Ηλίας Φαχίδης : ‘’ Ο Έλληνας αρέσκεται να λέει ότι έχει ευρωπαϊκή παιδεία, αγνοώντας το γεγονός ότι τα πρώτα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια δημιουργήθηκαν πάνω σε αραβικά πρότυπα’’

Ο Ηλίας Φαχίδης είναι ένας μουσικός και οργανοποιός που ασχολείται με την παραδοσιακή ελληνική και αραβική μουσική. Σπούδασε αρχιτεκτονική, βυζαντινή μουσική και κατασκευή μουσικών οργάνων. Παίζει ούτι, νέυ, κρουστά, κιθάρα και άλλα μουσικά όργανα. Ο ίδιος παίζει και κατασκευάζει την λύρα της Καππαδοκίας, τον Κεμανέ, όπως ονομάζεται αυτό το σπάνιο μουσικό όργανο και προσπαθεί να περισώσει την πολύτιμη μνήμη γύρω από αυτό. Ένας μουσικός – εξερευνητής, ο οποίος αρέσκεται να ανακαλύπτει μελωδίες και γνώσεις χαμένες στο κοινό υποσυνείδητο των λαών της ανατολικής μεσογείου, όπως ο δικός μας…

Η μουσική του διαδρομή ξεκίνησε στα χρόνια του γυμνασίου μαζί με έναν φίλο από την γειτονιά, ο οποίος μάθαινε κιθάρα. Ώρες του μάθαινε συγχορδίες και νότες ανοίγοντας λίγο αργότερα ο ίδιος το μονοπάτι του που τον οδήγησε στην Ανατολή και στις μαγευτικές της μελωδίες. Ταξιδεύει στις χώρες αυτές, μελετά τις μουσικές παραδόσεις της κάθε περιοχής, παίζει γνωστές και ξεχασμένες μελωδίες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, μυεί και μυείται και ο ίδιος σε μια μυσταγωγία που μέσα εκεί καθένας μας βρίσκει σαν κλωστή από το μίτο της Αριάδνης, αυτόν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής και ανατολίτικης.

Τι πρωτόπαιξες στην κιθάρα σου όταν ξεκίνησες σαν μουσικός ;

Σαν έφηβοι, με το φίλο που με μύησε στην κιθάρα, παίζαμε σε διάφορα συγκροτήματα, κυρίως ροκ. Αργότερα άκουσα άλλα είδη μουσικής, από όλο τον κόσμο. Μου άρεσε πολύ η jazz, η latin, τα αφρικάνικα, αλλά πάντα μαγευόμουν από τους ήχους της ανατολής. Πριν τελειώσω το σχολείο, ξεκίνησα να παίζω και άλλα μουσικά όργανα πέρα από την κιθάρα όπως μπάσο, κρουστά, ντραμς. Μόλις τελείωσα το σχολείο έφυγα για σπουδές στην Ρουμανία όπου παρέμεινα 3 χρόνια. Γύρισα αποφασισμένος να κάνω σπουδές πάνω στην μουσική στην Αθήνα.

Πέρασες σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή μουσικής ή φοίτησε σε Ωδείο ;

Το 1999 βρίσκομαι στο Ωδείο του Σίμωνα Καρά, ‘’Σύλλογος για την διάδοση της ελληνικής μουσικής’’. Ο Σίμωνας Καράς είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Ένας λαογράφος –μουσικολόγος, ο οποίος κατέγραψε την ελληνική μουσική σε όλο το μήκος και πλάτος της χώρας και είχε πολλούς μαθητές που ακολούθησαν τα βήματα του, όπως η Δόμνα Σαμίου και άλλοι μεγάλοι δασκάλοι. Το 1999 που έφυγε από την ζωή, ήταν η  χρονιά που ξεκίνησα και δυστυχώς δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω. Σε αυτή την σχολή, εκτός από βυζαντινή μουσική και παραδοσιακό τραγούδι, διδάσκανε παραδοσιακά όργανα όπως ουτι, λαγούτο, βιολί, κλαρίνο, φλογέρα, κανονάκι, ταμπουρά, κρουστά και άλλα. Έμεινα χρόνια εκεί ακούγοντας σπουδαίους πρακτικούς και θεωρητικούς μουσικούς. Από εκεί ξεκίνησε το ταξίδι μου στην παραδοσιακή ελληνική μουσική που με οδήγησε στην μουσικής της Ανατολικής Μεσογείου και στην Αραβική μουσική που βρίσκομαι μέχρι σήμερα.

Ουσιαστικά η εκπαίδευση σου πάνω στην μουσική έρχεται μόνο μέσα από το Ωδείο του Σίμωνα Καρά ;

Αργότερα συνέχισα με την βυζαντινή μουσική και σε άλλα ωδεία με δασκάλους από διαφορετικές σχολές. Η βυζαντινή μουσική δεν έχει μόνο μια σχολή ή ένα στυλ αν θες, και με ενδιέφερε να γνωρίσω τις διαφορές. Παράλληλα με τις σπουδές μου στην βυζαντινή και την παραδοσιακή μουσική ασχολήθηκα και με την κατασκευή μουσικών οργάνων, κυριως εγχόρδων, ξεκινώντας το 2000 από το εργαστήριο του Χρήστου Σπουρδαλάκη στον Πειραιά, που τότε έκανε κάπους κύκλους μαθημάτων. Το 2008 ολοκλήρωσα τον τριετή κύκλο σπουδών της Σχολής Μελέτης και Κατασκευής Παραδοσιακών Μουσικών Οργάνων του Κέντρου Βυζαντινών Τεχνών του Δήμου Καστοριάς.

Τι μουσικά όργανα κατασκευάζεις ;

Η ενασχόλησή μου με την οργανοποιία δεν είναι τόσο επαγγελματική, όσο ερευνητική. Ξεκίνησα κατασκευάζοντας ταμπουράδες, λαγούτα και ποντιακές λύρες. Τα τελευταία χρόνια εχω φτιάξει κάποια ούτια και λύρες Καππαδοκίας. Ο Κεμανές είναι ένα όργανο το οποίο παίζανε οι Έλληνες της Καππαδοκίας και ήρθε στην Ελλάδα με την Μικρασιατική καταστροφή. Με τα χρόνια όμως λιγόστεψαν οι παίκτες και το όργανο σταμάτησε να παίζεται. Λίγοι ασχολήθηκαν με αυτό από τότε.

Σε τι διαφέρει η Καππαδοκική λύρα από την Ποντιακή;

Η Καππαδόκικη είναι μεγαλύτερη, έχει περισσότερες χορδές όπως επίσεις και κάποιες παρασυμπαθητικές χορδές, οι οποίες περνάνε κάτω από την γλώσσα και κουρδίζονται σε κλίμακα, δημιουργόντας ένα βάθος στον ήχο. Όταν ακούς κεμανέ είναι σαν να ακούς μια λύρα σε μια μεγάλη σάλα με ηχώ.

Παίζετε αυτό το όργανο στην Τουρκία ; Έχει μείνει σαν παράδοση εκεί όπως άλλα ελληνικά όργανα ;

Όχι δεν υπάρχει αυτό το όργανο στην Τουρκία. Ο Κεμανές παιζόταν αποκλειστικά από Χριστιανούς που αργότερα ήρθαν στην Ελλάδα. Υπάρχει όμως ο Αρμένικος κεμανές, που είναι πολύ συγγενής με τον Καππαδόκικο.

Αυτό το μουσικό όργανο, το οποίο ομολογώ δεν το έχω ακούσει να παίζει, σαν λέξη μου είναι οικεία τι δυναμική έχει σαν όργανο;  Θα μπορούσε να σταθεί μέσα στην ελληνική μουσική ή είναι μόνο για παραδοσιακή μουσική της Καππαδοκίας;

Έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες από κάθε άλλη λύρα που παίζετε στην Ελλάδα και πολύ ευκολο χειρισμό επίσης, καθός το μπράτσο του ειναι πιο μακρύ και βοηθάει τον οργανοπαίχτη να κινηθει σε υψιλότερες θέσεις του οργάνου όπως στο βιολί. Ο Κεμανές μπορεί να έχει από τέσσερεις έως έξι χορδές, όπως επίσης μπορεί να έχει διαφορετικά κουρδίσματα. Πιστεύω δεν υπάρχει κάτι να εμποδίσει τον κεμανέ να παίξει εκεί που παίζει κάποια άλλη λύρα, το βιολί ή η βιόλα.

Έχεις τολμήσει να βάλεις κεμανέ μέσα στα δικά σου σχήματα που παίζεις ;

Ναι, το όργανο δεν έχει να κάνει τόσο όσο ο μουσικός. Έχω συνειδητοποιήσει πως αν το μουσικό σχήμα έχει χημεία μπορεί να συνδυάσει ότι όργανα βάλει ο νους σου και να υπάρχει εξαιρετικό αποτέλεσμα.

Είπες προηγουμένως πως παίζεις αραβική μουσική. Γνωρίζεις και την αραβική γλώσσα ο ίδιος ;

Όχι δε μιλάω αραβικά, αλλά θέλω πολύ να μάθω. Έχω ταξιδέψει στην Αίγυπτο με φίλους μουσικούς για κάποιες συναυλίες στο Κάιρο κι έχω μαγευτεί από αυτή την χώρα, τους ανθρώπους και τον αραβικό πολιτισμό. Στην Αθήνα έχουμε δημιουργήσει μαζί με κάποιους φίλους μουσικούς την ορχήστρα αραβικής μουσικής «Ferket el Anwar” που στα αραβικά σημαίνει Ορχήστρα του φωτός.

Με αυτό το συγκρότημα τραγουδάτε μόνο αραβικά τραγούδια ή λέτε και ελληνικά ;

Παίζουμε μόνο Αραβικά, αν και πολλά από αυτά έχουν διασκευαστεί στα ελληνικά στο παρελθόν κι ετσι τα γνωρίζει και το ελληνικό κοινό. Ο τραγουδιστής μας είναι Σύριος κουρδικής καταγωγής και το ρεπερτόριο μας περιλαμβάνει παραδοσιακή μουσική από Λίβανο, Συρία και Ιράκ, παλαιά κλασσική αραβική μουσική και σύγχρονη αραβική μουσική από τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Στην Ελλάδα υπάρχει κοινό το οποίο να ακολουθεί το συγκρότημα και να ενδιαφέρεται για αυτό το είδος της μουσικής ;

Υπάρχει κάποιο κοινό γύρο από την αραβική μουσική στην ελλάδα αλλά όχι πολύ μεγάλο. Παρατηρώ οτι στην Ελλάδα γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα για τους λαούς της ανατολής και είναι κρίμα, γιατί η αραβική είναι συγγενής με την δική μας μουσική. Παρόλα αυτά υπάρχει ένα κοινό που το ενδιαφέρει.

Για ποιο λόγο δεν είναι τόσο δεκτικοί οι Έλληνες σε αυτή την μουσική ;

Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Δεν ειναι το γεγονός οτι δεν ειμαστε δεκτικοί απέναντι σε αυτή την μουσική, αλλά το οτι είμαστε αρνητικοί και προκατελειμένοι απέναντι σε αυτό τον πολιτισμό γενικότερα, κι αυτό πιστεύω ξεκινάει από την παιδεία και την προσκόληση στο “Ανήκομεν εις στην Δύση» που μέχρι σήμερα υποστηρίζουμε σαν λαός, τοποθετώντας τον πολιτισμό της ανατολής σε μια δευτερη μοίρα, υποβαθμίζοντας έτσι και τον δικό μας πολιτισμό. Υπάρχει και κάτι το πολύ παράδοξο σε αυτή την ιστορία. Ενώ ο Έλληνας αρέσκεται να λέει οτι είναι ευρωπαίος και έχει ευρωπαϊκή παιδεία, αγνοεί το γεγονος οτι τα πρώτα Ευρωπαικά Πανεπιστήμια δημιουργήθηκαν πάνω σε αραβικά πρότυπα του ισλαμικού μεσαίωνα και οι πρώτοι καθηγητές αυτών ήταν φοιτητές αραβικών σεμιναρίων. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε πολύ λίγα για την τεράστια συνεισφορά των Αράβων του μεσαίωνα και την διάδοση της ελληνιστικής παιδείας από αυτούς στην Ευρώπη, καθώς και για την τεράστια συμβολή τους στο τέλος του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα και την αρχή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Πιστεύεις πως το προσφυγικό στοιχείο που βρίσκεται από αυτές τις περιοχές στην χώρα μας, εξαιτίας των τραγικών γεγονότων όπως ο πόλεμος της Συρίας, θα δώσει νέα στοιχεία στο ελληνικό τραγούδι ή θα καπελωθεί από αυτό;

Η μουσική ταξιδεύει χωρίς σύνορα. Οι αλληλεπιδράσεις και τα δάνεια υπήρχαν από πολύ παλιά που αυτοί οι λαοί ήταν πολύ απομακρυσμένοι, σήμερα αυτό συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα παγκοσμίως με την βοήθεια του διαδικτύου. Αν το κράτος και τα ΜΜΕ ευνοούσαν την επικοινωνία μεταξύ προσφύγων/μεταναστών και πολιτών εδώ στην Ελλάδα, ίσως γνωρίζαμε καλύτερα και ουσιαστικότερα τον πολιτισμό αυτών των λαών και αντιλαμβανόμασταν οτι τελικά δεν είμαστε και τόσο διαφορετικοί.

Έχεις δει ανθρώπους να έρχονται να ακούν την μουσική που παίζετε και να έχουν προσπαθήσει να παίξουν μαζί σας ;

Εκτός από τον τραγουδιστή μας που ήρθε     ήρθε ως μετανάστης πριν 16 χρόνια, γνωρίζω κι άλλους άραβες εξαιρετικούς μουσικούς εδώ στην Ελλάδα, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον καλλιτεχνικό χώρο και έχουμε παίξει μαζι. Εδώ στην Αθήνα έχουμε παίξει σε χώρους φιλοξενίας προσφύγων με αραβόφωνο κοινό. Ήταν μια εμπειρία που θα μου μείνει εξέχαστη. Η ευχαρίστηση ήταν αμοιβαία.

Σπούδασες βυζαντινή μουσική η οποία έχει άλλους φθόγγους ή τόνους από την δυτική.. Τι ήταν αυτό που σε κέρδισε σε εκείνη και ασχολήθηκες  ;

Με κερδισε πολύ το γεγονός οτι η βυζαντινή μουσική μεταφέρει μια πολύ αρχαία παράδοση, εχει δική της σημειογραφία και το οτι συνδέει ξεκάθαρα την ελληνική παραδοσιακή και δημώδη μουσική με την μουσική της Εγγύς και Μέσης Ανατολής.

Πάντως αν σε δει κάποιος δύσκολα πιστεύει πως ψάλλεις ή πως είσαι πιστός ..

Προσωπικά δεν είμαι θρησκευόμενος, αλλά σέβομαι τα πιστεύω των άλλων απο την στιγμή που δεν βλάπτουν τρίτους. Με την βυζαντινή μουσική ασχολήθηκα καθαρά από μουσικό και ιστορικό ενδιαφέρον.

Θα ήθελες μας εξηγήσεις σύντομα ποια είναι η σχέση Βυζαντινής μουσικής και Ανατολίτικης μουσικής; 

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν επιστημονικά με το φαινόμενο της μουσικής και των ήχων, μελετώντας την μουσική του τότε γνωστού ανεπτυγμένου κόσμου της Εγγύς Ανατολής. Θεμελίωσαν μαθηματικά τους αρμονικούς και τα διαστήματα των τόνων και κατηγοριοποιήσανε τις  μουσικές κλίμακες σε γένη, αφήνοντας ένα τεράστιο πολιτιστικό κληροδότημα στους μετέπειτα φιλόμουσους λαούς. Οι μελέτες αυτές αποτέλεσαν αργότερα τη βάση για την θεωρητική καλλιέργεια διάφορων μουσικών παραδόσεων της Μέση Ανατολής αλλά και της Ευρώπης. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, γεννήθηκε και αναπτύχθηκε και η Βυζαντινή Μουσική και είναι το πολιτισμικό υπόβαθρο της εποχής της αυτό που την κάνει να μοιάζει τόσο με την Αραβοπερσική και την Οθωμανική Μουσική, δεδομένου οτι όλοι αυτοί οι λάοι έζησαν σε κοινά μέρη για πολλά χρόνια.