Δημήτρης Γεωργοπάλης: “Αν η δουλειά σου πονάει τους φασίστες, τότε μάλλον την κάνεις καλά!”

Υπάρχουν όρια στη σάτιρα και στην ελευθερία έκφρασης; Πόσο εύκολα επιβιώνει ένας σκιτσογράφος στη σημερινή Ελλάδα, με τον Τύπο της σε παρακμή; Τι δυνατότητες του προσφέρει το διαδίκτυο; Τι σκοπέλους και κινδύνους έχει να αντιμετωπίσει στη δουλειά του; Και τι περιθώρια αισιοδοξίας του αφήνει τελικά η πολιτική-κοινωνική πραγματικότητα που σχολιάζει και σατιρίζει;

Αυτά και άλλα τόσα ενδιαφέροντα θέματα έπιασε η κουβέντα μας με τον σκιτσογράφο Δημήτρη Γεωργοπάλη. Και όχι επειδή ήταν μπροστά, αλλά είναι από τις πιο σεμνές και αξιόλογες παρουσίες στον χώρο και η συζήτησή μας επιβεβαίωσε και ενίσχυσε αυτό το συμπέρασμα. Σας την προσφέρουμε στο πιάτο, για να το διαπιστώσετε και μόνοι σας…

Το ξεκίνημα

Η δεκαετία του ’80 ήταν έντονη πολιτικά. Στο σπίτι έμπαινε σχεδόν κάθε μέρα εφημερίδα και εγώ ήμουν από τους πρώτους που θα τη ξεφύλλιζα. Ήταν λίγο περίεργο να είσαι γύρω στα δέκα και να έχεις τέτοια ενδιαφέροντα. Μάλλον λογική συνέχεια όλων αυτών ήταν να ασχοληθώ από πολύ μικρή ηλικία με την πολιτική γελοιογραφία. Ήδη από το δημοτικό ήξερα τι ήθελα γίνω όταν μεγαλώσω. “Σκιτσογράφος σε εφημερίδα”, τους έλεγα. Και μου απαντούσαν: “Εντάξει, αλλά από κανονικές δουλειές, τι θα κάνεις;” Παράλληλα, βέβαια, για να καλύψω την ανασφάλεια που δημιουργούσε η παραπάνω ερώτηση, πήρα και ένα πτυχίο στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αν και μοιάζει εντελώς άσχετο με το σκίτσο, οι γνώσεις μου στα Οικονομικά βοήθησαν πολύ στην κατανόηση της οικονομικής κρίσης και στην δημιουργία σκίτσων με οικονομικό υπόβαθρο.

Παράλληλα με την παραπάνω πορεία υπήρξε και η ενασχόλησή μου με τη βυζαντινή εικονογράφηση. Με εντυπωσίαζε η τεχνοτροπία, η ποικιλία των υλικών και οι χρωματικοί συνδυασμοί. Με βοήθησε στην κατανόηση του χρώματος και μου έμαθε βασικούς κανόνες ανατομίας προσώπου και σώματος, αλλά μέχρι εκεί. Δεν υπάρχει άλλη επιρροή στη δουλειά μου ως γελοιογράφος.

Τα πρώτα σκίτσα μου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό “Μότο Τρίτη”. Όταν είσαι στο ξεκίνημα, εσύ τους βρίσκεις, όχι αυτοί. Έχεις το πορτφόλιο σου με τις καλύτερες δουλειές και χτυπάς πόρτες. Κάποια θα ανοίξει. Πήγαινα κυρίως σε περιοδικά που μου έλεγαν κάτι. Είχα μηχανή τότε και μου άρεσε πολύ ο χώρος της μοτοσικλέτας. Κάτι αντίστοιχο έγινε και με την συνεργασία μου με το οικονομικό περιοδικό “Επιλογή”. Εκεί σχεδίαζα εικονογραφήσεις με οικονομικό περιεχόμενο, καθώς και κάποια εξώφυλλα.

Μια ακόμα συνεργασία που θυμάμαι έντονα είναι το”Αντί”. Ένα περιοδικό που έδινε χώρο σε νέους σκιτσογράφους για να δείξουν τη δουλειά τους. Είναι αξιοσημείωτο πως από εκεί ξεκίνησαν τη μεγάλη τους πορεία πολλοί σύγχρονοι Έλληνες γελοιογράφοι. Για τέσσερα – πέντε χρόνια και μέχρι το κλείσιμο του περιοδικού (2008), δημοσίευα πολιτικές γελοιογραφίες. Κάποιες από αυτές μάλιστα έγιναν και εξώφυλλο.

Επιρροές

Η μεγαλύτερη επιρροή σε μένα και γενικά για τους νεότερους συναδέλφους ήταν ο Γιάννης Ιωάννου. Επηρέασε όλο το ύφος της γελοιογραφίας από τη μεταπολίτευση και μετά, έφερε μια άλλη οπτική από το εξωτερικό (Γαλλία), τελείως διαφορετική από ό,τι υπήρχε ως τότε στον τύπο. Δεν ήταν απλό σχόλιο η γελοιογραφία, αλλά άποψη. Ήταν θέση. Την έλεγε δυνατά και αποτελούσε μέρος της πολιτικής κουβέντας. Έχω στη συλλογή μου σχεδόν όλα τα βιβλία του. Ένας άλλος σπουδαίος δημιουργός που απολάμβανα να παρατηρώ, ήταν ο Βαγγέλης Παυλίδης. Λάτρεψα τις καρικατούρες του και τη ντελικάτη γραμμή της πένας του. Θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά πολύ τυχερό που τους γνώρισα.

-Πόσο εύκολο είναι να βιοποριστεί από τη δουλειά του ο σκιτσογράφος;

Σε άλλα μέρη του πλανήτη είναι πιο εύκολο. Στην Ελλάδα της κρίσης, είναι μια μάχη, όπως για όλους. Ό,τι περνάει κάθε εργαζόμενος, το περνάει και ο σκιτσογράφος. Μόνο που αυτός έχει την δυνατότητα να αποφορτίζεται, ασκώντας κριτική και κάνοντας χιούμορ διαμέσου της δουλειάς του. Κι αυτό είναι χαλαρωτικό, σε εκτονώνει. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι δεν το έχουν.

Διεθνείς διακρίσεις

Από το ’17 και μετά έρχονται πολλές βραβεύσεις. Πέρσι, στο Knokke Heist cartoon festival στο Βέλγιο, σε έναν από τους παλιότερους και σημαντικότερους διαγωνισμούς γελοιογραφίας στην Ευρώπη, πήρα το δεύτερο βραβείο για το σκίτσο με τα κινητά και το φεγγάρι.

Την ίδια χρονιά κέρδισα τιμητική διάκριση (Honorable mention) στην κατηγορία “gag cartoon” (αστείο σκίτσο) στον σημαντικότερο διαγωνισμό δημοσιευμένων σκίτσων παγκοσμίως με ένα σκίτσο μου για το Αλτσχάιμερ.

Το ’18 πήρα το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό αντιπολεμικού σκίτσου στη Νορβηγία.

Και τέλος, πριν λίγες ημέρες ενημερώθηκα για ακόμα ένα βραβείο. Ίσως το σπουδαιότερο όλων μέχρι τώρα, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να αποκαλύψω περισσότερα.

-Το διαδίκτυο βοηθάει τους σκιτσογράφους να διαδώσουν τη δουλειά τους;

Ναι αλλά ως εκεί. Δεν δίνει οικονομικό όφελος. Βοηθάει όμως να αποκτήσεις περισσότερους φίλους-αναγνώστες της δουλειάς σου. Ο κόσμος αγαπάει τα σκίτσα, τα αναπαράγει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάνει κριτική ή χιούμορ χρησιμοποιώντας κάποιο σκίτσο. Είναι πολύ ωραίο να το βλέπεις να συμβαίνει.

Πολλά τα “likes”, πολλές και οι “κοινοποιήσεις”, αλλά ο ηλεκτρονικός τύπος (sites και δημοσιογραφικοί όμιλοι) δεν ενδιαφέρεται. Δεν κάνει συνεργασίες με γελοιογράφους. Προτιμά απλώς να αναδημοσιεύει σκίτσα. Μάλιστα πολλές φορές βγάζοντας την υπογραφή και χωρίς να γίνεται καν αναφορά στο σκιτσογράφο.

-Φαίνεται να νοσταλγείς την εποχή των εφημερίδων.

-Μου αρέσει το χαρτί. Μακάρι να βρει καλύτερο βηματισμό ο Τύπος. Λένε πολλοί πως το χαρτί θα μεταπηδήσει στο διαδίκτυο και θα συνεργάζεται με την ηλεκτρονική ειδησεογραφία. Περιμένω να δω την εξέλιξη. Περιμένω, επίσης, η γελοιογραφία να βρει τη θέση που της αξίζει σ’ αυτό το νέο που έρχεται.

Συνθήκες εργασίας στον Τύπο

Εννοείς αν είναι ελεύθεροι να εκφραστούν;

-Και αν έχουν εργασιακά δικαιώματα.

-Υπάρχουν καθυστερήσεις, μειώσεις μισθών σε πολλά “μαγαζιά”, μαθαίνω. Δε λέω κάτι πρωτότυπο, αυτά έχουν γίνει παντού (εντός και εκτός Τύπου).

Κεφάλαιο Λογοκρισία

-Δουλεύω σε μια αξιόπιστη εφημερίδα, όπου κανείς δε μου είπε ποτέ τι πρέπει και τι δεν πρέπει να σκιτσάρω. Έντεκα χρόνια στο ίδιο μέσο ενημέρωσης, δεν έχω δεχτεί τέτοια πίεση. Το έχω υποστεί, όμως, παλαιότερα και η αντίδραση μου ήταν ο λόγος της απόλυσής μου. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον τότε διευθυντή μου να κοιτά ένα σκίτσο μου και να μου λέει:

-Ρε Γεωργοπάλη, πότε θα καταλάβεις ότι είμαστε δεξιά εφημερίδα;
Και η απάντησή μου απλή:
-Κύριε διευθυντά, πότε θα καταλάβετε ότι εγώ δεν είμαι σκιτσογράφος με κομματική ταμπέλα;

Μετά από λίγο ήρθε το χαρτί της απόλυσης.

Γενικά θα έλεγα πως οι σκιτσογράφοι θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως οι “τρελοί του χωριού” σε μία εφημερίδα. Με την έννοια, πως θα βγουν να φωνάξουν και να διατυμπανίσουν αυτό που διστάζουν να πουν οι υπόλοιποι. Δεν πρόκειται για μια κριτική του “αέρα”, ελαφριά. Αντιθέτως έχει πολύ στέρεες βάσεις αλήθειας για να μην μπορεί εύκολα να αμφισβητηθεί.

-Έχεις αυτολογοκριθεί ποτέ, στρογγυλεύοντας ένα σκίτσο;

-Όχι δεν το κάνω αυτό. Η λογοκρισία δεν κάνει καλό πουθενά. Αν δεν αρέσει στον κόσμο, απλά δεν του αρέσει.

-Έχεις μπει στον πειρασμό να σκεφτείς ότι θα λογόκρινες κάποιο σκίτσο συναδέλφου;

-Όχι. Ούτε για τα άσχημα ή στρατευμένα σκίτσα, που λες “τι έκανε σήμερα ο… τάδε;;;!!!”. Πρέπει να είμαστε απόλυτοι στην ελευθερία έκφρασης. Ακόμα και το λάθος πρέπει να εκφραστεί και να υπάρχει. Απάντηση θα είναι η αντίδραση του κόσμου, η απαξία. Δε χρειάζεται να απαντήσει κανείς άλλος.

-Στη σάτιρα υπάρχουν όρια;

-Όχι, δεν πρέπει να υπάρχουν. Αν θες να το τραβήξεις στα άκρα, για να εκφράσεις αυτό που σκέφτεσαι, μπορείς να το κάνεις. Αν πάλι γίνεσαι γελοίος, θα σε βάλει στη θέση σου ο ίδιος ο αναγνώστης σου.

Η λογοκρισία της Έκθεσης για την ΕΕ

-Ήταν τραγικό γεγονός.

Ξεκίνησε από την Ελλάδα, από κάποιους “ταλιμπάν-μενουμευρωπαίους”, συστημικούς δημοσιογράφους. Στο επίκεντρο της κριτικής τους κάποια από τα σκίτσα που εκθέταμε τότε στην ετήσια έκθεση της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων στο Μετρό του Συντάγματος με θέμα “Γλυκιά Ευρώπη”. Τα παρουσίασαν ως “αντι-ευρωπαϊκά”, λες κι έπρεπε όλα τα σκίτσα μας να είναι μόνο για τη “λατρεμένη μας Ευρώπη” και “πόσο τυχεροί είμαστε που ζούμε σε αυτήν”.

Εμείς είμαστε εδώ για να ασκούμε κριτική και όχι για να κάνουμε δημόσιες σχέσεις για να εξασφαλίσουμε μελλοντικά κάποια θεσούλα συμβούλου ή να γίνουμε “δημοσιογραφική γλάστρα” σε εκπομπή σε κρατικό κανάλι… Όταν φουντώνει η ακροδεξιά στην Ευρώπη, δεν μπορεί να μένεις στήλη άλατος χωρίς να λες τίποτα. Αν μας κατηγορεί κάποιος για την κριτική μας στις πολιτικές που ευνόησαν την ακροδεξιά, αυτός έχει πρόβλημα, όχι εμείς.

Με δημοσιεύματα καρμπόν, λες και αντέγραφαν non paper, που ξεκινούσαν με την φράση “δυσαρέσκεια από την Ευρώπη”, θέλησαν να πλήξουν το κύρος και την ποιότητα συνολικά της έκθεσής μας. Λίγες ημέρες αργότερα, στην προσπάθεια μιας ομάδας ευρωβουλευτών να παρουσιαστεί μέρος της έκθεσης μας στο ευρωκοινοβούλιο, δεχτήκαμε έκπληκτοι την απόφαση της αρμόδιας Επιτρόπου να κόψει αρκετά σκίτσα και να απαγορεύσει να εκτεθούν. Η απάντησή μας σε αυτή τη λογοκρισία ήταν να αποσύρουμε όλοι τα σκίτσα μας και να μη γίνει καθόλου η έκθεση.

Μελλοντικά σχέδια

Πάρα πολλά. Αλλά οι δυνατότητες είναι δυστυχώς περιορισμένες. Ετοιμάζω μια σειρά από καρικατούρες και φράσεις προσωπικοτήτων. Θέλω να μην περιορίζεται σε πρόσωπα της Ελλάδας. Να καταπιάνεται με μεγάλες παγκόσμιες προσωπικότητες της Τέχνης, των Γραμμάτων και των Επιστημών. Έχω ήδη ετοιμάσει την πρώτη δεκάδα και συνεχίζω. Ίσως καταφέρω να παρουσιάσω συγκεντρωτικά όλη αυτή τη δουλειά σε ένα βιβλίο, κάποια στιγμή.

-Το κυνήγι της επικαιρότητας σκοτώνει την έμπνευση;

-Δεν υπάρχει κανένα κυνήγι της επικαιρότητας. Αυτή έρχεται και σε βρίσκει. Καταγράφω τα γεγονότα που μου κάνουν εντύπωση και έρχομαι να δουλέψω πάνω σε αυτά με την ησυχία μου. Κάνω την ανάλυσή μου, σημειώνω τις προεκτάσεις μιας είδησης και βγάζω το σκίτσο.

Έχεις στο μυαλό σου την είδηση και το δουλεύεις ασυναίσθητα. Την ώρα που μαγειρεύεις, περπατάς ή οδηγείς. Κάποτε έρχεται η ιδέα, την σημειώνεις και στη συνέχεια την υλοποιείς. Είτε εύκολα, είτε με μεγαλύτερη δυσκολία, η έμπνευση θα κάνει την επίσκεψη της και το άσπρο χαρτί (άσπρη οθόνη του υπολογιστή πια) θα γεμίσει.

Αντιδράσεις κοινού

-Ποιο σκίτσο είχε τις περισσότερες κοινοποιήσεις;

Πρόκειται για ένα σκίτσο που έφτιαξα το καλοκαίρι του 2015. Εκείνες τις ημέρες γινόταν η “περήφανη διαπραγμάτευση” με την Τρόικα. Η Ευρώπη κρατούσε μία άκαμπτη, σκληρή στάση. Μας επέβαλε για ακόμα μια φορά νέες αντικοινωνικές, νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Το σκίτσο παρουσιάζει την αποκαθήλωση της εικόνας-βιτρίνα της Ένωσης, αποκαλύπτοντας την Guernica – την πραγματική της εικόνα. Είχε μεγάλη επιτυχία γιατί εξέφραζε ακριβώς την άποψη του κόσμου για την Ευρώπη εκείνη τη δεδομένη στιγμή.

-Ποιο προκάλεσε περισσότερες αντιδράσεις;

Ένα σκίτσο που δημοσιεύτηκε στη εφημερίδα για την επίθεση που δέχτηκε ένας εργάτης γης στη Μανωλάδα. Έπεσε να με φάει όλη η Χρυσή Αυγή. Ο κοινοβουλευτικός της εκπρόσωπος, έβγαλε ανακοίνωση στην οποία προέτρεπε τον εργοδότη μου να με απολύσει, αλλά το μέσο που ακόμα δουλεύω με υποστήριξε και η συζήτηση έληξε εκεί. Είχα δεχτεί μεγάλη πίεση, με ανακοινώσεις, μηνύματα στα social media, παντού. Είναι όμως και μια ένδειξη ότι κάνεις καλά τη δουλειά σου. Πονάει τους φασίστες, άρα πας καλά. Συνεχίζουμε…

Πολιτική

Πέρασαν από πάνω μας δέκα χρόνια κρίσης, έφεραν τα πάνω-κάτω, αλλά δυστυχώς το πολιτικό σύστημα δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Κάνει συγκεκριμένη δουλειά και το υπηρετούν συγκεκριμένοι άνθρωποι. Η οικονομική κρίση είναι η ίδια τεκμήριο της κακής ποιότητας του πολιτικού προσωπικού της χώρας.

Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να μας χαρίσει απλόχερα άλλα πέντε έξτρα χρόνια κρίσης. Οι ελπίδες που εξέφραζε αποδείχτηκαν φρούδες. Όσοι σήκωναν τα λάβαρα της “επανάστασης” κατά των μνημονίων, τα εφάρμοσαν με απόλυτη πειθαρχία και μάλλον με περισσότερη θέρμη από τους προηγούμενους.

-Μήπως έχει συντηρητικοποιηθεί ο κόσμος;

-Σαφώς. Δεν είναι δείγμα συντηρητισμού να ψηφίζει τη Νέα Δημοκρατία, με δύο ακροδεξιούς, Βορίδη και Άδωνη; Δε σημαίνει ότι νιώθει βολικά μαζί τους και συμμερίζεται τις απόψεις τους; Βλέπεις παντού τη στροφή, και σε απλές κουβέντες, με κόσμο που θεωρούσες προοδευτικό να εκστομίζει ρατσιστικές αηδίες για τους πρόσφυγες: “δε χωράνε εδώ…”, “γιατί δεν έμειναν να πολεμήσουν…;” και τέτοιες βλακείες. Αυτό δεν είναι απλά συντηρητικοποίηση. Εγώ θα το έλεγα έως και εκφασισμό. Κατρακύλα…

-Κλείνουμε δηλαδή με μαυρίλα;

Όχι!!! Μέχρι τώρα μιλήσαμε για όλα αυτά που μας πληγώνουν, μας στεναχωρούν, μας θυμώνουν. Όλα αυτά είναι η μία Ελλάδα… Η άλλη Ελλάδα είναι αυτή που ονειρεύεται, παλεύει, αντιστέκεται. Αυτή είναι η δική μου Ελλάδα και τη συναντώ στο καθαρό βλέμμα κυρίως νέων ανθρώπων. Αυτοί είναι η ελπίδα και το μέλλον αυτής της χώρας.