Θανάση Ν. Καραγιάννη, Το Θέατρο για παιδιά και ενήλικες – Οι εισηγήσεις στην παρουσίαση του βιβλίου στο Δημοτικό Ωδείο Λαμίας

Η 3η και πολύ επιτυχημένη παρουσίαση του βιβλίου του Θανάση Ν. Καραγιάννη Το Θέατρο για παιδιά και ενήλικες (Εκδ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 772) πραγματοποιήθηκε στη Λαμία, στο Δημοτικό Ωδείο της πόλης, στις 2 Οκτ. 2024.

Παραθέτουμε:

Α) Την πρόσκληση της εκδήλωσης

Β) Τις τρεις κύριες εισηγήσεις παρουσίασης του βιβλίου και

Γ) Φωτορεπορτάζ από την εκδήλωση

(Κοίτα ρεπορτάζ και βίντεο από την ενλόγω βιβλιοπαρουσίαση στην ΚΑΤΙΟΥΣΑ)   

Η 1η βιβλιοπαρουσίαση πραγματοποιήθηκε στο Καματερό (κοίτα ΚΑΤΙΟΥΣΑ,  ) και η 2η στο Νέο Φάληρο (κοίτα ΚΑΤΙΟΥΣΑ).

Στην αρχή της εκδήλωσης πήρε τον λόγο η κ. Εύη Γκόγια, Διευθύντρια της Κεντρικής Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λαμίας, η οποία ήταν και η συντονίστρια της εκδήλωσης και μετά από κάποια εισαγωγικά, έδωσε τον λόγο στον κ. Μιχάλη Χατζάκη, πρ. Καθηγητή, Καραγκιοζοπαίχτη, Ιστορικό και Μελετητή του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, ιδιαίτερα, ο οποίος παρουσίασε την εισήγησή του για το βιβλίο του Θαν. Ν. Καραγιάννη:      

Κυρίες και κύριοι,

Το νέο βιβλίο του Θανάση Καραγιάννη, «Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες» δεν είναι απλά ένα πνευματικό πόνημα, αλλά ένας άθλος. 

Εφτακόσιες εξήντα οκτώ σελίδες, και μόνο να τις φυλλομετρήσει κανείς, απαιτούν χρόνο που τρομάζει και υπομονή που σε ξαφνιάζει. Σκεφτείτε τώρα, όταν καταγράφονται θέματα που αφορούν την πεμπτουσία του πολιτισμού μας, όπως στην παρούσα περίπτωση το θέατρο, που ζωοποιεί τους πόθους και τα πάθη της καθημερινότητας. Τι χρόνος και τι κόπος απαιτείται και επιπρόσθετα τι μεγάλη ευθύνη! 

Ειδικά για μας τους Έλληνες, από τα βάθη των αιώνων έως σήμερα, το θέατρο εξακολουθεί να λειτουργεί ως μετερίζι ενάντια στο σκοταδισμό, στο φασισμό, στην εκμετάλλευση. Είναι ένα διαχρονικό ανάχωμα στους πάσης φύσεως επεκτατισμούς και δη στη δόλια πνευματική αποχαύνωση.

Εφτακόσιες εξήντα οκτώ σελίδες αφιερωμένες στην καθαυτό παιδεία μικρών και μεγάλων, σπουδασμένων και μη, που εκπηγάζουν από τη θέαση συγκλονιστικών συγκρούσεων, πανανθρώπινων στην ουσία και με πάγια κατάληξη «την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Δεν είναι τυχαίο γεγονός που στην αρχαία Ελλάδα οι πόρτες των θεάτρων ήταν ανοιχτές για το λαό. Δεν αποσκοπούσαν στη διασκέδαση αλλά στη δωρεάν παιδεία! 

Ανοιχτές, λοιπόν, οι πόρτες, ξέσκεπο το θέατρο και ο ερίζων διάλογος να ρέει σαν φουρτουνιασμένο ρέμα μέσα από αλλεπάλληλες συγκρούσεις ταξικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές, με προδιαγεγραμμένη κατάληξη την κατάργηση των προνομίων. 

Στα ιδιότυπα αυτά «σχολεία του λαού», οι κύριοι πρωταγωνιστές ήταν: «ο από μηχανής Θεός» και η αμερόληπτη δικαιοσύνη. Έτσι, λοιπόν, εξηγείται και η εμμονή του Θανάση Καραγιάννη για το θέατρο και για τον «Καραγκιόζη»,  που απευθύνονται στα λαϊκά στρώματα με γλώσσα απλή και ξεκάθαρη κοινωνική θέση.

Στο νέο του πόνημα «Το θέατρο για παιδιά και ενήλικες» δεσπόζουν τα άρθρα και οι εισηγήσεις του σε συνέδρια, σεμινάρια και ημερίδες, παρουσιάζοντας με τον γλαφυρό δικό του τρόπο σπουδαίες εργασίες θεατράνθρωπων όπως του Βασίλη Ρώτα, του Μάριου Πλωρίτη, του Χάρη Σακελλαρίου και άλλων, πολλών άλλων, εξίσου σημαντικών μελετητών του νεοελληνικού θεάτρου. 

Εμπλουτίζει τους αναγνώστες με τις διεισδυτικές του κριτικές σε κλασσικά έργα μεγάλων δημιουργών όπως ο Φιοντόρ Ντοστογέφσκι, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Ζόρζ Φεντό και έπεται συνέχεια. 

Προβαίνει σε παρουσιάσεις βιβλίων του Χάρη Σακελλαρίου, του Βασίλη Ρώτα, του Γιάννη Σιδέρη, του Νίκου Καζαντζάκη, της Άννας Συνοδινού, του Δημήτρη Μόλλα και πολλών άλλων εξ ίσου σημαντικών συγγραφέων και καλλιτεχνών.  

  Θα κλείσω την εισήγησή μου αυτή με ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου του που εκπονήθηκε από την ομότιμη καθηγήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρυσόθεμη Σταματοπούλου – Βασιλάκου:   

«…Το κύριο αντικείμενο της μελέτης του, το παιδικό θέατρο ή καλύτερα το θεατρικό έργο για παιδιά είναι ένα τεράστιο και εν πολλοίς ανεξερεύνητο αντικείμενο στο οποίο ο Θανάσης Καραγιάννης έχει αφιερώσει ένα σημαντικό μέρος του ερευνητικού και συγγραφικού του βίου, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη γνώση και στην εμβάθυνση του αντικειμένου με τις ενδελεχείς και εμπεριστατωμένες μελέτες του, που εντυπωσιάζουν με το θησαυρό των νέων πληροφοριών που φέρνουν στην επιφάνεια…». 

Στη συνέχεια η Δρ. Ελένη Μπενιάτα, Διευθύντρια Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και Πρόεδρος του Συλλόγου για την Ιστορία της Εκπαίδευσης στη Φθιώτιδα «Μιχάλης Παπαμαύρος», παρουσίασε την εισήγησή της για το ενλόγω βιβλίο:

Αξιότιμοι εκπρόσωποι της Τ.Α, εκπρόσωποι και μέλη των πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και λογοτεχνικών συλλόγων και φορέων της πόλης μας, εκλεκτοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι, 

Εκ μέρους του Συλλόγου για την Ιστορία της Εκπαίδευσης σας καλωσορίζω στη σημερινή εκδήλωση και σας ευχαριστώ θερμά για την παρουσία σας!!!

 Με ιδιαίτερη χαρά σήμερα συμμετέχω στην παρουσίαση του συλλογικού τόμου του αγαπητού φίλου και συναδέλφου, του συντοπίτη μας Θανάση Καραγιάννη. 

Ο Θανάσης Καραγιάννης έχοντας διανύσει 46 χρόνια προσφοράς στα γράμματα και στην εκπαίδευση ως εμπνευσμένος εκπαιδευτικός, ως Σχολικός Σύμβουλος, αλλά και ως ερευνητής και μελετητής του θεάτρου για παιδιά και εφήβους και ως Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με την παρούσα έκδοσή του συμπληρώνει 31 τόμους πλούσιου και πολύπλευρου συγγραφικού έργου, προσφέροντας αφειδώλευτα γνώση και έμπνευση δημιουργίας στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας. 

Όπως έχει επισημάνει ο Βάλτερ Πούχνερ, «ο χώρος του παραστασιολογίου του σχολικού θεάτρου είναι αχανής και δυσπρόσιτος». Ο Θανάσης Καραγιάννης ανασύροντας αθησαύριστο υλικό από σχολικές βιβλιοθήκες, ξεχασμένες συλλογές σχολικών βιβλίων και ιστορικά αρχεία, ανοίγει ουσιαστικά το δρόμο συμβάλλοντας αποφασιστικά στην εις βάθος γνώση του αντικειμένου με τις ενδελεχείς και εμπεριστατωμένες μελέτες του για το παιδικό θέατρο. Το έργο του καθίσταται δε ακόμη πολυτιμότερο χάρη στο θησαυρό των νέων πληροφοριών που φέρνει στην επιφάνεια, προσφορά στους σύγχρονους ερευνητές και σε κάθε ενδιαφερόμενο. Όπως ο ίδιος αναφέρει στην εισαγωγή, τα κείμενα του συλλεκτικού αυτού τόμου μπορεί να φανούν χρήσιμα στους φοιτητές των Τμημάτων θεατρικών σπουδών και των Παιδαγωγικών Σχολών, στους ερευνητές μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών, στους ηθοποιούς και σπουδαστές των ανωτέρων σχολών Δραματικής Τέχνης και γενικά στους ερευνητές και μελετητές του Θεάτρου και των Ανθρωπιστικών Σπουδών.

Από  τον απέραντο πλούτο στοιχείων και κειμένων του βιβλίου θα εστιάσω, δυο ξεχωριστά κεφάλαια. Και τα δύο διαπραγματεύονται με διαφορετικό τρόπο το καθένα  την παιδαγωγική, κοινωνιολογική, αισθητική και ιδεολογική διάσταση του παιδικού Θεάτρου: Στο πρώτο ο συγγραφέας αναφέρεται στο Σχολικό Θέατρο, την αξία και το στήσιμο των σχολικών παραστάσεων, το  θέατρο δηλ  στην εκπαιδευτική διαδικασία.  Παραθέτει τις παιδαγωγικές απόψεις που έχουν διατυπώσει κατά την περίοδο από 1900 -1974 στους προλόγους των έργων τους καλλιτέχνες και συγγραφείς όπως ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, η Ευφροσύνη Λόντου-Δημητρακοπούλου, ο Φίλιππος Κολοβός, ο Στρατής Παπαδάκης και ο Γιώργος Ματσινόπουλος,  για το Σχολικό Θέατρο και την αξία του.

Σταχυολογούμε απόψεις από το μακρινό 1926 ακόμα  που σε τίποτα δε διαφέρουν από τις σημερινές θεωρίες των Επιστημών της Αγωγής.  Όπου ο Ξενόπουλος π.χ. ότι «το παιδικόν θέατρον δεν είνε ούτε κατήχησις, ούτε Ηθική, ούτε Πατριδογνωσία, ούτε Ιστορία… σκοπόν έχει να δώσει εις τον μαθητήν μίαν ιδέαν της τέχνης του θεάτρου γενικώς….οι δε στοιχειώδεις αύται γνώσεις θα τω χρησιμεύσουν κατόπιν, είτε μείνειν με αυτάς είτε θελήσει να τας τελειοποιήσει ως ηθοποιός, ως κριτικός του θεάτρου, ως άνθρωπος του κόσμου».

Ο Φίλιππος Κολοβός υποστηρίζει, όπως και ο Βασίλης Ρώτας, ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου την αυτόνομη, δημιουργική και συλλογική δράση των παιδιών κατά το ανέβασμα μιας σχολικής θεατρικής παράστασης. Παρόμοιες απόψεις διατυπώνει το 1963 ο Στρατής Παπαδάκης, κατά τον οποίο «οι γιορτές στο σχολείο είναι ένα φυσικό και οργανικό μέρος  της κοινωνικής σχολικής ζωής… Πρέπει να οργανώνονται με την πρωτοβουλία και ενεργητικότητα των μαθητών, οι οποίοι μπορούν να παρουσιάσουν πράγματα καταπληκτικά», ενώ και ο σύγχρονός του Γιώργος Ματσινόπουλος υποστηρίζει πως «Η παιδαγωγική αξία της σχολικής γιορτής δε βρίσκεται τόσο στην τελική της εμφάνιση όσο στη διάρκεια της προετοιμασίας»

Το ζήτημα της ιδεολογίας και ευρύτερα της κοινωνικής και πολιτικής θέσης του σχολικού θεάτρου μελετάται στο κεφάλαιο «Σχολικό θέατρο και αστική ιδεολογία κατά την περίοδο 1940-1949», μέσα από άρθρα και μελέτες θεατρικών έργων σημαντικών θεατρικών συγγραφέων όπως ο Μπερτλοχ Μπρεχτ. Αυτό που προκύπτει ως συμπέρασμα είναι ότι η ιδεολογία των θεατρικών κειμένων του Σχολικού Θεάτρου τόσο στον 19ο, όσο και στον 20ο αιώνα επηρεάζονταν από την επικρατούσα πολιτική ιδεολογία και τις αλλεπάλληλες πολιτικές ανακατατάξεις στη χώρα μας. Η χρήση του παιδικού θεάτρου για ιδεοπολιτικούς λόγους αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της παιδαγωγικής και πολιτιστικής διαμόρφωσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Λόγω της ευαισθησίας του παιδικού κοινού και της διαπαιδαγωγικής του λειτουργίας χρησιμοποιήθηκε ως όχημα για να περάσει στον ψυχισμό των παιδιών το εθνικό φρόνημα, ενίοτε και με εθνικιστικές εξάρσεις, το θρησκευτικό έως θρησκόληπτο συναίσθημα, το επιθυμητό πολιτικό μήνυμα, ενίοτε με δογματικό τρόπο. 

Περνάμε στο Β΄ κεφάλαιο της παρουσίασής μου με το αφιέρωμα στο Σύγχρονο Επαγγελματικό Θέατρο για παιδιά, όπου τον 21ο αιώνα, Οι Επιστήμες της Αγωγής και οι σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις αναγνωρίζουν την αξία του θεάτρου, ως πολύτιμο εργαλείο παιδαγωγικής ανάπτυξης και διαπαιδαγώγησης.

Στα αναμφισβήτητα πολλαπλά του οφέλη συγκαταλέγονται η ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας, η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, αλλά και η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης, καθώς στους χαρακτήρες και τις καταστάσεις των θεατρικών έργων τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να επεξεργάζονται συναισθήματα, τόσο δικά τους, όσο και των άλλων. 

Μέσα από την πλοκή των έργων και τα ηθικά διλήμματα τα παιδιά καλούνται να σκεφτούν και να κατανοήσουν τα κίνητρα των χαρακτήρων και τις συνέπειες των πράξεών τους, αναπτύσσοντας την ικανότητα της κριτικής σκέψης και  έχοντας την ευκαιρία να προβληματιστούν πάνω σε αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, η φιλία και η αλληλεγγύη. Με τη συμμετοχή τους, επίσης, σε θεατρικές παραστάσεις αναπτύσσουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους, αποκτούν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση,  ιδιαίτερα όταν ανεβαίνουν στη σκηνή και εκφράζονται μπροστά σε κοινό. Ανεκτίμητη η συμβολή των θεατρικών έργων και στην καλλιέργεια της γλώσσας, αφού βοηθούν τα παιδιά να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους και να κατανοήσουν καλύτερα τη δομή της γλώσσας. 

Για όλους αυτούς τους λόγους από το 2003 το μάθημα της Θεατρικής Αγωγής έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών του Δημοτικού προσφέροντας στους μαθητές μια οργανωμένη ευκαιρία να γνωρίσουν το θέατρο, βιωματικά, ως θεατές, αλλά και ως ενεργοί συμμετέχοντες. Πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα και πολιτιστικοί φορείς, όπως το Εθνικό Θέατρο και τα ΔΗΠΕΘΕ (Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα) οργανώνουν προγράμματα θεατρικής εκπαίδευσης για μαθητές. 

Στο Δ΄ μέρος του συλλογικού τόμου υπάρχει το αφιέρωμα στο Σύγχρονο Επαγγελματικό Θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό με 14 συνεντεύξεις από σημαντικούς ανθρώπους του θεάτρου. Μέσα από τις απαντήσεις τους, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, ο αναγνώστης θα συναντήσει την παιδαγωγική και καλλιτεχνική ευαισθησία, τη γνώση, το ταλέντο, την κοινωνική συνείδηση και τη συνέπεια των σύγχρονων δημιουργών του Θεάτρου για παιδιά.  Επίσης, στις προτάσεις τους θα διακρίνει τις αγωνίες και τους οραματισμούς τους για μια καλύτερη θεατρική αγωγή των παιδιών. Θα πρόσθετα τις πολύτιμες πληροφορίες θεατρικού γραμματισμού προς εκπαιδευτικούς και γονείς  για τα κριτήρια επιλογής

Σταχυολογώντας απόψεις και προτάσεις σημειώνω κάποιες που αναφέρονται στην αισθητική του θεάτρου για παιδιά: Ο Δημ. Αδάμης π.χ. απαντά πως «οι παραστάσεις για παιδιά πρέπει να έχουν συγκεκριμένη αισθητική αναφορά πάντα και σαφή αισθητική φόρμα. Τα παιδιά δεν έρχονται να ακούσουν έναν τυχαίο λόγο, να δουν ένα τυχαίο σκηνικό, ένα εύκολο κοστούμι. Διαμορφώνουμε θεατές με υψηλό αισθητικά κριτήριο». Η Σίσσυ Αλατά διαπιστώνει πως «στις περισσότερες παραστάσεις χρησιμοποιούνται σκηνικά και κοστούμια έντονα αλλά όχι καλαίσθητα, μουσική και διασκευές γνωστών τραγουδιών σε play back σε μεγάλη ένταση. Σε λίγες παραστάσεις τα σκηνικά είναι ευφάνταστα, τα κοστούμια ανάλογα με την εποχή και το θέμα του έργου και η μουσική υπογραμμίζει τα δρώμενα».

Όσον αφορά την ερώτηση «Ποια αντικειμενικά προβλήματα υπάρχουν για μια αισθητική που σέβεται τις απαιτήσεις της τέχνης αλλά και το ίδιο το παιδί/θεατή και τι προτείνετε για να λυθούν;»: οι απόψεις των καλλιτεχνών σχεδόν συγκλίνουν στο ότι: 

α) Σπάνια οι παιδικές σκηνές στεγάζονται σε δικό τους αυτόνομο χώρο. Τις περισσότερες φορές αναγκαζόμαστε να εφαρμόσουμε το σκηνικό μας στο σκηνικό μιας βραδινής παράστασης στο θέατρο που μας φιλοξενεί. Μόνη λύση η κάθε παιδική σκηνή να βρεθεί στο δικό της χώρο. Αν ένα θέατρο φτιαχνόταν εξαρχής για παιδιά θα είχε το σωστό μέγεθος και θα κάλυπτε και πιο σωστά τις ανάγκες των παιδιών. Φανταστείτε πρωτοποριακούς χώρους υποδοχής και καθίσματα απ’ όπου όλα τα παιδιά θα βλέπουν ανενόχλητα. Χώρους όπου τα παιδιά μετά από την παράσταση θα δημιουργούσαν με αφορμή όσα είδαν.

β) Υψηλότερη αισθητική δεν είναι πάντα και η πιο ακριβή…, αλλά χρειάζονται χρήματα για να αναζητήσεις , να πειραματισθείς , να ταξιδέψεις ,να φέρεις καινούρια υλικά, σύγχρονες τεχνικές. 

Στην κατηγορία εκπαίδευση οι καλλιτέχνες δημιουργοί έχουν πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για την αποδοτικότερη λειτουργία μιας θεατρικής παράστασης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και για την εν γένει καλλιέργεια της θεατρικής αγωγής του τις οποίες ανεπιφύλακτα συνυπογράφουμε:

α) Ας παρακολουθούν οι εκπαιδευτικοί την παράσταση πριν πάνε με τους μαθητές τους και ας την παρακολουθούν μαζί τους. 

β) Ας προετοιμάζουν τα παιδιά για το κείμενο αλλά και τη συμπεριφορά τους στο θέατρο.

 γ) Ας δουλεύουν με τα παιδιά στο σχολείο μετά από την παράσταση με συζήτηση και θεατρικό παιχνίδι σχετικό με ό,τι είδαν.

η) Να οργανώνεται από το σχολείο ξενάγηση στα παρασκήνια πριν και μετά την παράσταση και συζήτηση με τους συντελεστές.

Εξίσου ενδιαφέρουσες είναι και οι προτάσεις προς τους γονείς: 

«Ας ανοίγουν στα παιδιά συνεχώς νέα παράθυρα. Ας τα βοηθούν  να  αναζητούν συνεχώς. Υπάρχουν βιβλιοθήκες, μουσεία, θέατρα. Το κλειδί είναι να  δώσει ο γονιός στο παιδί χρόνο. Χρόνο από το χρόνο του. Να περιπλανηθεί μαζί του».  (ΑΔΑΜΗΣ)

Να παρακολουθούν με τα παιδιά τους πολλές παιδικές παραστάσεις θεατρικές, μουσικές, χορού, και να συζητούν μαζί τους γι’ αυτές. Να εγγράφουν τα παιδιά τους σε θεατρικά εργαστήρια, πνευματικά κέντρα, πολιτιστικούς συλλόγους.

Φίλε Θανάση, συνάδελφε Θανάση θα ήθελα εκτός από την αγάπη και την πολύχρονη φιλία που μας συνδέει να εκφράσω τον απέραντο σεβασμό και το θαυμασμό μου για το πολύτιμο υλικό που μας έχεις παραδώσει, αποτέλεσμα πολύχρονης συστηματικής και μεθοδικής δουλειάς. Το έργο σου μπορεί να χαρακτηριστεί πρωτοποριακό, μια ανεξίτηλη ψηφίδα στη μεγάλη τοιχογραφία της ελληνικής δραματουργίας για το παιδικό κοινό, όπως έχει γραφεί, πολύτιμη για τους εκπαιδευτικούς και πολύ σημαντική για τους επιστήμονες, τους ακαδημαϊκούς δασκάλους και τους ερευνητές. Το έργο σου συμβάλλει αποφασιστικά στο να εδραιωθεί το παιδικό θέατρο στη συνείδηση όχι μόνο του κοινού αλλά και των ίδιων των ανθρώπων του θεάτρου. Για τους εκπαιδευτικούς, όμως, αποτελεί σημαντικότατο εφόδιο για να γνωρίσουν την ιστορία εξέλιξης του παιδικού θεάτρου, για να σχεδιάζουν ή να επιλέγουν με στέρεα κριτήρια τις παραστάσεις στις οποίες θα πηγαίνουν ή θα δημιουργούν με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. 

Αγαπητέ Θανάση, σου εύχομαι να συνεχίσεις με τον ίδιο «εφηβικό ενθουσιασμό» να ανοίγεις μονοπάτια ανεξερεύνητα και να φέρνεις στην επιφάνεια θαμμένους θησαυρούς. Πιστεύω ότι η επαφή σου με τα παιδιά από τη θέση του Δασκάλου, η συνείδηση του μεγαλείου και της δύναμης της παιδικής και τη νεανικής δημιουργικότητας είναι το μυστικό της ανεξάντλητης έμπνευσης και προσφοράς σου στο χώρο του παιδικού θεάτρου.  Σου εύχομαι να είσαι γερός και να συνεχίσεις με το ίδιο πάθος  να αναδεικνύεις το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το παιδικό και εφηβικό θέατρο, για την ανάπτυξη του πολιτισμού και τη συγκρότηση μιας υγιέστερης κοινωνίας. 

Ακολούθως, πήρε τον λόγο η κ. Γκόγια Ευαγγελία (Εύη), Προϊσταμένη της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Λαμίας, Βιβλιοθηκονόμος, Msc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων, και παρουσίασε την εισήγησή της για το ίδιο βιβλίο.

Η πρώτη μου γνωριμία με τον συγγραφέα ήταν τηλεφωνική στην περίοδο εκείνη που η πανδημία δεν είχε αποβιβαστεί από το λεωφορείο του φόβου. Συστηθήκαμε και μου ανέφερε ότι ήθελε να μας χαρίσει βιβλία από την προσωπική του συλλογή για να την εντάξουμε στη συλλογή της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Λαμίας. Μετά από ένα σχεδόν χρόνο γνωριστήκαμε από κοντά, μας έφερε ο ίδιος σε κάποιο ταξίδι του στη Λαμία τα βιβλία, τα οποία σε μεγάλο βαθμό, είχαν θεματικά, σχέση με την τοπική ιστορία και την εκπαίδευση. Από την πρώτη επαφή με τον κ. Καραγιάννη νομίζω ότι κανείς διακρίνει στοιχεία της θεατρικής του παιδείας. Άλλωστε το θέατρο σε όλες του τις εκφάνσεις τον ακολουθεί από παιδί, το διακρίνουμε στις σπουδές του, στις μαρτυρίες των μαθητών του, στις δραστηριότητές του ως εκπαιδευτικού και αργότερα ως συνταξιούχου και σίγουρα στην προσωπική του βιβλιογραφία.

Εμείς σήμερα έχουμε την τύχη να βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σύγγραμμα που συγκεντρώνει στις σελίδες του υλικό και εργασία πολλών ετών, 85 κείμενα, τα οποία ο κ. Θαν. Ν. Καραγιάννης δημοσίευσε κατά το διάστημα 1987-2021. Διότι ο συγγραφέας μας σε όλες τις ενασχολήσεις του με το θέατρο, ειδικά για παιδιά και εφήβους δεν σταμάτησε ποτέ να συνδυάζει με τις δραστηριότητες του, το ερευνητικό και το επιστημονικό. 

  Σε αυτό το σύγγραμμα συναντούμε μια συλλογική συγκέντρωση των προσωπικών του συγγραφικών διαδρομών οι οποίες φωτίζουν πολλές κατευθύνσεις. Ήδη ο κ. Χατζάκης και η κ. Μπενιάτα με τις αναφορές τους μας τονίσανε την αξία  του θεάτρου και την σημασία της παρουσίας του στην καθημερινότητά μας αλλά και στην εκπαιδευτική διαδικασία. 

Εκείνο που επίσης είναι αξιοσημείωτο στο σύνολο του συγγράμματος που έχουμε σήμερα στα χέρια μας και στο οποίο θέλουμε να σταθούμε ιδιαίτερα, είναι ότι και στις 5 ενότητες του βιβλίου διακρίνουμε στοχευμένες επισημάνσεις και σαφήνεια στις πηγές. Ειδικά στο πρώτο κεφάλαιο όπου συγκεντρώνονται 19 κείμενα μεταξύ των οποίων δοκίμια, άρθρα και εισηγήσεις σε συνέδρια και ημερίδες διακρίνουμε μια αναλυτική παράθεση βιβλιογραφικών πηγών και διευκρινήσεις με αναφορές και σχόλια από τον συγγραφέα που βοηθούν στην κατανόηση του κειμένου. Όπως πολύ καλά γνωρίζουν όσοι συγγράφουν και μελετούν επιστημονικά θέματα, για τη συγγραφή οποιασδήποτε εργασίας είναι πρωτίστως σημαντικό να παρατίθενται αποσπάσματα έργων από άλλους δημιουργούς, προκειμένου το πρόσωπο που γράφει να υποστηρίξει τις ιδέες του και να τεκμηριώσει τα γραφόμενά του. Επίσης είναι απαραίτητο να αναφερθεί στις πηγές που έχει μελετήσει προκειμένου να αντλήσει τις πληροφορίες του, και αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί επιτρέπει στον αναγνώστη να ανατρέξει άμεσα στην αρχική πηγή ώστε να επαληθεύσει ή ακόμα και να αντιπαραβάλει τα όσα έχουν γραφτεί σε σχέση με την πηγή. 

Επίσης η χρήση των παραπομπών βοηθάει τον αναγνώστη να καταλάβει το ευρύτερο θεματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε ο συγγραφέας προκειμένου να ολοκληρώσει αυτό που γράφει και του δίνει παράλληλα τη δυνατότητα να συμβουλευτεί άλλες πηγές σχετικές με το θέμα ώστε να προχωρήσει σε περαιτέρω διερεύνησή του. 

Όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία σχετικά με τις βιβλιογραφικές παραπομπές «Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας βιβλιογραφικές παραπομπές ενισχύει και αποδεικνύει την ποιότητα των εργασιών  αλλά και την ακεραιότητα και ικανότητά του ως υπεύθυνου και ενεργού μέλους της επιστημονικής κοινότητας». 

Στο παρόν σύγγραμμα, ακόμα και με μια πρώτη ματιά μπορούμε να πούμε ότι ό συγγραφέας έχει ενσκήψει με επιμέλεια  στις πηγές του, αξιοποιώντας στο μέγιστο την έρευνά του για τα θέματα τα οποία έχει επιμεληθεί. 

Θα αναφερθώ χαρακτηριστικά στο 15ο κείμενο της πρώτης ενότητας με τον τίτλο «Ο Θανάσης Διάκος και η μάχη της Αλαμάνας στο σχολικό μας θέατρο 1950-1974: Μια πρώτη προσέγγιση». Εδώ σε ένα εύρος 40 σελίδων έχουμε την ανάπτυξη ενός θέματος –που για εμάς έχει κι ένα τοπικό συναισθηματικό χαρακτήρα- με ανάλυση και πληρότητα. Ο ήρωας αντιμετωπίζεται ολιστικά, ξεκινά η παρουσίαση με την βιογραφία του και στη συνέχεια παρατίθενται τα θεατρικά έργα τα οποία έχουν αναφορές στον Αθανάσιο Διάκο, χωρισμένα σε ενότητες ανάλογα με το ρόλο του ήρωα. Σε όλη την παράθεση της εργασίας υπάρχουν διευκρινήσεις και παραπομπές. Στο τέλος παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος των θεατρικών έργων που έχουν πραγματοποιηθεί και αφορούν τον Αθανάσιο Διάκο καθώς και αλφαβητική βιβλιογραφία για το σύνολο των παραπομπών του κειμένου. 

Το ίδιο όμως βάρος στην επιλογή βιβλιογραφικών αναφορών διακρίνουμε σε όλα τα κείμενα της πρώτης ενότητας. Για παράδειγμα στα κείμενα 1, 2, 5, 8, και 17 ο συγγραφέας αναφέρεται στο Βασίλη Ρώτα με εκτενής παραπομπές, ο οποίος τον έχει απασχολήσει στη διδακτορική του διατριβή και σε  προηγούμενα βιβλία του, και εδώ μας τον αναλύει από την σκοπιά του σατιρικού ποιητικού και δραματουργικού του έργου, τη συμβολή του στο σχολικό θέατρο, τις ιδεολογικές του μεταστροφές κ.λπ, 

Σε όλα τα κείμενα ειδικά του πρώτου κεφαλαίου φαίνεται πόσο έντονα τον απασχολεί το επίμαχο θέμα του παιδικού και εφηβικού θεάτρου, έτσι βρίσκουμε εργασίες και μελέτες για τον Χάρη Σακελαρίου, τον Αντώνη Δελώνη και τη Ζωή Σπυροπούλου που έχουν γράψει θεατρικά έργα για παιδιά, για το θεατρικό έργο του Κ. Βάρναλη, «Άτταλος ο Τρίτος», για τη θεατρική δραστηριότητα του Ρωμιού ερασιτέχνη στην Κωνσταντινούπολη, Αιμίλιου Κομβόπουλου, για τον Μάριο Πλωρίτη που έχει γράψει κριτική θεάτρου, αλλά και για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τα δραματοποιημένα διηγήματά του, που απευθύνονται σε εφήβους και για άλλους ανθρώπους του Θεάτρου στο κεφάλαιο Β. Κριτικές Θεάτρου.  

Άλλωστε όπως ο ίδιος μας αναφέρει μέλημα του συγγραφέα είναι αυτό το εγχείρημα να αποτελέσει για τις επόμενες γενιές έμπνευση και χρήσιμο εργαλείο για να μελετήσουν και να προσθέσουν με την έρευνά τους νέα στοιχεία σε αυτό το μεγάλο θέμα του παιδικού και εφηβικού θεάτρου. Αυτό όπως προαναφέραμε είναι και το σημαντικό των επιστημονικών συγγραμμάτων, οι παραπομπές και οι αναφορές βοηθούν και οδηγούν τους επόμενους ερευνητές στη συνέχεια αναζήτησης και ανάλυσης ενός θέματος, στην αξιολόγηση των στοιχείων και στην ανάπτυξη των επιστημονικών τομέων 

Εκτός της σημασίας των πηγών που χρησιμοποιεί ο κύριος Καραγιάννης στο βιβλίο του θα ήθελα να κάνω και μια ιδιαίτερη αναφορά στην ενότητα των βιβλιοπαρουσιάσεων. Εδώ ο συγγραφέας συγκεντρώνει 34 κείμενα βιβλιοπαρουσιάσεων από εκδόσεις σημαντικών ανθρώπων που σχετίζονται με το παιδικό και εφηβικό θέατρο, αλλά και σε εκδόσεις με μελέτες για το θέατρο, που απευθύνεται σε ενήλικες. Τα κείμενα αυτά έχουν δημοσιευθεί από τον ίδιο το συγγραφέα στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο το διάστημα 1987-2013 και στην ιστοσελίδα ΑΤΕΧΝΩΣ το διάστημα  2015-2021. 

Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Οι επιλογές των παραπάνω βιβλιοπαρουσιάσεων δείχνουν ακριβώς το βαθύ πνευματικό ενδιαφέρον του για το θέατρο ενώ παράλληλα αποτελούν και έναν οδηγό βιβλιογραφίας για θέματα σχετικά με το θέατρο και δη για το θέατρο των ευαίσθητων ηλικιών της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ένας πολύ χρήσιμος κατάλογος βιβλίων που μας έβαλε σε πειρασμό να αναζητήσουμε τι έχουμε στη Βιβλιοθήκη της πόλης μας και να αναλογιστούμε πώς θα μπορούσαμε να την εμπλουτίσουμε με κάποια από αυτά για να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην εκπαιδευτική και όχι μόνο κοινότητα που εξυπηρετούμε.  

Στην παράθεση των βιβλιοπαρουσιάσεων ο συγγραφέας μας αναφέρεται με λεπτομέρειες στα στοιχεία του βιβλίου: συγγραφέας ή συγγραφείς, τίτλος υπότιτλος αν υπάρχει , εκδότης, χρονολογία, τόπος έκδοσης, διαστάσεις του βιβλίου και αριθμό σελίδων. Αμέσως αμέσως έχουμε μια πρωτόλεια βιβλιοθηκονομική εργασία για τη φυσική περιγραφή του έντυπου βιβλίου.

Δεν μπορώ να παραλείψω μια αναφορά στο 5ο κεφάλαιο που τιτλοφορείται: «Διάφορα» και περιέχει 14 κείμενα τα οποία δεν είναι καθόλου αδιάφορα. Ειδικά γιατί πολλά από αυτά μας φέρνουν στην επιφάνεια όπως μας αναφέρει και στον πρόλογο η ομότιμη καθηγήτρια του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρυσόθεμις Σταματοπούλου-Βασιλάκου, άγνωστο υλικό για το ρωμαίικο ερασιτεχνικό και σχολικό θέατρο στην Κωνσταντινούπολη του 20ού αιώνα στην μεταπολεμική περίοδο.  Οι αναφορές στην περίοδο αυτή συγκεντρώνονται σε πέντε κείμενα που τιτλοφορούνται «Ψηφίδες από το ρωμαίικο Ερασιτεχνικό και Σχολικό Θέατρο της Κωνσταντινούπολης» και συμπληρώνονται με δύο κείμενα που αναφέρονται στο Νίκο Κατσαρό: τον αξιόλογο σκηνογράφο και ηθοποιό της Ρωμαίικης Ερασιτεχνικής Θεατρικής Δημιουργίας στην Κωνσταντινούπολη του 20ού  αιώνα. 

Φωτογραφία: Νίκος Δαβανέλλος

Όλες οι διαδρομές που διανύουμε μέσα από αυτό το βιβλίο όπως αναφέραμε και στην αρχή, μας παραδίδουν ένα σημαντικό κι ενδιαφέρον σύγγραμμα, που συγκεντρώνει στις σελίδες του πληροφορίες κάτω από το πρίσμα της ιστορικής, θεωρητικής και ιδεολογικής αναζήτησης για το σχολικό, ερασιτεχνικό, επαγγελματικό θέατρο. Τα ερωτηματικά, η αναζήτηση, η αλήθεια της γνώσης πιστεύω ότι ακολουθούν τον συγγραφέα σε όλη την πορεία της ζωής του και είναι αυτά που δίνουν το αποτέλεσμα τέτοιων συλλογικών εργασιών. Ελπίζουμε το σύγγραμμα αυτό να ανοίξει το δρόμο και να γίνει  εφαλτήριο για περαιτέρω έρευνα και από νεότερους επιστήμονες, ακολουθώντας τη διαδρομή που χάραξε ο κ. Καραγιάννης. 

Για εμάς το βιβλίο αυτό θα είναι ένα ακόμα σημαντικό έργο στη συλλογή της Βιβλιοθήκης μας το οποίο εκτός από τη θέση του στην κατηγορία της έρευνας γύρω από το θέατρο θα κατέχει και μια σημαντική θέση στον κατάλογο των φθιωτών συγγραφέων, προσθέτοντας κύρος και αξία στην αξιόλογη τοπική μας βιβλιογραφία. 

Ακολούθησε παρέμβαση της κ. Βίβιαν Αργύρη, Δημοτικής Συμβούλου και Υπεύθυνης για το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ρούμελης, η οποία αφού αναφέρθηκε στο παρουσιαζόμενο βιβλίο, παρουσίασε μια καινοτόμο δράση. Κατά την οποία σε συνεργασία του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τμήμα ΓΑΚ Φθιώτιδας και την προϊσταμένη τους κ. Σοφία Βακιρτζηδέλη (η οποία απουσίασε από την εκδήλωση για σοβαρούς οικογενειακούς λόγους) θα καταρτίσουν Αρχείο των Λαμιωτών και Φθιωτών ανθρώπων του Θεάτρου (ηθοποιών, σκηνοθετών, δραματουργών κ.ο.κ.), οι οποίοι δημιούργησαν στο χώρο του σχολικού, ερασιτεχνικού και επαγγελματικού θεάτρου. Η είδηση αυτή χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τους παρευρισκομένους.  

Τέλος, τον λόγο έλαβε ο π. Νεόφυτος Ραφαηλίδης, ως εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Φθιώτιδας κ. Συμεών, και αναφέρθηκε με κολακευτικά για τον συγγραφέα λόγια, σχετικά με την ποιότητα του βιβλίου. 

Εμβόλιμα στις εισηγήσεις οι ηθοποιοί του Θεατρικού Εργαστηρίου του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) Ρούμελης κ.κ. Κώστα Πασπάλη, Δημ. Τσέλου, Βάσως Κωδωνά, Σοφίας Αλαφοδήμου και Εύης Χονδρογιάννη, απέδωσαν θαυμάσια κάποια θεατρικά μονόπρακτα που βρίσκονται δημοσιευμένα στο βιβλίο, καθώς και ορισμένα αποσπάσματα κειμένων του Θαν. Ν. Καραγιάννη, που δημοσιεύονται στο ίδιο βιβλίο.

Ακολούθησε πλούσια και γόνιμη συζήτηση του συγγραφέα με το πολυπληθές ακροατήριο, το οποίο έδειξε πολλή αγάπη και ενδιαφέρον για το θέατρο και τη θεατρική αγωγή των νηπίων, παιδιών και εφήβων, αλλά και για το ίδιο το παρουσιαζόμενο βιβλίο.

Οι φωτογραφίες, εκτός της ασπρόμαυρης, προέρχονται από την ιστοσελίδα MAG24