Το ζήτημα δεν είναι μόνο να απεικονίσουμε τον κόσμο αλλά και να τον αλλάξουμε

Με επιτυχία παρουσιάστηκε το βιβλίο του Ζαν Φρεβίλ: Η λογοτεχνία και η τέχνη στο έργο των Μαρξ και Ένγκελς, στο πλαίσιο του 52ου Φεστιβάλ Βιβλίου, στο Πεδίον Άρεως.

Η εκδήλωση άνοιξε με το μήνυμα της μεταφράστριας Γεωργίας Καρέλα η οποία τόνισε πως:

… κάθε μετάφραση αποτελεί μια γέφυρα από έναν γλωσσικό πολιτισμό σε έναν άλλον και δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Ένα κείμενο αποτελεί έναν ζωντανό κόσμο και έχει μια νευρώδη συνάφεια. Στις θετικές επιστήμες η ακρίβεια και η πιστότητα έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ στην περίπτωση ενός φιλοσοφικού ή φιλολογικού ιστορικού textus δεν μπορεί και δε θα ‘πρεπε να γίνει η απόδοση του με σχολαστικιστικό τρόπο. 

Η μετάφραση του έργου του Ζαν Φρεβίλ είχε αρκετές δυσκολίες αφενός γιατί η αισθητική ματιά των Μαρξ και Ένγκελς είναι βαθιά και διεισδυτική σε πράγματα που για 150 χρόνια τώρα μας προβληματίζουν αφετέρου γιατί η ίδια η προσωπική δουλειά του Φρεβίλ με τη μελέτη και χρήση ευρείας βιβλιογραφίας και σημειώσεων την κατέστησε ακόμα πιο απαιτητική. Στο πεδίο αυτό, δηλαδή της βιβλιογραφίας, προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε όσο πιο πιστά γίνεται τον συγγραφέα, αν και χρειάστηκε να μεταφραστούν ορισμένα χωρία έργων τα οποία δεν έχουν έως τώρα εκδοθεί και μεταφραστεί στα ελληνικά και για άλλα να γίνει η ανεύρεση ήδη μεταφρασμένων αλλά εξαντλημένων και δυσεύρετων βιβλίων. Σύμμαχοί μου σε αυτή την προσπάθεια υπήρξαν η καθηγήτρια Κέλλυ Τίγκα και η επιμελήτρια Άννα Περώνη, τις οποίες ευχαριστώ θερμά. 

Προσπαθήσαμε να αποδώσουμε την ιδιαιτερότητα της γραφής του Ζαν Φρεβίλ στην προσπάθειά του να σκιαγραφήσει με επιστημονικό τρόπο το χώρο της αισθητικής, της τέχνης και των ιδεών υπό το πρίσμα του μαρξισμού. Ελπίζουμε το αποτέλεσμα να ανταποκριθεί και στο μεγάλο σκοπό της διάδοσής τους. 

Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Πολύκαρπος Γεωργιάδης, εκ μέρους των εκδόσεων Red n’ Noir, λέγοντας ότι:

…Η μαρξική – ενγκελσιανή σκέψη απέναντι στις ιδεαλιστικές/μεταφυσικές αναγνώσεις της πραγματικότητας προκρίνει τη διαλεκτική προσέγγιση της ιστορικής κίνησης, μέσα στη ρευστότητά της και τη συνύπαρξη αντιφατικών σχέσεων. Όπως έγραφε ο Ένγκελς: «[…] δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο σαν ένα σύμπλεγμα από έτοιμα πράγματα, αλλά σαν ένα σύμπλεγμα από διαδικασίες, όπου τα φαινομενικά σταθερά πράγματα, το ίδιο όπως και οι ιδεατές απεικονίσεις τους στο κεφάλι μας, οι έννοιες, περνάνε μια αδιάκοπη αλλαγή γέννησης και αφανισμού». Αυτό το διαλεκτικό σχήμα που υπάρχει στον πυρήνα της μαρξικής – ενγκελσιανής σκέψης μας απομακρύνει όχι μόνο από τις διάφορες μεταφυσικές προσεγγίσεις, αλλά και από τη μηχανιστική στενότητα του προμαρξιστικού υλισμού, ο οποίος φάνηκε χρήσιμος και ιστορικά προοδευτικός μέχρι ένα σημείο, αλλά ανεπαρκής.  

Με την απόρριψη της μεταφυσικής ασυναρτησίας πως η ιστορική πραγματικότητα καθορίζεται και διαμορφώνεται από εξω-λογικές δυνάμεις και την υιοθέτηση της υλιστικής και διαλεκτικής αντίληψης της ιστορίας -σύμφωνα με την οποία ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί την ιστορία του ως δρων υποκείμενο εντός των αντικειμενικών ορίων που υπάρχουν μέσα σε ένα δοσμένο κοινωνικό περιβάλλον- ανοίγονται νέα καθήκοντα για την σκεπτόμενη ανθρωπότητα: να συναντηθεί με την πάσχουσα ανθρωπότητα στην οικοδόμηση της ζωντανής επαναστατικής κίνησης που θα καταργήσει με την πρακτική της δραστηριότητα την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.

Κλείνοντας τις εισηγήσεις, ο Παναγιώτης Μανιάτης αποκάλυψε πως το ερέθισμα για την εκλογή και έκδοση του έργου τού το έδωσαν οι συζητήσεις με κόσμο και ομότεχνους καθώς πλανιόταν το ερώτημα, ποιες ήταν οι αντιλήψεις των Μαρξ-Ένγκελς για την τέχνη και τη λογοτεχνία, υποδείχνοντας πως:

Είναι γεγονός ότι ο Καρλ Μαρξ και o Φρίντριχ Ένγκελς δεν έγραψαν ποτέ κάποιο ειδικό βιβλίο για ζητήματα αισθητικής, ούτε συστηματοποίησαν τις απόψεις τους σε θέματα λογοτεχνίας και τέχνης. Παρόλα αυτά, ως πολυσχιδείς προσωπικότητες, εκδήλωσαν ενδιαφέρον για το καλλιτεχνικό φαινόμενο, ήταν ενήμεροι για την καλλιτεχνική δραστηριότητα της εποχής τους και τα σποραδικά αλλά ανεξίτηλα ίχνη στο corpus των κειμένων τους αποτελούν παρακαταθήκη στις κοσμικές τροχιές του μέλλοντος.

Η έκδοση των Απάντων των κλασικών ξεκίνησε στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του ’20 από το Ινστιτούτο Μαρξ-Ένγκελς (μετέπειτα και Λένιν). Έτσι λοιπόν, αφού συγκεντρωνόταν υλικό, μια πρώτη απόπειρα εκλογής κειμένων τους για την τέχνη και τη λογοτεχνία κυκλοφόρησε στη Σοβιετική Ένωση και κομβικός υπήρξε ο ρόλος του Μιχαήλ Λίφσιτς…

… έτερη έκδοση για το θέμα στο μεσοπόλεμο, γιατί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ακολούθησαν άλλες, ήταν αυτή της σημαντικής φυσιογνωμίας του Γαλλικού ΚΚ, Ζαν Φρεβίλ. Ο Φρεβίλ εξέδωσε τη δική του προσπάθεια το 1936, με ολιγοσέλιδο πρόλογο. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας προέρχεται από την εμπλουτισμένη έκδοση του 1954. Η μελέτη του, εισαγωγή 132 σελίδων στα κείμενα των κλασικών, όπως θα διαπιστώσετε στέκει αυτοτελώς, κατατοπίζει και βρίσκεται δίπλα στις απόπειρες μαρξιστών θεωρητικών του 20ού αιώνα να ανιχνεύσουν τις αισθητικές αντιλήψεις των Μαρξ και Ένγκελς. 

Ο σκοπός της έκδοσης είναι η ανάδειξη και η ενίσχυση των μαρξιστικών, επαναστατικών χαρακτηριστικών της κριτικής και της τέχνης στην Ελλάδα γιατί το ζήτημα δεν είναι μόνο να απεικονίσουμε τον κόσμο αλλά και να τον αλλάξουμε.