώ:

«Το Θέατρο για παιδιά και εφήβους» – Το βιβλίο του Θανάση Ν. Καραγιάννη παρουσιάστηκε στο Εργαστήρι Γλυπτικής του Μιχ. Κάσση (ΦΩΤΟ)

Θανάσης  Καραγιάννης, Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες. Ιστορικές, θεωρητικές και ιδεολογικές αναζητήσεις στο σχολικό, ερασιτεχνικό και επαγγελματικό θέατρο, εκδ. Κ.& Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 768.

Παρουσιάζει η Σταυρούλα Μιχαλίτση, Φιλόλογος, Πρώην Υποδιευθύντρια 2ου Γυμνασίου Καλλίπολης Πειραιά

Καλησπέρα σας,

Σήμερα έχω τη χαρά να παρουσιάσω κι εγώ το βιβλίο Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες του Θανάση Ν. Καραγιάννη.

Ο Θανάσης Καραγιάννης είναι Εργάτης των Γραμμάτων, πρ. Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε., Δρ. Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (2006), πτυχιούχος του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1996) και της μετεκπαίδευσης των δασκάλων του ΜΔΔΕ (1985). Γεννήθηκε στη Λαμία το 1954, από οικογένεια φτωχών εργατών και τις εγκύκλιες σπουδές του πραγματοποίησε στη γενέθλια πόλη, όπου σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία (1972-1974). Ιδρυτής και διευθυντής του περ. «Φθιωτική Σκέψη» (1978-1980) και διευθυντής του περ. «Σύγχρονο Νηπιαγωγείο» (1998). Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε δεκάδες περιοδικά και εφημερίδες.

 Έχουν κυκλοφορήσει συνολικά 30 βιβλία του. Όσον αφορά την Κριτική, Έρευνα και Μελέτη του Θεάτρου και της Δραματουργίας για παιδιά στο Σχολικό, Ερασιτεχνικό και Επαγγελματικό Θέατρο, έχουν κυκλοφορήσει 9 βιβλία του. Ορισμένα από αυτά είναι μοναδικά στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία.     

Το βιβλίο που έχω τη χαρά να παρουσιάσω σήμερα  αποτελεί ένα κλειδί για μαθητές, δασκάλους και καθηγητές. Όταν το πρωτοπήρα στα χέρια μου μού άρεσε ο τίτλος και το  εξώφυλλό του, ο όγκος του όμως με προβλημάτισε λίγο…

Αρχικά, ένιωσα ένα δισταγμό. Αναρωτήθηκα αν θα μπορούσε να διατηρήσει το ενδιαφέρον μου και να μου προσφέρει πρακτικές γνώσεις και χρήσιμα εργαλεία για τη διδασκαλία και τη δημιουργία θεάτρου. Παρόλα αυτά, καθώς άρχισα να το διαβάζω, συνειδητοποίησα ότι η πρώτη μου εντύπωση για τον αριθμό των σελίδων ήταν αβάσιμη. Έγινε σχεδόν καθημερινός σύντροφός μου και με κέντριζε τόσο το ενδιαφέρον, που με στεναχωρούσε όταν, λόγω υποχρεώσεων, έπρεπε να διακόψω την ανάγνωσή του. Δεν είναι υπερβολή ότι πολλά πράγματα,  ενώ έχω διαβάσει πολλά βιβλία, μου ήταν άγνωστα.

Ανακάλυψα τον πλούτο του θεατρικού κόσμου μέσα από το βιβλίο, όπου διακεκριμένοι λογοτέχνες όπως ο Ρώτας, ο Βάρναλης, ο Μπρεχτ και ο Παπαδιαμάντης αναλύονται από τον συγγραφέα με μαεστρία. Παρουσιάζει τις αισθητικές και θεματικές διαστάσεις του θεάτρου, με τις συνεισφορές επιφανών ονομάτων της λογοτεχνίας, προσφέροντας μια ζωντανή και εμπνευσμένη ανάγνωση που εξυπηρετεί κάθε γενιά αναγνωστών.

Το βιβλίο είναι δομημένο με τρόπο που διευκολύνει την ανάγνωση  στην κατανόηση, ενώ παρέχει πλούσιο περιεχόμενο που καλύπτει κάθε πτυχή του θεάτρου για παιδιά και ενήλικες. Ο Θανάσης Καραγιάννης έχει καταφέρει να συνδυάσει θεωρητική γνώση με πρακτικές συμβουλές και παραδείγματα, καθιστώντας το βιβλίο απαραίτητο για όσους ασχολούνται με το θέατρο σε εκπαιδευτικά πλαίσια.

Πρόκειται για μια συλλογή 85 κειμένων, τα οποία έχουν δημοσιευτεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, ήτοι: 33 μελέτες, δοκίμια και άρθρα, 13 Κριτικές Θεάτρου,  34 βιβλιοπαρουσιάσεις και 18 συνεντεύξεις, που συμβάλλουν αποφασιστικά στη γνώση και στην εμβάθυνση του αντικειμένου και εντυπωσιάζει με τις νέες πληροφορίες που φέρνει στην επιφάνεια. Κατά την τελευταία δεκαετία ο συγγραφέας ασχολήθηκε συστηματικά με την ιστορική θεατρολογική έρευνα. Έτσι αναζήτησε υλικό σε σχολικές βιβλιοθήκες, σε δημόσιες, δημοτικές και κοινοτικές και σε ιστορικά αρχεία, με πλούσιο αποτέλεσμα. Παρέχει σημαντικές πληροφορίες, για τη μελέτη της ιστορίας του Θεάτρου και της ελληνικής παραστασιολογίας,  μεγάλης αξίας. 

Αναλύονται διάφορες θεατρικές τεχνικές και μέθοδοι που μπορούν να εφαρμοστούν τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Παρουσιάζονται παραδείγματα από ένα ευρύ φάσμα δημιουργών. Ορισμένα κείμενά του είναι αφιερωμένα στον δραματουργό και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, τη σημαντική αυτή προσωπικότητα της νεοελληνικής μας γραμματείας, στον οποίο αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος του έργου του, αφού η διδακτορική του διατριβή έχει ως θέμα το ρωταϊκό έργο που απευθύνεται ιδιαίτερα σε παιδιά και εφήβους.

Μαθαίνουμε πως ο Ρώτας έγραψε πολλά θεατρικά έργα, μερικά από τα οποία έχουν σημαντική θέση στο ελληνικό δραματολόγιο. Τα έργα του συχνά πραγματεύονται κοινωνικά και πολιτικά θέματα και χαρακτηρίζονται από έντονη κριτική σκέψη και πρωτοποριακές ιδέες.  Σημαντικά είναι τα δοκίμια του Θανάση Ν. Καραγιάννη, με τίτλο: «Βασίλης Ρώτας. Η λογοτεχνική & θεατρική περιπλάνησή του κατά την περίοδο 1908-1938», «Ο Βασίλης Ρώτας και η δραματουργία του για παιδιά και εφήβους. Από τις παραδοσιακές θεματικές και ιδεολογικές απόπειρες στη μετέπειτα μεταστροφή του», «Βασίλης Ρώτας και Θέατρο Σκιών. Αναφορές – Επισημάνσεις- Προσεγγίσεις» κ.ά.

Ο Ρώτας, όπως πληροφορούμαστε από τα συγκεκριμένα δοκίμια, έκανε επίσης σημαντικές μεταφράσεις κλασικών έργων, φέρνοντας σε επαφή το ελληνικό κοινό με το παγκόσμιο θεατρικό ρεπερτόριο. Ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς μεταφραστές θεατρικών έργων του Σαίξπηρ στα ελληνικά, μεταφράζοντας άπαντα τα θεατρικά του (ορισμένα σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου), προσφέροντας ποιοτικές αποδόσεις που διατηρούν τη λογοτεχνική αξία τους και προτιμούνται ενίοτε από κάποιους θιάσους.

Ότι ο Ρώτας άφησε πίσω του ένα πλούσιο έργο που περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, θεατρικά έργα, δοκίμια και μεταφράσεις. Ότι η επιρροή του στο ελληνικό θέατρο και τη λογοτεχνία παραμένει σημαντική, καθώς τα έργα του συνεχίζουν να διαβάζονται και να παίζονται, προσφέροντας έμπνευση. 

Ο  συγγραφέας του παρόντος βιβλίου παρουσιάζει τα «Καραγκιόζικα» του Βασίλη Ρώτα, τα οποία είναι μοναδικά στο είδος τους θεατρικά κείμενα και αποτυπώνουν και εκφράζουν την αριστερή ιδεολογία της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Επισημαίνεται από τον Θαν. Ν. Καραγιάννη ότι ο Ρώτας ενσωματώνει στη λαϊκή παράδοση νέα αισθητικά και μορφολογικά στοιχεία, δίνει ώθηση στην καλλιτεχνική δημιουργία και νέα καλλιτεχνική πνοή. Ενδεικτικά

Ο Ρώτας προσφέρει οδηγίες για τη δημιουργία και την ανάπτυξη θεατρικών έργων, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την υλοποίηση της παράστασης. Περιλαμβάνονται πρακτικές συμβουλές για τη σκηνοθεσία και τη διοργάνωση παραστάσεων και προτείνει τα έργα να μη παιχτούν από φιγούρες στον μπερντέ αλλά από ηθοποιούς στο θεατρικό σανίδι. 

Ο συγγραφέας αναφέρεται και στο έργο των δραματουργών Χάρη Σακελλαρίου, Αντώνη Δελώνη, Ζωής Σπυροπούλου, αλλά και στη θεατρική κριτική του Μάριου Πλωρίτη, παρουσιάζοντας αποσπάσματα από το έργα τους και άλλα κριτικά κείμενά τους. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η μελέτη του συγγραφέα για το έργο του Κώστα Βάρναλη:  «Άτταλος ο Τρίτος», όπου ερευνάται η έννοια της εξουσίας και της δικαιοσύνης μέσα από το πρίσμα της αρχαίας ιστορίας, συνδέοντας τα ιστορικά γεγονότα με τις σύγχρονες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Ο Βάρναλης χρησιμοποιεί τη δραματουργία για να παρουσιάσει μια κριτική της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής κοινωνίας, ενσωματώνοντας συμβολισμούς και προεκτάσεις που είναι επίκαιρες και σήμερα. 

Το έργο, όπως διαπιστώνεται στην ενλόγω μελέτη του συγγραφέα,  προσφέρει μια διαχρονική ανάλυση των κοινωνικών αντιθέσεων και της ταξικής πάλης, παραμένοντας επίκαιρο με την κριτική του στην κοινωνία και πολιτική του κάθε καιρού. Το έργο ενθαρρύνει τον αναγνώστη να εξετάσει την κατανόηση της εξουσίας και της αντίστασης στην ιστορία και τη σύγχρονη εποχή.

Τι σχέση όμως έχει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, κυρίως γνωστός ως “ο πραγματικός θεμελιωτής και πατέρας του νεοελληνικού διηγήματος” και ως θρησκευτικός διηγηματογράφος με το θέατρο και την κοινωνική κριτική

Ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης, στο δοκίμιό του «Ο δραματοποιημένος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Θεματολογία και Ιδεολογία στα δραματοποιημένα διηγήματά του και γενικότερα στην πεζογραφία του, με βάση τα κοινωνικά στοιχεία», μας ενημερώνει και μας δίνει απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα, αφού έστω συνοπτικά παρατίθενται στοιχεία για δραματοποιημένα διηγήματα του Παπαδιαμάντη με κοινωνικά και ιδεολογικά στοιχεία, που παρέχουν στον αναγνώστη και θεατή κάθε παράστασης πλούσιο κοινωνικο-πολιτικό προβληματισμό.

Όπως είναι γνωστό ο Παπαδιαμάντης δεν υπηρέτησε τη φεουδαρχία και την κεφαλαιοκρατία της εποχής του, αλλά στάθηκε πάντα με συμπάθεια απέναντι στους αδικημένους, στους φτωχούς, στους άστεγους, στους ξενιτεμένους, στους αδικοπνιγμένους ναυτικούς, στις καταπιεσμένες και κατατρεγμένες κοινωνικά γυναίκες δίνοντας άφταστες ψυχογραφικού τύπου και κοινωνικού χαρακτήρα περιγραφές προσώπων, χαρακτήρων και καταστάσεων σε ένα επίπεδο εντελώς περιγραφικό και φωτογραφικό και με ύφος αναμφισβήτητα λογοτεχνικό, μαστόρικο, χωρίς όμως τελικά να δίνει – έστω έμμεσα– λύσεις στα λαϊκά προβλήματα.

Πολλά και ενδιαφέροντα τα όσα  αναφέρονται στον Μπρεχτ. Κάθε έργο του Μπρεχτ μεταφέρει δυνατά μηνύματα που επηρεάζουν τόσο το κοινωνικό όσο και το πολιτικό πλαίσιο, αντικατοπτρίζοντας τις πεποιθήσεις και τη φιλοσοφία του δημιουργού τους.

Στη μελέτη του συγγραφέα «Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και το διδακτικό-διαλεκτικό έργο του κατάλληλο για παιδιά και εφήβους», εξετάζεται ένα ευρύ φάσμα λιγότερο γνωστών έργων του Μπέρτολτ Μπρεχτ, τα οποία αναδεικνύουν την ποιητική του έκφραση και την πολιτική του κριτική. 

Μέσα από αυτά τα έργα, ο Μπρεχτ αποκαλύπτει την ικανότητά του να συνδυάζει την τέχνη με την πολιτική κριτική, καθώς και την ιδιαίτερη δυνατότητά του να απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων με ιδιαίτερο τρόπο, προκαλώντας την κριτική σκέψη και ενισχύοντας την πολιτική ενσυναίσθηση.

Ο συγγραφέας αναφέρεται και στο διδακτικό θεατρικό έργο του Μπρεχτ για παιδιά και εφήβους «Αυτός που λέει Ναι και αυτός που λέει Όχι».

Πρωτότυπες και μοναδικές είναι οι μελέτες του, αποτέλεσμα πολύχρονης έρευνάς του, είναι οι: «Ο Θανάσης Διάκος και η μάχη της Αλαμάνας στο Σχολικό μας Θέατρο (1950-1974)» και «Δραματοποιήσεις παραμυθιών στο Σχολικό Θέατρο  της περιόδου 1950-1966», όπου για πρώτη φορά γίνεται συλλογή έργων του σχολικού θεάτρου για τα παραπάνω θέματα.

Είναι συγκινητική και δραματική η παρουσίαση του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, όπου στο κείμενο τονίζεται η αυτοθυσία και η  ηρωική στάση του στις μάχες ενάντια στις οθωμανικές κατοχικές δυνάμεις. Η ιστορία του Διάκου προσφέρεται ως ένα έντονο παράδειγμα των δυνατοτήτων του θεάτρου να αναδεικνύει ιστορικές μορφές και συγκρούσεις.

Η μελέτη του Θανάση Ν. Καραγιάννη εξερευνά τις διάφορες δραματικές σκηνές και τις έντονες συναισθηματικές συγκρούσεις που φωτίζουν τις πτυχές της προσωπικότητας του ήρωα της Αλαμάνας. Μέσα από αυτές τις θεατρικές σκηνές, ο Διάκος αποκαλύπτεται ως ένας ήρωας που εξακολουθεί να εμπνέει με την αυταπάρνηση και την ανδρεία του, γεγονός που καθιστά την ιστορία του ένα από τα λιγότερο γνωστά αλλά σημαντικότερα κεφάλαια της Ελληνικής Επανάστασης.

Εξίσου σημαντικά είναι και πολλά δραματοποιημένα παραμύθια, όπως π.χ. “Η κοκκινοσκουφίτσα και ο ημερωμένος λύκος”, “Η Χιονάτη”, “Η Πρασινοσκουφίτσα,  κορούλα της Κοκκινοσκουφίτσας”, “Το κοριτσάκι με τα σπίρτα” και τόσα άλλα, που συγκινούν το παιδικό θεατρικό κοινό, όταν αυτά παριστάνονται στο σχολικό ή στο επαγγελματικό θέατρο για παιδιά, ακόμη και σήμερα. Και είναι πράγματι σημαντικό το αποτέλεσμα της έρευνας του συγγραφέα γι’ αυτά τα δραματοποιημένα παραμύθια, κυρίως από δασκάλους της επαρχίας, στα μέσα του 20ού αιώνα στη χώρα μας.

Θανάσης  Καραγιάννης

Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες.
Ιστορικές, θεωρητικές και ιδεολογικές αναζητήσεις στο σχολικό, ερασιτεχνικό και επαγγελματικό θέατρο

εκδ. Κ.& Μ. Σταμούλη

Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 768

Το ενδιαφέρον μου επίσης κέρδισε το μέρος εκείνο του βιβλίου που αναφέρεται στο Ερασιτεχνικό Θέατρο στην Κωνσταντινούπολη του 20ού αιώνα. Είναι εντυπωσιακό το πώς συγκεντρώθηκαν από τον συγγραφέα τόσες σπάνιες πληροφορίες για το θέατρο και τους παράγοντες του ερασιτεχνικού θεάτρου στην Πόλη.

Σημαντική είναι και η μελέτη για την προσφορά του ερασιτέχνη ρωμιού ηθοποιού και σκηνοθέτη Αιμίλιου Κομβόπουλου, αγνώστου στο ελληνικό κοινό δημιουργού, από την οποία μαθαίνουμε για τις προκλήσεις και την αξία του ερασιτεχνικού θεάτρου στην Κωνσταντινούπολη του 20ού αιώνα, για ερασιτέχνες ηθοποιούς και σκηνοθέτες, για το ρεπερτόριο έργων που ανέβασαν κ.ο.κ Αποκαλύπτεται τοιουτοτρόπως η επινοητικότητα, η δημιουργικότητα, η εργατικότητα και η ανθεκτικότητα της θεατρικής έκφρασης σε δύσκολες ιστορικές συνθήκες για τη ρωμαίικη πολίτικη ομογένεια.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από ιδεολογική και παιδαγωγική άποψη παρουσιάζουν τα άρθρα «Σχολικό Θέατρο και αστική ιδεολογία – κατά την περίοδο 1940-1949 –» και «Η αστική προπαγάνδα στο Σχολικό Θέατρο της περιόδου 1941-1949 (αντικομμουνισμός, θρησκοληψία, εθνικισμός, ανορθολογισμός)», όπου αποκαλύπτονται και αναδεικνύονται για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία, απ’ όσο γνωρίζω, η αστική προπαγάνδα, η αντικομμουνιστική υστερία και η θρησκοληψία σε κείμενα του σχολικού θεάτρου.

Το παρουσιαζόμενο βιβλίο κλείνει:

Α) με Κριτικές Θεάτρου παραστάσεων έργων των Γιάννη Ρίτσου, Μπάμπη Τσικληρόπουλου, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Μίλος Νίκολιτς, Ζορζ Φεντό κ.ά., τις οποίες παρακολούθησε ο συγγραφέας και έγραψε τις απόψεις του γι’ αυτές, παρουσιάζοντας και την ικανότητά του ως Κριτικός Θεάτρου. Βέβαια, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης διετέλεσε για δύο χρόνια Κριτικός Θεάτρου για παιδιά στην εφ. «Ριζοσπάστης», όπου δημοσιεύτηκαν 124 κριτικές του για θεατρικές παραστάσεις για νήπια, παιδιά και εφήβους (δυσεύρετο πλέον το βιβλίο του Κριτική Θεάτρου για παιδιά, που έκανε τρεις εκδόσεις, για τη θεατρική αγωγή των παιδιών, χρήσιμο και αυτό για θεατρόφιλους γονείς και εκπαιδευτικούς) και ότι είχε εκπομπές με την ίδια θεματολογία στην τηλεόραση του 902 και στο ραδιόφωνο web radio του 902.

Β) Με συνεντεύξεις από επώνυμους σκηνοθέτες και δραματουργούς του Θεάτρου για παιδιά και ενήλικες, πραγματικά μαθήματα θεατρικής αγωγής , χρήσιμα φια όλους μας και ιδιαίτερα για εκπαιδευτικούς και 

Γ) Με βιβλιοπαρουσιάσεις βιβλίων σχετικών με το Θέατρο των Καθηγητών Θεατρολογίας Βάλτερ Πούχνερ, Κυριακής Πετράκου, Θόδωρου Γραμματά, Γεωργίας Λαδογιάννη, Μαρίας Δημάκη-Ζώρα, Χρυσόθεμης Σταματοπούλου-Βασιλάκου, η οποία υπογράφει και τον εμπεριστατωμένο Πρόλογο του παρόντος βιβλίου κ.ά., των Καραγκιοζοπαιχτών Δημήτρη Μόλλα και Μιχάλη Χατζάκη, του Ιστορικού του Θεάτρου μας Γιάννη Σιδέρη, των ηθοποιών και σκηνοθετών Ντίνου Δημόπουλου, Γιάννη Καλατζόπουλου και Άννας Βαγενά και τόσων άλλων, οι οποίες αναδεικνύουν τις σύγχρονες προοπτικές και τη φιλοσοφία των παλιότερων και σύγχρονων θεατρικών δημιουργών και μελετητών, προσφέροντας μια πλούσια ανταλλαγή ιδεών και τεχνικών που ενισχύουν τη θεατρική κουλτούρα μας.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας και σας προσκαλώ να εξερευνήσετε τις σελίδες αυτού του βιβλίου, καθώς θα ανακαλύπτετε σε κάθε σελίδα τον πλούτο του θεάτρου μέσα από την εμπεριστατωμένη ανάλυση και την εμπνευσμένη γραφή του Θανάση Καραγιάννη.