Walter Benjamin – Για τον Μπρεχτ

6 Ιουλίου. Ο Μπρεχτ κατά τη χτεσινή συνομιλία: «φαντάζομαι πολλές φορές ότι με ρωτάνε σ’ ένα δικαστήριο. “Πείτε μας τώρα κ. Μπρεχτ, είστε πράγματι σοβαρός;» Θα έπρεπε τότε να παραδεχτώ ότι, όχι, δεν είμαι εντελώς σοβαρός. Σκέπτομαι πάρα πολύ πάνω σε καλλιτεχνικά ζητήματα, πάνω στην πρόοδο του θεάτρου, για να μπορώ να ‘μαι και εντελώς σοβαρός.

ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΠΡΕΧΤ

(Σημειώσεις από το Σβέντμποργκ)

1934

4 Ιουλίου. Χτες, μακρά συνομιλία στο αναρρωτήριο του Μπρεχτ για το δοκίμιο μου «Ο συγγραφέας ως παραγωγός. Κατά τον Μπρεχτ η θεωρία που εξέθετα εκεί –ότι η λογοτεχνική πρόοδος καταλήγει να αλλάζει τη λειτουργία των λογοτεχνικών ειδών (και ως εκ τούτου και τα διανοητικά μέσα της παραγωγής) και επομένως αποτελεί ένα κριτήριο για την επαναστατική λειτουργία των λογοτεχνικών έργων– ισχύει μόνο για ενός είδους καλλιτέχνες, τους συγγραφείς του ανώτερου στρώματος της αστικής τάξης, στους οποίους περιλαμβάνει και τον εαυτό του. «Για έναν τέτοιο συγγραφέα», έλεγε, στην πραγματικότητα μόνο σ’ ένα σημείο αλληλεγγύης υπάρχει με τα συμφέροντα του προλεταριάτου: είναι το σημείο στο οποίο μπορεί να αναπτύσσει δικά του μέσα παραγωγής. Επειδή σ’ αυτό το σημείο συνταυτίζεται με το προλεταριάτο, προλεταριοποιείται πλήρως και κατά την ίδια ακριβώς έννοια, δηλαδή ως παραγωγός. Και αυτή η προλεταριοποίησή του σε αυτό το σημείο τον καθιστά αλληλέγγυο με το προλεταριάτο σε όλα τα υπόλοιπα σημεία». Θεώρησε την κριτική μου για τους προλεταριακούς συγγραφείς τύπου Μπέχερ πολύ αφηρημένη και προσπάθησε να τη βελτιώσει αναλύοντας ένα ποίημα του Μπέχερ που δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε μια προλεταριακή λογοτεχνική επιθεώρηση που είχε τον τίτλο «Ich sage offen» («Μιλάω εντελώς ανοιχτά»). Ο Μπρεχτ συνέκρινε αυτό το ποίημα με το δικό του διδακτικό ποίημα για την ηθοποιό Κάρολα Νέχερ και, δευτερευόντως, με το «Μεθυσμένο καράβι» του Ρεμπώ. «Ξέρεις, δίδαξα διάφορα πράγματα στην Κάρολα Νέχερ», λέει, «όχι μόνο πώς να παίζει –για παράδειγμα, της έμαθα πώς να πλένεται. Προηγουμένως συνήθιζε να πλένεται μόνο για να μην είναι βρώμικη. Αλλά όπως καταλαβαίνεις αυτό ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό. Έτσι της έμαθα πώς να πλένει το πρόσωπό της. Το έμαθε τόσο τέλεια που ήθελα να την κινηματογραφήσω, αλλά αυτό δεν έγινε ποτέ γιατί δεν μου άρεσε να γυρίζω ταινίες, κι εκείνη πάλι δεν ήθελε να το κάνει μπροστά σε κανέναν άλλο. Εκείνο το διδακτικό ποίημα του Μπέχερ ήταν ένα παράδειγμα. Όποιος διδασκόταν από αυτό τοποθετούνταν υποθετικά στη θέση εκείνου που λέει “εγώ” μέσα στο ποίημα. Όταν ο Μπέχερ λέει “εγώ” θεωρεί ότι αυτός –ως πρόεδρος της Ένωσης των Προλετάριων Επαναστατών Συγγραφέων–αποτελεί παράδειγμα. Μόνο που το πρόβλημα είναι πως κανείς δεν θέλει ν’ ακολουθήσει το παράδειγμά του. τελικά όμως δεν κερδίζει τίποτα αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι είναι μάλλον ικανοποιημένος από τον εαυτό του». Σ’ αυτή τη συνάφεια ο Μπρεχτ είπε πως από καιρό τώρα ήθελε να γράψει μια σειρά τέτοιων διδακτικών ποιημάτων για διάφορα επαγγέλματα –για τον μηχανικό, για τον συγγραφέα. Τότε συνέκρινε το ποίημα του Μπέχερ με το ποίημα του Ρεμπώ. Σκέπτεται πως αν ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν διαβάσει το «Μεθυσμένο καράβι» θα είχαν διαισθανθεί σ’ αυτό τη μεγάλη ιστορική κίνηση την οποία εκφράζει. Θα είχαν παραδεχτεί καθαρά πως αυτό που περιγράφει δεν είναι ο περίπατος ενός εκκεντρικού ποιητή αλλά η φυγή, η δραπέτευση ενός ανθρώπου που δεν αντέχει πλέον να ζει μέσα στα περιφράγματα μιας τάξης η οποία –με τον πόλεμο της Κριμαίας, με τη μεξικανική τυχοδιωκτική περιπέτεια– είχε αρχίσει τότε να εξαπλώνει σε ακόμη πιο εξωτικές ηπείρους τα εμπορικά της συμφέροντα. Ο Μπρεχτ πιστεύει πως είναι αδύνατο να μεταστρέψουμε τη στάση του Ρεμπώ –τη στάση του αδέσμευτου αλήτη που είν’ εκτειθεμένος στο έλεος της τύχης και στρέφει την πλάτη του στην κοινωνία– σε παραδειγματική απεικόνιση ενός προλεταριακού αγωνιστή.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ξενόγλωσσος τίτλος VERSUCHE UBER BRECHT

Εκδότης ΕΡΜΑ

Χρονολογία Έκδοσης Ιούνιος 2018

Αριθμός σελίδων 192

Μετάφραση ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ

Επιμέλεια ΑΛΕΞΙΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τι είναι το Επικό Θέατρο; (Μια σπουδή στον Μπρεχτ)

[Πρώτη μορφή]

Τι είναι το Επικό Θέατρο;

[Δεύτερη μορφή]

Σκέψεις για μια θεωρία του Επικού Θεάτρου

Από ένα σχόλιο για τον Μπρεχτ

Ένα οικογενειακό δράμα στο Επικό Θέατρο

Η χώρα όπου απαγορεύεται να αναφέρεις τη λέξη προλεταριάτο

Σχόλια σε ποιήματα του Μπρεχτ

Το μυθιστόρημα της πεντάρας, του Μπρεχτ

Ο συγγραφέας ως παραγωγός

Συνομιλίες με τον Μπρεχτ (Σημειώσεις από το Σβέντμποργκ)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ