Οι Έλληνες γελοιογράφοι ”φωνάζουν” με τις πένες τους!

Μια διαδικτυακή έκθεση πολλών Ελλήνων σκιτσογράφων μελών της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων ”τρέχει” αυτό το διάστημα στην σελίδα τους. Οι Έλληνες σκιτσογράφοι σχεδιάζουν με τις πένες τους τον κορονοϊό και όσα συμβαίνουν εξαιτίας του, δίνοντας δυναμικό παρόν μέσα από την Τέχνη τους. Οι Έλληνες σκιτσογράφοι της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων, λόγω των πρόσφατων γεγονότων με την πανδημία, δε θα βρεθούν φέτος στην καθιερωμένη ετήσια έκθεσή τους στο Μετρό της Αθήνας. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως μένουν σιωπηλοί για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Η φετινή έκθεση γίνεται διαδικτυακή, αντλώντας έμπνευση από όσα συνέβησαν τον καιρό της καραντίνας και όσα μας έκαναν να απορούμε με εμάς τους ίδιους, τους άλλους και γενικότερα την ανθρωπότητα εν συνόλω.

Επισκεφτείτε εδώ με ένα κλικ την έκθεση
Και εδώ τη σελίδα της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων στο Facebook.

Ρωτήσαμε 6 σκιτσογράφους της έκθεσης να μας απαντήσουν πώς βίωσαν την καραντίνα, τι τους φόβισε, πότε εκνευρίστηκαν, αν η γελοιογραφία σήμερα παραμένει μέσο κριτικής στην πολιτική εξουσία (και άλλα πολλά). Διαβάστε τι μας απάντησαν!

John Antono

Πόσο βοηθά το χιούμορ ώστε να εξωραΐσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας;

Οι καταστάσεις οι ίδιες δεν μπορούν να εξωραϊστούν. Το χιούμορ όμως μπορεί να μας κάνει πιο ανθεκτικούς απέναντι σε αυτές, να γίνει σύμμαχός μας στο να τις αντιμετωπίσουμε. Το χιούμορ σε κάθε ιστορική συγκυρία και κάθε ατομική μας περιπέτεια λειτουργεί λυτρωτικά.

Υπήρξαν στιγμές που ένιωσες να φτάνεις  στο ‘’όχι άλλο κάρβουνο’’; Πότε ήταν αυτό; Πχ όταν έμαθες για τον ιό στην Ελλάδα, όταν έγινε το lockdown, όταν μπήκαμε στα μέτρα 1 έως 6, τώρα που βγαίνουμε σε μια μη κανονική πραγματικότητα; Και γιατί;

Αυτό που με κούρασε όλη αυτή την περίοδο είναι η γλοιώδης συμπεριφορά των συστημικών ΜΜΕ απέναντι στους κυβερνητικούς χειρισμούς, από το φιάσκο με τα Σκοιλ Ελικικού μέχρι την επιλεκτική καταστολή των -κατά τα άλλα ανεύθυνων- συνωστισμών στις πλατείες. Δεν περίμενα βέβαια κάτι διαφορετικό από ένα μιντιακό κατεστημένο που την τελευταία μνημονιακή δεκαετία έδωσε τα ρέστα του στην προπαγάνδα και τη χειραγώγηση. Όμως για άλλη μια φορά συναισθάνθηκα το μέγεθος ελλείμματος της ενημέρωσης στη χώρα μας και πόσο πολύ χρειαζόμαστε ένα εναλλακτικό και αξιόπιστο μοντέλο πληροφόρησης από τα κάτω.

Πίστευες πως μετά την οικονομική κρίση θα μας συνέβαινε κάτι χειρότερο από αυτήν;

Οικονομικές και ανθρωπιστικές κρίσεις, πόλεμοι, εμβάθυνση αυταρχικών πολιτικών, όλα αυτά είναι μονίμως ανοιχτά σενάρια, ειδικά όταν συμπίπτουν ή και τροφοδοτούνται από φυσικές καταστροφές, πανδημίες και άλλους αστάθμητους παράγοντες. Τίποτα δεν είναι δεδομένο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μάλιστα, σε έναν ρευστό γεωπολιτικό κόσμο και υπό συνθήκες σήψης του καπιταλισμού, κανείς δεν μπορεί να νιώθει βέβαιος για το τι θα μας ξημερώσει. Έχουμε φτάσει όχι απλώς να μη διεκδικούμε κάτι καλύτερο για το αύριο, αλλά να αγωνιούμε να μη χάσουμε τουλάχιστον αυτά που έχουμε σήμερα.

Η γελοιογραφία στην Ελλάδα είχε ανθίσει σε μια περίοδο που άνθιζε και ο έντυπος τύπος. Ήταν ένας τρόπος έντονης πολιτικής και κοινωνικής κριτικής. Σήμερα πιστεύεις πως έχει χάσει την δυναμική της ως μέσο κριτικής; Αυτό έχει να κάνει με δημιουργούς που είναι απολιτίκ και ασχολούνται μόνο με το να παράγουν γέλιο ή πλέον η κριτική δεν ‘’πουλά ‘’ οπότε αυτοπεριορίζονται ώστε να επιβιώσουν στον χώρο;

Σε εποχές έντονης πολιτικοποίησης και ακμής του έντυπου τύπου, όπως ήταν οι δεκαετίες του ’70 και του’80, η γελοιογραφία κατείχε περίοπτη θέση και έχαιρε μεγάλου σεβασμού. Και σήμερα βέβαια η γελοιογραφία είναι ιδιαίτερα αγαπητή σε μεγάλα κομμάτια του κοινού, ασκεί επιρροή, διαδίδεται, συζητιέται. Τα μέσα, βέβαια, έχουν αλλάξει. Ο ψηφιακός κόσμος έχει παραμερίσει δραματικά τη λειτουργία του παραδοσιακού τύπου ως αποκλειστικού μέσου διάδοσης των γελοιογραφιών.

Δυστυχώς, η αβάσταχτη ελαφρότητα και η φτήνια του δημόσιου διαλόγου έχουν συρρικνώσει και σχετικοποιήσει τη δύναμη του γελοιογραφικού μηνύματος. Όμως η πραγματικά αιχμηρή και εύστοχη σάτιρα καταφέρνει πάντα να αναδεικνύεται μέσα από τον όγκο των ερασιτεχνικών και μέτριων κλισέ. Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχουν “απολιτίκ” δημιουργοί, καθώς και η άρνηση έστω και έμμεσης πολιτικής θέσης σε καιρούς ζοφερούς είναι μια στάση ξεκάθαρα πολιτική.

Πώς βίωσες ο ίδιος αυτόν τον εγκλεισμό της καραντίνας; Σε φόβισε ποτέ η ιδέα μιας πιθανής ασθένειας δικής σου ή των οικείων σου;

Για μένα ήταν μια εξαιρετικά δημιουργική περίοδος. Δούλεψα απερίσπαστος πολλά πρότζεκτ που είχα αφήσει πίσω, είχα χρόνο και ησυχία να μελετήσω, να γράψω, να αναπτύξω ιδέες. Όσο και αν σε κάποια φάση μού την έδωσε η ιστορία με τα sms και τον έλεγχο στους δρόμους, η ζωή μου, λόγω της έτσι κι αλλιώς “απομονωμένης” φύσης της δουλειάς μου, δεν άλλαξε δραματικά. Δεν φοβήθηκα τόσο την πιθανότητα δικής μου ασθένειας, όσο το να γίνω άθελά μου φορέας του ιού προς άλλους ανθρώπους. Κυρίως διέκοψα κάθε κοντινή επαφή με οικείους μου ανθρώπους, είτε ανήκοντες σε ευπαθείς ομάδες, είτε αρκετά μεγαλύτερης ηλικίας.

Καθημερινά στις οθόνες μας είχαμε τον δίδυμο Χαρδαλιά-Τσιόδρα για την ενημέρωσή μας. Ο ίδιος πώς σχολιάζεις αυτό το δίδυμο και τον τρόπο που τα ΜΜΕ γενικότερα χειρίστηκαν το θέμα γύρω από την ενημέρωση για τον κορωνοϊό;

Σε προσωπικό επίπεδο εκτιμώ το ήθος του Τσιόδρα, αλλά κάπου φτάνει η προσπάθεια αγιοποίησής του και έλεος με τη λαϊφστάιλ φιλοτέχνηση του Χαρδαλιά. Προσπαθώντας να βλέπω τις μακροπρόθεσμες πολιτικές διαστάσεις των γεγονότων πίσω από τα πρόσωπα που περιστασιακά μονοπωλούν την επικαιρότητα, θα έλεγα πως πέρα από μια αυτονόητα σωστή στάση της κυβέρνησης να περιορίσει κατά τις πρώτες μέρες την εξάπλωση του ιού, δεν υπήρξε ουσιαστική μέριμνα σε αυτό το κρίσιμο χρονικό διάστημα να ενισχυθεί το δημόσιο σύστημα υγείας που η ίδια και οι προηγούμενες κυβερνήσεις φρόντισαν τα προηγούμενα χρόνια να ξεχαρβαλώσουν σε βαθμό διάλυσης. Τα ΜΜΕ έπαιξαν τον χειρότερο δυνατό ρόλο, αποσιωπώντας συστηματικά αυτές τις πτυχές της πραγματικότητας, ανάγοντας σε τοτέμ τον παράγοντα της “ατομικής ευθύνης” και λιβανίζοντας καθημερινά τον πορφυρογέννητο “εθνοσωτήρα” μας. Το χειρότερο είναι ότι πλέον αυτή η κατευθυνόμενη από τους μεγαλοκαναλάρχες και μεγαλοϊδιοκτήτες εφημερίδων τακτική δεν μας προκαλεί καν εντύπωση.

 Τι πιστεύεις πως θα συμβεί στην νέα κανονικότητα μετά τον κορωνοϊό; Υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον;

Όλες οι προβλέψεις για την οικονομική κατάσταση και την ποιότητα των συνθηκών ζωής μας παραμένουν από δύσκολες έως εξαιρετικά δυσοίωνες. Όσο για τον κορωνοϊό, η αντιμετώπισή του μέσω ενός αποτελεσματικού εμβολίου, που ευελπιστώ να παραχθεί σύντομα, δεν θα σημάνει και το τέλος των επιδημιών. Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ιοί που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί και δεν γνωρίζουμε τίποτα για αυτούς. Σε συνθήκες υπερσυσσώρευσης του παγκόσμιου πληθυσμού σε ανθυγιεινές πόλεις, ραγδαίας καταστροφής του περιβάλλοντος και διαρκών μετακινήσεων σε όλο τον πλανήτη, μάλλον πρέπει να μάθουμε ως είδος να ζούμε υπό τη διαρκή απειλή διάδοσης τέτοιων επιδημιών.

Αυτό που ελπίζω είναι η παρούσα υγειονομική κρίση να ανατρέψει τις κυρίαρχες ιδεοληψίες για το οικονομικό μοντέλο που μας έχει επιβληθεί, να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε την πρώτιστη προτεραιότητα προστασίας του οικοσυστήματος και τέλος να ισχυροποιήσουμε την εμπιστοσύνη μας στην επιστήμη, αφού πρώτα την κατανοήσουμε.

Πάνος Ζάχαρης 

Πόσο βοηθά το χιούμορ ώστε να εξωραΐσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας;

Το χιούμορ δεν εξωραΐζει, διότι δεν αλλοιώνει την ουσία του προβλήματος. Μπορεί απλώς να «γλυκαίνει» κάπως την ασχήμια με σκοπό να την κοιτάξουμε πιο εύκολα απ’ όλες τις πλευρές της και να την αντιμετωπίσουμε. Δίνει επίσης κουράγιο στα ζόρικα, ιδίως σε αυτούς που παλεύουν. Κι αυτή είναι η χρησιμότητά του.

Υπήρξαν στιγμές που ένιωσες  να φτάνεις στο ‘’όχι άλλο κάρβουνο’’; Πότε ήταν αυτό; Πχ όταν έμαθες για τον ιό στην Ελλάδα, όταν έγινε το lockdown, όταν μπήκαμε στα μέτρα 1 έως 6, τώρα που βγαίνουμε σε μια μη κανονική πραγματικότητα. Και γιατί;

Προσωπικά, κάθε φορά που ακούω τη φράση ατομική ευθύνη, βγαίνω έξω από τα ρούχα μου. Νομίζω πως η πανδημία αξιοποιήθηκε στο έπακρο για να δηλητηριαστούν συνειδήσεις με τα ιδεολογήματα του ατομισμού, της αταξικότητας της κρίσης και τη συνευθύνη των «πάνω» και των «κάτω».

Πίστευες πως μετά την οικονομική κρίση θα μας συνέβαινε κάτι χειρότερο από αυτήν;

Ναι. Όχι όμως τόσο σύντομα και όχι με αυτή την αφορμή. Φοβόμουν περισσότερο μια ακόμα βαθύτερη κρίση ή και μια γενικευμένη πολεμική σύρραξη.

Υπάρχει ένα σκίτσο σου όπου ο κορωνοϊός σαν μπάλα σπάει το τοίχο των εργατικών δικαιωμάτων. Ο κορωνοϊός υπήρξε μια καλή αφορμή για την κατάλυση και των τελευταίων δικαιωμάτων που είχαν απομείνει; Υπάρχει ελπίδα να ανατραπεί αυτή η κατάσταση σε καιρό κοινωνικής απόστασης;

Έχει πλάκα γιατί κάθε φορά που σκέφτεσαι «τι άλλο θα μας πάρουν», κάτι βρίσκουν… Όσο εύκολο κι απλό είναι να μας τα πάρουν όλα, άλλο τόσο εύκολο είναι να πάρουμε πίσω εμείς τα πάντα. Και μάλιστα με τόκο. Μια απόφαση είναι, αρκεί να την πάρουμε πολλοί. Η κοινωνική αποστασιοποίηση, η αλλαγή στη δράση των συνδικάτων, όντως δυσκολεύει τα πράγματα. Πότε όμως ήταν εύκολα; Έχουν πραγματοποιηθεί πολύ μεγάλοι αγώνες σε πολύ πιο σύνθετες και δύσκολες συνθήκες.

Πώς είδες ο ίδιος αυτή την υπερκατανάλωση ειδών προστασίας από τους ανθρώπους γύρω σου;

Νομίζω πως το φαινόμενο αυτό ήταν δευτερεύον και υπερτονίστηκε ενδεχομένως εσκεμμένα. Είχε όμως την πλάκα του, δεν γινόταν να το προσπεράσεις. Προσωπικά ήρθα σε δύσκολη θέση όταν ΟΝΤΩΣ μας τελείωσε το χαρτί υγείας και ντρεπόμουν αδιανόητα να αγοράσω για να μη με δει κάνα μάτι… Ε, ανέλαβε άλλος να βγάλει το φίδι από την τρύπα, ή για την ακρίβεια το ρολό από το ράφι κι έτσι διέσωσα το κύρος μου.

Κωνσταντίνος Ρουγγέρης 

Υπάρχει ένα σκίτσο σου σχετικά με την στάση της εκκλησίας απέναντι στο κορωνοϊό. Εξήγησέ μας πώς είδες ο ίδιος αυτή την εμμονή της ότι με την μετάληψη δεν κολλά ο ιός;

Νομίζω πως η εκκλησία στο σύνολό της αποδείχτηκε κατώτερη των περιστάσεων. Θα μπορούσε να ακολουθήσει μια γραμμή που δεν θα έθιγε το θρησκευτικό αίσθημα των πιστών και ταυτόχρονα θα τους προστάτευε απ’ την πανδημία, όπως πχ στην περίπτωση της αρχιεπισκοπής Αμερικής . Αντ’ αυτού ακούσαμε απίστευτες και αντιεπιστημονικές δηλώσεις για τη μετάληψη, είδαμε διαδηλώσεις φασιστών με άλλοθι τον επιτάφιο κτλ. Φυσικά δεν έπεσα απ’ τα σύννεφα. Έχουν προηγηθεί κηρύγματα μίσους, συμμετοχή ιερωμένων σε εθνικιστικά συλλαλητήρια και ένα σωρό άλλα σημάδια σκοταδισμού.

Καπιταλισμός ή κορωνοϊός; Με ποιον από τους δυο θα πρέπει να τρομάζουμε περισσότερο;  

Ίσως και να μη μας τρόμαζε τόσο ο κορονοϊός αν δεν είχε περάσει σαν οδοστρωτήρας τις τελευταίες δεκαετίες η περίφημη οικονομία της αγοράς πάνω από το δημόσιο σύστημα υγείας, τα εργασιακά μας δικαιώματα, τη ζωή μας, το μέλλον μας… Αν δεν είχε προηγηθεί η οικονομική κρίση του 2008, τα μνημόνια, η ανεργία, η ανασφάλεια, η επανεμφάνιση του φασισμού, οι πόλεμοι στη γειτονιά μας, η προσφυγιά και η μετανάστευση, η αλόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος στο όνομα του κέρδους… Ο Καπιταλισμός είναι ο ιός! Κι όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε τόσο το καλύτερο!

Η γελοιογραφία στην Ελλάδα είχε ανθίσει σε μια περίοδο που άνθιζε και ο έντυπος τύπος. Ήταν ένας τρόπος έντονης πολιτικής και κοινωνικής κριτικής. Σήμερα πιστεύεις πως έχει χάσει την δυναμική της ως μέσο κριτικής; Αυτό έχει να κάνει με δημιουργούς που είναι απολιτίκ και ασχολούνται μόνο με το να παράγουν γέλιο ή πλέον η κριτική δεν ‘’πουλά ‘’ οπότε αυτοπεριορίζονται ώστε να επιβιώσουν στον χώρο;

Η κρίση στον τύπο, που προηγείται της οικονομικής κρίσης, έχει σημαδέψει βαθιά την γελοιογραφία. Παρόλα αυτά δεν πιστεύω ότι έχει χάσει τη δυναμική της ως μέσο κριτικής. Ούτε ότι η – ελληνική τουλάχιστον – γελοιογραφία έχει γίνει απολιτίκ. Ίσα-ίσα θεωρώ ότι βγαίνουν καθημερινά πολύ καλές και εξαιρετικά εύστοχες γελοιογραφίες. Αυτό το βλέπουμε στο κατά πόσο ενοχλούν την εξουσία κατά καιρούς ορισμένες γελοιογραφίες αλλά και στην θετική αντίδραση του κοινού, τόσο στα ΜΚΔ όσο και στις ετήσιες εκθέσεις που κάνει η Λέσχη Ελλήνων γελοιογράφων. Να θυμίσω πως τα θέματα των εκθέσεων ήταν βαθιά πολιτικά: Το προσφυγικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο πόλεμος, η Δημοκρατία σε κρίση. Η γελοιογραφία θα συνεχίζει να υπάρχει όσο είναι στο πλευρό των καταπιεσμένων. Στην εφημερίδα, στο ίντερνετ, στην αφίσα και στο πλακάτ της διαδήλωσης..

Τι πιστεύεις πως θα συμβεί στην νέα κανονικότητα μετά τον κορωνοϊό; Υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον;

Όσο μετράμε “κανονικότητες” θα μετράμε απώλειες… Ήδη έχουμε γυρίσει δεκαετίες πίσω απ’ την τελευταία “νέα κανονικότητα”. Είμαι απαισιόδοξος ως προς το τι θα συμβεί μετά τον κορονοϊό… Η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον βρίσκεται στη συλλογική απόφαση να γυρίσουμε την πλάτη στις “κανονικότητες”. Όσο πιο συλλογικά, όσο πιο αποφασιστικά, τόσο καλύτερο το μέλλον!

Βασίλης Παπαγεωργίου

Πόσο βοηθά το χιούμορ ώστε να εξωραΐσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας;

Το χιούμορ στην παρούσα φάση κάνει έναν αόρατο εχθρό ορατό, του δίνει μάλιστα μια αστεία φάτσα, του δίνει πρόσωπο και αυτό ψυχολογικά βοηθά. Τονώνει επίσης το αίσθημα κοινότητας, αποκρούει την καχυποψία-προϊόν φόβου και δίνει μια αίσθηση κοινού μετώπου.

Υπήρξαν στιγμές που ένιωσες  να φτάνεις  στο ‘’όχι άλλο κάρβουνο’’; Πότε ήταν αυτό; Πχ όταν έμαθες για τον ιό στην Ελλάδα, όταν έγινε το lockdown, όταν μπήκαμε στα μέτρα 1 εώς 6, τώρα που βγαίνουμε σε μια μη κανονική πραγματικότητα; Και γιατί;

Προσωπικά το λοκντάουν δοκίμασε τα νεύρα μου, αφού ήταν πρωτόγνωρο και απαιτούσε προσαρμογή. Δεν ήταν εύκολο το κλείσιμο, παρότι σκίτσαρα συνέχεια, δεδομένης της ανοιξιάτικης ατμόσφαιρας και του Πάσχα.

Πίστευες πως μετά την οικονομική κρίση θα μας συνέβαινε κάτι χειρότερο από αυτήν;

Πρόκειται για μια ακόμη οικονομική κρίση μετά από μια υγειονομική βόμβα και ποιος να το περίμενε;;

Πώς σου φάνηκε η εμπειρία να πρέπει να δηλώνεις αριθμό και λόγο εξόδου;

Δεν έστειλα ποτέ SMS, μόνο εγγράφως συμπλήρωνα τη δήλωση και καμιά φορά μου φαινόταν αστείο, ήταν περισσότερο, θα έλεγα, μια τελετή μύησης στην εξαιρετική κατάσταση που ζήσαμε. Εξελίχθηκε τελικά ως  μια αγγαρεία προκειμένου να κάνεις τα στοιχειώδη.

Υπάρχουν πολλοί που δήλωσαν με την λήξη των μέτρων πως το ‘χαν συνηθίσει.  Εσύ θα μπορούσες να ζήσεις με αυτούς τους περιορισμούς;

Περισσότερο η ατμόσφαιρα του περιορισμού, οι λόγοι περιορισμού με κατέθλιβαν, και μόνο σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσα δεχτώ την εν λόγω διαδικασία δήλωσης μετακινήσεων. Είναι ατομικό δικαίωμα που αυτοβούλως περιορίζω για χάρη του συνόλου και δε χρειάζομαι αστυνομία να με επιβλέπει. Η συνήθεια, όσο ισχυρή κι αν φαίνεται, είναι κατώτερη της ανάγκης ελεύθερης μετακίνησης, η τελευταία πάντα υπάρχει στην ανθρώπινη φύση.

Η νέα οικονομική κρίση είναι γεγονός και οι περισσότεροι εργοδότες με χαρά την εκμεταλλεύονται. Πιστεύεις πως ο κόσμος έχει φτάσει σε εκείνο το σημείο που δεν θα μπορέσει να ανεχτεί αλλά μέτρα ή θα προσαρμοστεί μετά από λίγο, όπως και την πρώτη φορά;

Η εργασία πάντα υποτιμάται στα σύγχρονα αφηγήματα της αοράτου  χειρός της αγοράς, σε σημείο κυνισμού… Μετά από δέκα χρόνια κρίσης θα τεθούν τα ίδια διλήμματα από το ίδιο στρατόπεδο που χειροκροτούσε μνημόνια. Η συντηρητική στροφή που συντελέστηκε  χρόνια τώρα, δημιουργεί συνθήκες υποχώρησης μπροστά στις ορέξεις του πολιτικοοικονομικού μπλοκ που κυβερνά. Αλλά πάντα πρέπει να δίνεται η μάχη των ιδεών. Να αποκαλυφθεί και πάλι ότι η “επιχειρηματικότητα”, “καινοτομία” και “αποδοτικότητα”  γίνεται εύκολα “εργοδοσία” ,”ανάλωση” και “υποτίμηση”: Όταν σου στέλνουν την απόλυση με sms…

Μαρία Τζαμπούρα

Στα σκίτσα σου εκφράζεται με χιούμορ ο φόβος για τον ιό και η αβεβαιότητα που αισθανόμαστε όλοι για τα ημίμετρα που έχουν παρθεί. Η ίδια πόσο φοβάσαι στο να μην βρεθείς άρρωστη και στο ‘’’έλεος’’ ενός ημι-οργανωμένου συστήματος Υγείας;

Δεν φοβάμαι λιγότερο ή περισσότερο με πριν. Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα μας ταλανίζεται χρόνια από ημίμετρα στο συγκεκριμένο τομέα. Έτσι, χρόνια τώρα κι εγώ, παλεύω στην καθημερινότητά μου, όπως και οι περισσότεροι από εμάς, για ένα καλύτερο σύστημα Δημόσιας Υγείας. Κι αυτό νομίζω είναι πιο σωστό ρήμα από το «φοβάμαι».

Πιστεύεις πως ο κόσμος εμπιστεύεται όσα ακούει από τα ΜΜΕ για τον κορωνοϊό; Πώς είδες τις αντιφάσεις σχετικά με το θέμα της μάσκας;

Νομίζω ότι ο κόσμος σε αυτή τη φάση εμπιστεύεται τους ειδικούς και το έχει αποδείξει με την τήρηση των υγειονομικών μέτρων. Από εκεί και πέρα, πολλές φορές, το κάθε ΜΜΕ ερμηνεύει διαφορετικά και με συγκεκριμένο σκοπό -πλην της ενημέρωσης- και εκεί αρχίζουν τα προβλήματα, κατά τη γνώμη μου. Αντιφάσεις σε σχέση με τη χρήση της μάσκας, δεν άκουσα από την πλευρά των ειδικών, γιατρών κτλ. Εξακολουθεί να είναι προτεραιότητα το πλύσιμο των χεριών και η απόσταση μεταξύ των ανθρώπων. Από την πλευρά των πολιτικών, δημοσιογράφων, διαφόρων ρεπόρτερ ή άλλων που αρθρώνουν δημόσιο λόγο, ναι, καθημερινά διαπιστώνω αντιφάσεις, σχεδόν για όλα τα πράγματα κι όχι μόνο για το θέμα της μάσκας. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο ούτε πέφτω από τα σύννεφα. Το αντιμετωπίζω αναλόγως. Με σκεπτικισμό και με σκίτσα!

Πόσο βοηθά το χιούμορ ώστε να εξωραΐσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας;

Το χιούμορ δεν εξωραΐζει καταστάσεις. Τις κάνει πιο ορατές. Από όλους. Και το χιούμορ είναι εκεί για να δηλώσει ότι τίποτα δεν είναι ανίκητο, τίποτα δεν μένει όρθιο! Είναι ένας μηχανισμός αντίδρασης. Αντλούμε δύναμη από την ισχύ του γέλιου. Το χιούμορ μας δίνει κουράγιο. Τουλάχιστον εγώ, πολύ από το κουράγιο και το πείσμα μου, το αντλώ από αυτό.

Βαγγέλης Χερουβείμ

Πόσο βοηθά το χιούμορ ώστε να εξωραΐσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας;

Ένα ορισμένο είδος χιούμορ είναι αλήθεια, το επιχειρεί. Δεν είμαι αυτής της «σχολής». Νομίζω ότι κάνοντας κάποιος πλάκα -κατ’ ανάγκη και με όλα- σφυρίζει λίγο αδιάφορα σχετικά με υπαρκτές συγκρούσεις και αντιθέσεις για τις οποίες πρέπει αλλιώς να πάρει θέση.

Υπήρξαν στιγμές που ένιωσες να φτάνεις στο ‘’όχι άλλο κάρβουνο’’; Πότε ήταν αυτό; Πχ όταν έμαθες για τον ιό στην Ελλάδα, όταν έγινε το lockdown, όταν μπήκαμε στα μέτρα 1 εώς 6, τώρα που βγαίνουμε σε μια μη κανονική πραγματικότητα. Και γιατί;

Καλοπροαίρετα λέει κανείς, «είναι εξωφρενικό αυτό σε σχέση με ό,τι θ’ ανεχόμουν. Είναι όμως εξαιρετική συνθήκη, προσαρμοζόμαστε στο βαθμό του αναγκαίου κακού, έχοντας το νου μας». Όταν όμως πιάνεις τους διαχειριστές αυτής της εξαίρεσης να την επικαλούνται, να την κάνουν ευκαιρία για πάρτι για ορισμένους, λίγους τότε ναι. Όχι άλλο κάρβουνο! Όχι να σε κοροϊδεύουν στα μούτρα με πρόσχημα την πανδημία.

Πίστευες πως μετά την οικονομική κρίση θα μας συνέβαινε κάτι χειρότερο από αυτήν;

Από αλλού το περιμέναμε οι περισσότεροι. Συνήθως τις οικονομικές κρίσεις συνοδεύουν πολιτικά αντιδραστικά φαινόμενα και κοινωνικές εκδηλώσεις ακραίου συντηρητικού ανορθολογισμού. Δυστυχώς όμως ο ακροδεξιός ανορθολογισμός, ακόμα και σε φάσεις υποχώρησής του φαινομενικά, μπορεί να βρει ευκαιρίες επώασης σε κάθε κατάσταση γενικευμένου φόβου και εσωστρέφειας.

Πώς είδες την στάση της κυβέρνησης απέναντι στην Δημόσια Υγεία; Έπραξε όπως λέει όσα έπρεπε γι’ αυτήν; Πώς σου φάνηκαν τα χειροκροτήματα από τα μπαλκόνια για το ιατρικό προσωπικό;

Υποκριτική και ενοχική – στην καλύτερη περίπτωση. Είναι προφανές πως αν εύχεται να περάσει και να ξεχαστεί η πανδημία το ταχύτερο για δυο λόγους, ο πρώτος είναι γιατί δεν βλέπει την ώρα να αποδυναμώσει ακόμη περισσότερο το όποιο σύστημα δημόσιας υγείας έχει διατηρηθεί. Η προφανής κοινωνική χρησιμότητά του σε αυτή τη συγκυρία, τους αναγκάζει κάπως να κρατούν –σχεδόν- τα προσχήματα. Όσο για τα χειροκροτήματα, δεν μπορεί να κατηγορήσει κανείς τον κόσμο που το κάνει με ειλικρινή ευγνωμοσύνη. Όμως τα χειροκροτήματα είναι ταιριαστά στις συναυλίες, τις παραστάσεις και στις κηδείες καταξιωμένων. Οι ζωντανοί καταξιωμένοι έχουν ανάγκη πρώτα, όχι από συμβολική στήριξη.

Με αφορμή τον κορωνοϊό βλέπουμε παντού να καταπατούνται ανθρώπινα δικαιώματα και να καταργούν τα εναπομείναντα εργατικά. Στην Ουγγαρία όπως αναφέρεις και σε ένα σκίτσο σου, ο φασισμός καλά κρατεί. Πώς αισθάνεσαι ο ίδιος απέναντι σε αυτή την κατάσταση και τι χρειάζεται να συμβεί ώστε να αντιστραφεί;

Όπως το λέτε, ο κορονοϊός ήταν αφορμή. Οι καταπατήσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως και των όποιων εργατικών κατακτήσεων, ήταν ήδη προχωρημένες. Η πανδημία ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία για την νομιμοποίηση αυταρχικών, τοξικών και ταξικότατων επιλογών.

Πώς αισθάνομαι ο ίδιος; Ατομικά; Αδύναμος. Με συνθλίβει αυτή η πραγματικότητα, που μας πλακώνει όλους. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος για την ήπειρο και τον πλανήτη που ζούμε. Αλλά, να που έρχεται και ξανάρχεται ο θείος Γκράμσι και μας πιάνει απ’ τα αυτιά. «Να αντιτάξουμε στην απαισιοδοξία της γνώσης, την αισιοδοξία της βούλησης». Στη μαυρίλα που σωρεύουν παλιές και νέες καταιγίδες, πρέπει να βρούμε τους νέους φεγγίτες, τα νέα μέσα ανυπακοής και συσπείρωσης, τα νέα πατήματα για τις ανατροπές.

Ο καλλιτεχνικός κόσμος είναι αόρατος για την κυβέρνηση. Αυτό τι συναισθήματα σου δημιουργεί; Γιατί σκέφτεσαι  πως υπάρχει τέτοια απαξίωση; Η τέχνη σας  σαν σκιτσογράφοι είναι έτσι και αλλιώς αδικημένη. Εν αντιθέσει με άλλους καλλιτέχνες, φαντάζομαι θα ΄χετε ακούσει λίγο πολύ φράσεις του στυλ ‘’ζωγραφίζετε κοκόνια’’. Πιστεύετε πως η κυβέρνηση δεν σας δίνει σημασία γιατί γνωρίζει πως ο κόσμος δεν θα ασχοληθεί με εσάς και θα συνεχίσει να τους ψηφίζει όπως και να ‘χει;

Παρενθετικά, θεωρώ το σκίτσο και ιδιαίτερα το πολιτικό σκίτσο, πιο πολύ δημοσιογραφικό είδος, παρά καλλιτεχνικό. Απλά εφαρμόζει τεχνικές καλλιτεχνικής δημιουργίας για να ασκήσει κριτική δημοσιογραφία, για τα τρέχοντα. Όταν γίνεται εύστοχα, με σαφήνεια και δεν αποφεύγει να πάρει θέση, μπορεί να δείχνει με το δάχτυλο «με τη γραφίδα» την αντίθεση, την αλαζονεία, τις κραυγαλέες εξουσιαστικές πράξεις. Μπορεί λοιπόν η μοίρα και η ζωή του πολιτικού σκίτσου να είναι δεμένες με το ρόλο του Τύπου και τη δική του κρίση. Όμως μέσα στο πλαίσιο –ή λίγο έξω απ’ αυτό, όπως μια έκθεση, μια συστηματική διάδοση ιδεών μέσω κοινωνικών δικτύων- οι πολλοί και οι λίγοι αποδέκτες, δίνουν σημασία στα σκίτσα. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα αντιδράσεων. Αυτά δείχνουν και την έκδηλη προσοχή του κόσμου, αλλά και τη δύσκολα καλυπτόμενη δυσανεξία των εξουσιαστών.

Πώς είδες τον διαχωρισμό μεταξύ artworkers και workers;

Εάν ο όρος art workers φροντίζει να είναι αρκετά ευρύς, ώστε να ενώνει όλους τους εργαζόμενους στην τέχνη και τον πολιτισμό και εάν ο όρος workers νοιάζεται να είναι συγκεκριμένος, με τις αναγκαίες εξειδικεύσεις και όχι αφηρημένος, δεν βλέπω καμία σύγκρουση μεταξύ τους. Είναι συμπληρωματικές δυνάμει ομοαιχμείς οι δυνάμεις που περιλαμβάνουν.

Η γελοιογραφία στην Ελλάδα είχε ανθίσει σε μια περίοδο που άνθιζε και ο έντυπος τύπος. Ήταν ένας τρόπος έντονης πολιτικής και κοινωνικής κριτικής. Σήμερα πιστεύεις πως έχει χάσει την δυναμική της ως μέσο κριτικής; Αυτό έχει να κάνει με δημιουργούς που είναι απολιτίκ και ασχολούνται μόνο με το να παράγουν γέλιο ή πλέον η κριτική δεν ‘’πουλά‘’ οπότε αυτοπεριορίζονται ώστε να επιβιώσουν στον χώρο;

Μπορεί να μην είμαστε στην εποχή που κάναμε τα σκίτσα – λουκάνικα και δέναμε τα σκυλιά με αυτά. Μπορεί να πέρασε και η εποχή που ο κόσμος διάβαζε μέχρι και τις εφημερίδες που είχε για να καθαρίσει τα τζάμια. Όμως το σκίτσο, ως είδος και ιδίως με τις αιχμηρότερες διαστάσεις που μπορεί να πάρει, συνεχίζει να έχει μια θέση στα μέσα. Παραδοσιακά και νέα. Τώρα όποιος νομίζει ότι πετυχαίνει αυτοπεριοριζόμενος, τι να πω; Είναι μια αντίληψη και αυτή, όχι και τόσο καινούρια. Υπήρχαν και στο μεσαιωνικό κόσμο θέσεις εργασίας για γελωτοποιούς των αρχόντων.

Τι πιστεύεις  πως θα συμβεί στην νέα κανονικότητα μετά τον κορωνοϊό; Υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον;

Όσο και να με βασανίσετε, δεν πρόκειται να σας πω ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Αποδείξεις δεν έχω. Όμως το ότι «δεν πάει άλλο», είναι μια ισχυρή ένδειξη. Η ιστορία δεν τελειώνει με ένα λυγμό. Ούτε με ένα βήχα.