Γρηγόρης Αζαριάδης: «Το κλασικό μυθιστόρημα με την αυστηρά αστυνομική πλοκή είναι προϊόν παλιότερων εποχών»

Ο Γρηγόρης Αζαριάδης είναι ένας σκαπανέας της γλώσσας που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με το έρεβος των λευκών σελίδων. Με αστείρευτο χιούμορ, κριτική αντίληψη απέναντι στα κακώς κείμενα που ταλανίζουν της κοινωνία μας και διεισδυτική ματιά στη δημιουργία στέρεων και ρεαλιστικών χαρακτήρων, δίκαια συγκαταλέγεται ανάμεσα στους καλύτερους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας που έχουμε στην Ελλάδα.

Ας δούμε τι μας είπε για την αστυνομική λογοτεχνία, τη συγγραφή, καθώς και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την έννοια του ενεργού πολίτη σε μια κοινωνία σαν τη σημερινή.

Πώς ξεκίνησε η σχέση σου με τη συγγραφή;

Το 2010, ένα ακόμη θύμα της οικονομικής κρίσης που άρχισε να τυλίγει ασφυκτικά την χώρα μας, έμεινα άνεργος. Σκεφτόμουνα πολλά και ακραία ενδεχόμενα, αλλά τελικά επικράτησαν λογικότερες σκέψεις! Άνοιξα το συρτάρι μου, ξέθαψα ένα αρχικό κείμενο ενός μυθιστορήματος, που κοιμόταν δίκην μούμιας παραγνωρισμένου Φαραώ, το επικαιροποίησα και το παρέδωσα στον Σάμη Γαβριηλίδη. Δύο χρόνια αργότερα, οι «Παλιοί λογαριασμοί» βρισκόντουσαν στα ράφια των βιβλιοπωλείων.

Αν δεν ήσουν συγγραφέας, τι θα ήθελες να ήσουν;

Θα προτιμούσα τον ρόλο του εργαζόμενου σε οποιαδήποτε θέση σε παιδικό σταθμό.

Εμφανίστηκες στην ελληνική λογοτεχνία το 2012, σε ηλικία 61 ετών, με το αστυνομικό μυθιστόρημα «Παλιοί λογαριασμοί». Θεωρείς πως άργησες να κάνεις την πρώτη σου εμφάνιση ή ήρθε την κατάλληλη στιγμή;

Ποτέ δεν είναι αργά! Οι επαγγελματικές μου ασχολίες δεν μου επέτρεψαν να ασχοληθώ νωρίτερα. Αρκετές φορές σκέφτομαι ότι ίσως έπρεπε να είχα μπει πριν πολλά χρόνια στον χώρο, αλλά κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό. Από μία άποψη πάντως θεωρώ ότι υποσυνείδητα είχα το μικρόβιο της συγγραφής από νεαρή ηλικία, δεδομένου ότι οι «Παλιοί λογαριασμοί» γράφτηκαν ουσιαστικά 35 χρόνια πριν την έκδοσή τους, το 1977!

Ακολούθησαν «Η τελευταία παράσταση της Μαρίνας Φιλίππου» το 2013, «Το μοτίβο του δολοφόνου» το 2015 και «Ο Σκοτεινός λαβύρινθος» το 2018, ενώ έρχεται και άλλο ένα βιβλίο σου στις αρχές του 2020. Υπάρχει κάποιος συνδετικός κρίκος που ενώνει όλα τα βιβλία μεταξύ τους;

Θα μπορούσα να πω ότι υπάρχουν πολλοί συνδετικοί κρίκοι. Τα δύο πρώτα έχουν κοινή αφετηρία την σκληρή κοινωνική κριτική και παρέμβαση και λόγω αυτής της οπτικής ενσωματώνουν στοιχεία του neopolar. Το «Μοτίβο του δολοφόνου» είναι μια μοναδική μελέτη, που γράφτηκε για πρώτη φορά στην ελληνική αστυνομική λογοτεχνία και αναφέρεται στο θέμα των serial killers. Μία μελέτη, που βασίζεται στις κλασικές αρχές της σχετικής θεωρίας των Ρέσσλερ και Ντάγκλας – δείτε την σειρά MINDHUNTERS και CRIMINAL MINDS – και ακολουθεί τις αρχές του κλασικού police procedural, που ακολουθεί όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται την έρευνα των αστυνομικών. Όσο για το τελευταίο, τον «Σκοτεινό λαβύρινθο», αποτελεί μια απόπειρα να γραφτεί ένα ευρωπαϊκό αστυνομικό μυθιστόρημα με ελληνικό χαρακτήρα. Όπως γίνεται κατανοητό, η συνεχής προσπάθεια μου είναι να πειραματίζομαι στην υπόθεση και το στυλ των μυθιστορημάτων, διατηρώντας όμως σαν συνδετικό κρίκο ένα προσωπικό, αναγνωρίσιμο ύφος γραφής.

Τα αστυνομικά μυθιστορήματα έχουν τα τελευταία χρόνια την τιμητική τους από το αναγνωστικό κοινό. Γιατί θεωρείς συμβαίνει αυτό;

Το κοινό που διαβάζει αστυνομικά μυθιστορήματα έχει διευρυνθεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια και έχει συμπεριλάβει ιδιαίτερα σημαντικό αριθμό γυναικών. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, αλλά εγώ θα σταθώ σε δύο που θεωρώ βασικούς. Ο πρώτος είναι ότι σε περιόδους κρίσης ανθούν τάσεις της λογοτεχνίας, που προσφέρουν «διεξόδους φυγής» στο κοινό. Οι αναγνώστες προτιμούν να διαβάζουν αστυνομικά μυθιστορήματα με περίπλοκη πλοκή, πολλές ανατροπές και καταιγιστικό ρυθμό, έστω και χωρίς να είναι ρεαλιστικά, όπως για παράδειγμα τα σκανδιναβικά μυθιστορήματα. Ο δεύτερος και σημαντικότερος λόγος είναι ότι τα σύγχρονα αστυνομικά μυθιστορήματα ενσωματώνουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το κοινωνικό σχόλιο, την κριτική στα τεκταινόμενα στην κοινωνία μας και συνεπώς προσελκύουν αυξανόμενο ενδιαφέρον σε μεγάλο αριθμό αναγνωστών. Για παράδειγμα, καυτά θέματα όπως η παιδεραστία, τα ναρκωτικά, το trafficking, το εμπόριο όπλων, το μεταναστευτικό, αποτελούν πεδίο δόξης λαμπρό για να αποτελέσουν το κοινωνικό πλαίσιο που θα «ντύσει» την αστυνομική πλοκή.

Μπορείς να μας μεταφέρεις στο εργαστήρι του συγγραφέα και να μας περιγράψεις μία τυπική σου μέρα;

Αν και κάθε συγγραφέας έχει το δικό του πρόγραμμα και τον προσωπικό τρόπο δουλειάς, οι περισσότεροι που έχω μιλήσει, Έλληνες και ξένοι, ακολουθούν ένα γενικότερο μοτίβο με πολλά κοινά στοιχεία. Τουτέστιν, περίπου οχτώ ώρες ημερήσιας εργασίας με μικρά διαλείμματα. Εγώ προτιμώ να τριγυρίζω τα πρωινά για καφέδες και να γράφω από τις 6 το απόγευμα μέχρι τις 10 το βράδυ. Μάλλον, με εμπνέει περισσότερο το σκοτάδι και οι πρώτες ώρες που πέφτει η νύχτα. Γράφω συνήθως για να ολοκληρώσω μια σκηνή, ένα μικρό κεφάλαιο και μετά τρώω το βραδινό μου παρακολουθώντας, τι άλλο, αστυνομικές σειρές.

Ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα, ο Γουίλιαμ Φώκνερ, έλεγε πως «για να γίνει κανείς συγγραφέας χρειάζεται 99% ταλέντο, 99% πειθαρχία και 99% δουλειά». Συμφωνείς;

Αν μιλάμε για σοβαρούς, επαγγελματίες συγγραφείς, θα συμφωνήσω κατά 99% κι εγώ. Αν μιλήσουμε γενικά για συγγραφείς, ιδιαίτερα αν αναφερθούμε στην χώρα μας, θα έλεγα ότι αρκεί μόνο το 99% του ταλέντου, που, μάλιστα, αυτό το κρίνει πολλές φορές η προσωπική γνώμη του ίδιου του συγγραφέα!

Στο ταλέντο, την πειθαρχία και την δουλειά, θα πρόσθετα και την ανάγνωση όσο περισσότερων κλασικών και σύγχρονων βιβλίων, που συντελούν σημαντικά στην επιμόρφωση και την εμπειρία των συγγραφέων.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα βιβλία σου εμπεριέχουν και στοιχεία που προσιδιάζουν σε κοινωνικά μυθιστορήματα. Ποιοι παραλληλισμοί, λοιπόν, μπορούν να γίνουν σε αυτά με όσα συμβαίνουν γύρω μας σήμερα;

Προσωπική μου άποψη σε σημείο εμμονής είναι ο εμπλουτισμός του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος με το κοινωνικό σχόλιο, την αναφορά στα τεκταινόμενα στην κοινωνία και την «υποχρέωση» του συνειδητοποιημένου συγγραφέα να «πάρει θέση» στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Το κλασικό μυθιστόρημα με την αυστηρά αστυνομική πλοκή είναι προϊόν παλιότερων εποχών. Τώρα μιλάμε για ένα ευρύτερο κοινωνικό μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή.

Όταν κοιτάζουμε γύρω μας και παρατηρούμε τι συμβαίνει στην κοινωνία, θεωρώ ότι έχουμε υποχρέωση να το αναφέρουμε στην ροή του μυθιστορήματός μας. Όταν η ηρωίδα μου, αστυνόμος Τρύπη, βγαίνει από τη ΓΑΔΑ και παίρνει το μετρό για το Μοναστηράκι, βλέπει επαίτες, άστεγους, μετανάστες, συναλλαγές ναρκωτικών. Ε, λοιπόν, μιας και δεν είναι τυφλή, τα βλέπει και τα σχολιάζει. Με τον τρόπο αυτό, ο συγγραφέας ασκεί την προσωπική του κριτική στα θέματα που προαναφέραμε.

Στην Ελλάδα, στις πρόσφατες εκλογές, κέρδισε με αυτοδυναμία ένα δεξιό κόμμα, η ΝΔ, αφού προηγουμένως ένα κόμμα που προσδιοριζόταν ως αριστερό, ο ΣΥΡΙΖΑ, είχε εφαρμόσει αντιλαϊκά μέτρα. Τι είναι τελικά αριστερό σήμερα και τι πρέπει να κάνει η Αριστερά για να εκπροσωπήσει μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου;

Ένα από τα σημαντικότερα αρνητικά σημεία της προηγούμενης κυβέρνησης δυστυχώς ήταν η διαστρέβλωση και τελικά η δυσφήμηση του όρου «αριστερός». Και, μάλιστα, στο όνομα μιας υποτιθέμενης Αριστεράς πήγαν πίσω πολλές από τις κατακτήσεις του λαϊκού κινήματος. Η έννοια «αριστερός» είναι συνυφασμένη στο μυαλό μου με τον ανθρωπισμό, την αλληλεγγύη και γενικότερα με την αρχή «κανένας άνθρωπος, καμία τάξη δεν έχει το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται οποιονδήποτε άλλον».

Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να συνθλίβει την αξιοπρέπεια του λαού… Εργάτες, φοιτητές και η πλειονότητα των συνταξιούχων το βιώνουν αυτό καθημερινά. Ο πραγματικός αριστερός συμπάσχει με τα προβλήματα του διπλανού του και αγωνίζεται μαζί του για την βελτίωση της καθημερινής ζωής. Κι αυτό είναι που πρέπει να κάνει στην πράξη η Αριστερά. Να πείσει τον λαό ότι είναι στο ίδιο μετερίζι κι αγωνίζεται για τα προβλήματά του, χωρίς δικαιολογίες και άλλοθι του τύπου «μα αυτά τα μέτρα μας τα επιβάλλει η Ευρώπη».

Ο φασισμός ως πρακτική και ρητορική βλέπουμε να επανεμφανίζεται στην κοινωνία μας, αλλά και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, με διάφορους τρόπους. Τι σημαίνει φασισμός για εσένα και με ποιο τρόπο πιστεύεις αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά;

Η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη προκαλεί τρόμο σε όλους τους δημοκρατικούς πολίτες. Ο φασισμός ευνοείται ακόμη περισσότερο από την μεγάλη οικονομική κρίση, που δημιουργεί εντεινόμενες πιέσεις και αυξανόμενη ανασφάλεια στις Ευρωπαϊκές χώρες, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί καλυπτόμενος κάτω από διάφορες μορφές.

Οι μετανάστες, για παράδειγμα, αποτελούν τρομακτική απειλή για ορισμένους επειδή, όπως ισχυρίζονται, έρχονται εδώ για να μας πάρουν τις δουλειές και να μεταβάλλουν σταδιακά τη σύνθεση του πληθυσμού, μετατρέποντας την Ελλάδα σε μια μουσουλμανική χώρα! Εδώ, η Αριστερά οφείλει να στήσει το πρώτο ανάχωμα και στο συγκεκριμένο παράδειγμα να βοηθήσει τους πολίτες να θέσουν τις σωστές διαστάσεις στο μεταναστευτικό πρόβλημα, προκειμένου να σταθούν αλληλέγγυοι με τους ξεριζωμένους ανθρώπους.

Βέβαια, η δική μου ανησυχία εδράζεται περισσότερο στο φαινόμενο του φασισμού στην καθημερινή ζωή. Στον εργοδότη, που βιάζει την αξιοπρέπεια του εργαζόμενου, στον άντρα που κακοποιεί την γυναίκα του, στην μητέρα που χτυπάει το μικρό παιδί της, στο bullying που γίνεται καθημερινή πρακτική στα σχολεία. Κι εδώ πρέπει να γίνει πολύ δουλειά, ώστε να μπορέσουμε να σταθούμε αλληλέγγυοι δίπλα σ’ αυτά τα θύματα του καθημερινού φασισμού και να εμποδίσουμε με δυναμικό τρόπο την ανάπτυξη του.

Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι στον κόσμο, τι θα άλλαζες πρώτα;

Δύσκολη και προκλητική ερώτηση. Θα άρχιζα από τον εαυτό μου, την οικογένειά μου και τους φίλους μου, με μια συνεχή κι επίμονη προσπάθεια εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, με πρώτο στόχο να κατανοήσουμε τις βασικές αρχές της ζωής: τον σεβασμό και την αλληλεγγύη για όλους τους ανθρώπους γύρω μας. Να μάθουμε να αγαπάμε και να αγωνιζόμαστε όλοι μαζί για να χτίσουμε μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία, ένα λίγο πιο φωτεινό κόσμο όπου θα μπορούμε να ζήσουμε χωρίς εκμετάλλευση από κανέναν. Μια κοινωνία με κέντρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες και τα όνειρά του…

Χρησιμοποιείς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Κι αν ναι, πιστεύεις πως βοηθούν ή δυσχεραίνουν τη διαδικασία της γραφής;

Χρησιμοποιώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απλώς για να διευκολύνω και να διευρύνω την επικοινωνία με τους αναγνώστες μου και γενικότερα με όσους διαβάζουν αστυνομική λογοτεχνία. Μέχρι εκεί, όμως. Τα μέσα αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με τον σωστό τρόπο, με μέτρο και λογική και να τους αποδίδουμε τον ακριβή ρόλο, που διαδραματίζουν στην σύγχρονη κοινωνία. Ούτε βοηθούν ούτε επηρεάζουν τη διαδικασία της συγγραφής, αν και σίγουρα λαμβάνω σοβαρά υπόψη τις παρατηρήσεις ορισμένων ενημερωμένων και απαιτητικών αναγνωστών.

Μακριά από μένα τα επαινετικά, έως διθυραμβικά σχόλια της πλειονότητας των «μόνιμων κατοίκων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης», που μπορεί να σου φουσκώσουν τα μυαλά και να την δεις, για παράδειγμα, ο Έλληνας «Νέσμπο» ή ο Έλληνας «Μανσέττ»! Κάτι τέτοιο σίγουρα μπορεί να αποπροσανατολίσει έναν συγγραφέα και να τον οδηγήσει σε μια πολυτελή αυταπάτη, που εγώ ευχαρίστως την παραχωρώ στη νεότερη γενιά των ντόπιων αστυνομικών συγγραφέων.

Αν σου έλεγα να καλέσεις έναν συγγραφέα σε δείπνο, ποιον θα διάλεγες και γιατί;

Δείπνο μέχρι πρωίας με μπόλικο αλκοόλ και επίτιμους προσκεκλημένους τους Χάμεττ, Τσάντλερ, Μανσέττ, Φαζαρντί, το ζεύγος των Σγιεβάλ Βαλέε, τον Μανκέλ και τον Νταλ. Και θα μαγείρευα εγώ για όλους! Φυσικά, ο βασικός λόγος της πρόσκλησης είναι ότι, κατά την προσωπική μου άποψη, αυτοί οι αξιολάτρευτοι τύποι έχουν επηρεάσει στον μεγαλύτερο βαθμό την εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας μέχρι σήμερα.

Το 2020 αναμένεται να κυκλοφορήσει το νέο σου βιβλίο. Θα μας αποκαλύψεις περί τίνος πρόκειται;

Ποτέ μου δεν κατάλαβα την αγωνία των νέων γονέων να μάθουν το φύλο του παιδιού τους πριν την γέννηση… Κατ’ αυτή την έννοια, αποφεύγω να αποκαλύψω στοιχεία του βιβλίου που έρχεται, πριν την κυκλοφορία. Αν κάνω μια εξαίρεση, μπορώ να πω ότι, όπως προανέφερα, μου αρέσει να πειραματίζομαι. Αυτό το βιβλίο, λοιπόν, το πέμπτο στη μικρή συγγραφική μου πορεία, είναι ένα απόλυτο mind game, ένα έργο που εκτυλίσσεται μεταφορικά σε κινούμενη άμμο. Εκεί όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται αρχικά. Η πρόθεση μου είναι να «παίξω» με το μυαλό του αναγνώστη, όπως παίζω και με το μυαλό των ηρώων μου.