Κ. Τζατζάνης: Ό,τι κάνουμε είναι μόριο της επαναστατικής κίνησης, της αυριανής ευτυχίας του ανθρώπου!

Σε γνωστά λημέρια συναντηθήκαμε με τον Κώστα Τζατζάνη, κάτω από το παλιό κτίριο της ΚΟΑ στην Ομόνοια. Κυριολεκτικά στο πάρα πέντε της καραντίνας, που πήγε μια σειρά πράγματα πίσω, ανάμεσά τους και την παρουσίαση του νέου του βιβλίου “Συνομιλίες με τον εγγονό μου”. Ένα έργο στο οποίο προσπαθεί να μιλήσει με λόγια απλά για τη μαρξιστική θεωρία και ιδεολογία, τη “στοιχειώδη θεωρία της ανθρωπιάς”, έχοντας ως βασικό του στόχο να κινήσει το ενδιαφέρον όσων βρίσκονται μακριά από αυτή. Μας μίλησε ανοιχτά κι εγκάρδια, όπως θα έκανε σε μια καλή παρέα που την ξέρει εδώ και χρόνια. Μεταξύ πολλών άλλων, μας αποκάλυψε πώς έγινε κομμουνιστής, στον απόηχο του παρισινού Μάη, κάποιες πραγματικές συνομιλίες με τον εγγονό του, τη σημασία της εκλαΐκευσης περίπλοκων ιδεών, αν τα παιδιά του διαβάζουν τα βιβλία του, αν θεωρεί πως υπάρχει κίνδυνος φασισμού σήμερα, ποια η πρόβλεψή του για την επανάσταση και το σοσιαλισμό, ενώ “ξαφνιάζει” με τις θέσεις του για τη δυνατότητα της τεχνολογίας να γίνει όχημα επαναστατικών αλλαγών.

 

-Στο βιβλίο λες πως όποιος δεν μπορεί να εξηγήσει κάτι με απλά λόγια, ίσως να μην το έχει καταλάβει. Θεωρείς ότι έτσι είναι;

-Δεν είναι κάτι ιδιαίτερο η δική μου συγκρότηση για να λέω τέτοιες εξυπνάδες, αλλά θεωρώ πως αυτό συμβαίνει. Ένας πυρηνικός επιστήμονας μπορεί να συνεννοείται μια χαρά με έναν συνάδελφό του, ενώ εμείς δεν καταλαβαίνουμε γρυ. Έχω την εντύπωση όμως πως και αυτός μπορεί και πρέπει να κάνει αφαίρεση, να βρει το κύριο και να το παρουσιάσει εκλαϊκευμένα. Το έχουν κάνει πολλοί μεγάλοι επιστήμονες, όπως ο Χόκινγκ, που κάποια βιβλία τους γίνηκαν μπεστ-σέλερ. Πιστεύω πως αυτό οφείλεται και στο ότι δε μιλάνε με δυσνόητους όρους, όπως στις επιστημονικές τους εργασίες, όπου χρησιμοποιούν εξειδικευμένους όρους και έννοιες κατανοητές μόνο από ειδήμονες. Στα κοινωνικά-πολιτικά ζητήματα, το πράγμα είναι απλούστερο, σχετικά με την εκλαΐκευση. Για παράδειγμα, ό,τι γράψανε οι κλασικοί του μαρξισμού, το καταλαβαίνουμε μια χαρά.

-Πιστεύεις ότι πάσχουμε στην εκλαΐκευση;

-Η άρχουσα τάξη κάθε εποχής φοβόταν το μορφωμένο λαό και ευνοούσε τις ακαταλαβίστικες επιστημονικοφανείς αγορεύσεις, δηλώσεις, αναλύσεις. Πιστεύω πως είναι ανάγκη οι διανοούμενοι να γίνονται κατανοητοί στον λαό. Άλλωστε η Ιστορία, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις σαν το Νίτσε, ανάδειχνε τους διανοούμενους που ‘χαν ταχθεί με την πρόοδό της. Να, στο βιβλίο, εγώ ο διανουμενίσκος, αναγκάστηκα πρώτη φορά να εξηγήσω απλά την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Νόμιζα πως το ήξερα, αλλά όταν το πρωτόπιασα, είχα τεράστιο πρόβλημα. Έπρεπε να το δουλέψω πολύ για να το φτάσω στο σημείο που το ‘φτασα. Κι αυτή η δουλειά βοήθησε και μένα στην κατανόησή του.

Βέβαια ο μάστορας στο να αναδεικνύει το κύριο, είναι η συλλογική επεξεργασία. Την ουσία τη βρίσκεις από την κοινή συνισταμένη πολλών απόψεων, ενίοτε και με διαφωνίες. Κι όταν βγει κάτι κοινά αποδεκτό, σημαίνει πως πιάσανε οι περισσότεροι ή όλοι αυτή την ουσία. Όχι πως η συλλογική σκέψη λειτουργεί πάντα τέλεια. Ο Ζαχαριάδης αναγκάστηκε κάποια στιγμή να τα βάλει με όλους. Δεν ήταν εύκολα τα πράγματα, γιατί όλοι σέβονταν τη Σοβιετική Ένωση, που ήταν πρωτοπόρα. Θυμάμαι, όταν είχε βγει το βιβλίο του Γκορμπατσόφ “Περεστρόικα”, όλοι το θαύμαζαν. Εκ των υστέρων έλεγαν κάποιοι πως κάτι δεν τους είχε αρέσει, πως το ‘χαν καταλάβει πού πάει το πράγμα και τέτοια. Και μένα κάτι δεν μου είχε αρέσει, αλλά δεν είπα τίποτα σε κανέναν. Σεβόμουν το κόμμα και την εποποιία του 20^ου αιώνα. Έπρεπε να έρθει η ζωή διαλεκτικά να μας δείξει πώς είχε η κατάσταση.

-Στο βιβλίο διηγείσαι πραγματικές συζητήσεις με το εγγόνι σου, ή είναι δικό σου εύρημα;

-Με τον εγγονό μου είχα περισσότερες συζητήσεις όταν μεγάλωσε. Αυτά που διηγούμαι είναι κυρίως συζητήσεις που έκανα με τους γιους μου. Πάντα έβαζα κάποια στοιχεία, όπως η ιστορία με τη νεράιδα. Τους έλεγα επίσης από μικρούς ότι δεν υπάρχει θεός ή δικές μου ιστορίες πχ να λέει ο Λένιν στον Στάλιν, “πάμε μια βόλτα να δούμε τα κορίτσια”, τέτοιου στιλ. Ο στόχος ήταν να τους μεταβιβάσω τις αξίες μας και να τα ευχαριστήσω με ιστορίες που ‘χουν σχέση με την πραγματικότητα και ήταν ενθουσιασμένα εκείνη την περίοδο.

Θυμάμαι την εσωτερική σύγκρουση που είχε ο μικρός όταν πήγαινε πρώτη ή δευτέρα Δημοτικού. Έρχεται τσατισμένος μια μέρα από το σχολείο και μου λέει -τσέβδιζε τότε ακόμα: “Κοίτα, υπάρχει θεόθ…”. “Άσε ρε που υπάρχει, μαλακίες…” απαντούσα εγώ, έτσι μιλούσαμε. “Υπάρχει και Παναγία, μου το είπε η δαθκάλα μου”. “Και εσύ την πιστεύεις;”. “Βεβαίωθ, υπάρχει Χριθτόθ και Παναγία. Ποιοθ έφτιακθε όλα αυτά τα πράγματα;”. “Και γιατί δεν τους βλέπουμε;”. “Είναι πάνω πθηλά στον ουρανό”. “Και αν σου πω ότι είναι στον ουρανό ψηλά ένα μεγάλο αγγούρι που τα έφτιαξε, θα με πιστέψεις;”

Την είχα ξεχάσει την κουβέντα, αλλά ερχόταν τότε στο σπίτι ο Νικολουτσάκος, ένα παλικάρι που πέθανε από καρκίνο τελευταία, και έμοιαζε με τον Ταρζάν, ανέβαιναν τα παιδιά στους ώμους του. Μια μέρα λοιπόν έρχεται και μου λέει: –Ρε συ, τι με ρωτάει ο γιος σου; Αν υπάρχει ένα αγγούρι ψηλά στον ουρανό…

-Τελικά βγήκαν κομμουνιστές;

-(Αναστενάζει). Άλλος ήταν κι έφυγε από εγωισμό, αλλά παραμένει φιλοκομματικός. Άλλος πήγε στη Γερμανία και γύρισε αναρχοαυτόνομος στα μυαλά. Άλλος είναι φίλος του κόμματος, και ο μικρός γραμματέας κόβας.

-Τι σου λένε για τα βιβλία;

-Ο μεγαλύτερος έχει διαβάσει και τα τρία βιβλία μου, κάνει θετική κριτική, χωρίς να μου πει κάτι επί της ουσίας ή να ενθουσιαστεί. Τα σέβεται όμως. Έβαλε σε περίοπτη θέση τις «συνομιλίες» και τις διάβασε κι ο γιος του.

-Οι σύντροφοι από το Κόμμα, τι σου λένε;

-Και τα τρία βιβλία τα έστειλα στο Κόμμα, να δουν αν υπάρχει κάτι που βλάπτει. Στον “Οκτώβρη” μου έκανε μια παρατήρηση σωστή η Αλέκα, και όταν τελικά εκδόθηκε μετά από χρόνια, ένα κομματικό στέλεχος μου είπε ότι είναι πολύ καλό, τίποτα άλλο. Το “Είμαι κομμουνιστής” είχε βγει το ’92 και μου είχε πει ο Γραμματέας της ΚΟ Πειραιά να το δίνουμε στα Γραφεία του Κόμματος, αλλά είπα να το δουν καλύτερα, γιατί διαισθανόμουν ότι είχε προσωπικά στοιχεία, μακριά από τις κομματικές ιεραρχήσεις. Μου ‘χουν πει καλά λόγια αρκετοί φίλοι του κόμματος, αλλά οι σύντροφοι γενικά απ’ ο, τι κατάλαβα δεν τα διαβάζουν. Άλλωστε έχουν θησαυρούς από τις εκδόσεις της Σύγχρονης Εποχής, που δεν τους προλαβαίνουν.

-Τι σε ώθησε να γράψεις το “Είμαι Κομμουνιστής”;

-Πάντα έγραφα εισηγήσεις, ανακοινώσεις και προτάσεις στα όργανα που με όριζε το Κόμμα, σαν δημοτικός σύμβουλος πχ, έβγαζα εφημεριδάκια σαν την “Αναγέννηση” στον Πειραιά. Το ’91 είχα κάποιο ελεύθερο χρόνο, χωρίς ιδιαίτερες χρεώσεις. Πήρα τον τίτλο από το βιβλίο που έγραψαν τρεις Γάλλοι σύντροφοι, τη δεκαετία του ’70, μάλλον σε συνεννόηση με το γαλλικό Κόμμα. Ήμασταν τότε λίγοι σχετικά αυτοί που κρατηθήκαμε στο κόμμα και για αυτό μου βγήκε έτσι: ναι ρε, “είμαι κομμουνιστής”!

-Ήθελες να πάρεις θέση, γιατί έβλεπες πού πήγαιναν τα πράγματα;

-Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα ανατραπεί η Σοβιετική Ένωση, πιστεύω κανείς δεν το φανταζόταν. Όταν έγινε η Επιτροπή Σωτηρίας, λέγαμε με έναν σύντροφο στη Νίκαια, “αυτό είναι, καθαρίσαμε”. Εκείνον τον καταραμένο Αύγουστο, το πρωί οι εφημερίδας έγραφαν «αναγνώρισε ο Μιτεράν», «καθαρίζουν τα οδοφράγματα στη Μόσχα», τέτοια. Και το απόγευμα, που άνοιξα το ράδιο στις ειδήσεις, άκουσα ότι άλλος αυτοκτόνησε, άλλος συνελήφθη, άλλος σκοτώθηκε. Μου φάνηκε τρομερή η καταστροφή. Αποδιοργανώθηκα, έκανα δυο ώρες να συνέλθω οργανικά. Ήταν η ώρα που κατάλαβα πως ανατράπηκε η Σοβιετική Ένωση. Τότε που κρίθηκε το “ποιος-ποιον”.

-Μήπως σε ώθησε η κατάσταση στο Κόμμα;

-Ναι, πρέπει να ‘ταν κι αυτό στην πίσω σκέψη μου. Ούτε εκεί φανταζόμουν ότι θα φτάναμε σ΄ αυτό το σημείο. Μου έκαναν κουβέντα κάποιοι σύντροφοι στον Πειραιά να συνεννοηθούμε, αλλά εγώ πίστευα πως θα τα λύσουμε όλα στα όργανα. Αυτοί κινήθηκαν σωστά. Όταν ήρθε η ώρα της διάσπασης, βέβαια, δεν ταλαντεύτηκα, φαινόταν το πράγμα. Δεν είχα ποτέ αμφιβολίες.

-Γιατί άργησε τόσο το δεύτερο βιβλίο;

-Καταρχήν δεν ήμουν συγγραφέας και οι άλλες κομματικές-μαζικές δραστηριότητές μου δε με άφηναν. Ξέρω πως ό, τι κάνω στη δραστηριότητά μου σαν κομμουνιστής, ακόμα και αυτή η συζήτηση, είναι κομμάτι της αυριανής κίνησης της Ιστορίας και της Ύλης, ένα μόριο της επανάστασης, της αυριανής ευτυχίας του ανθρώπου. Για το συγγραφιλίκι όμως δεν είμαι σίγουρος. Στο βάθος υπάρχει ένα στοιχείο φιγούρας, προβολής. Μπορεί να μείνει κάτι ή να ξεχαστεί εντελώς. Αν τελικά βοηθήσει κάποιον, είναι θετικό.

Ο «Οκτώβρης» κι οι ¨Συνομιλίες» ήταν γραμμένα από πριν, απλώς βγαίνουν τώρα. Μόνο τον «Τζόνι» που «ξύπνησε» τον ξεκίνησα πρόσφατα.

-Τελευταία, βγάζεις ένα βιβλίο κάθε χρόνο. Έχεις κάτι ακόμα στα σκαριά;

-Φτιάχνω κάτι με τον Ετιέν Λαντιέ, τον ήρωα του Ζερμινάλ, ένα συγκλονιστικό βιβλίο, που με βοήθησε πολύ να γίνω κομμουνιστής, γιατί είχα ξεκινήσει από μικροαστικές θέσεις. Παίρνω τον ήρωα του Ζολά από εκείνη την τρομερή σκηνή που βλέπει τα βλαστάρια και τον φτάνω ίσαμε το δεύτερο συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς, το 1920, όπου μπήκαν οι βασικοί κανόνες για να γίνει ένα κόμμα αποδεκτό στη Διεθνή. Δίνω αυτήν την πορεία με μικρές ιστορίες που γράφω όταν έχω χρόνο και όρεξη. Παίρνω σαν βάση την Ιστορία της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών, και δουλεύω τα κομμάτια. Τώρα γράφω σποραδικά επεισόδια, τα ταξινομώ, σε συνδυασμό με τη μελέτη και αξιολόγηση των ιστορικών γεγονότων, για να μην κάνω καμιά πατάτα, μετά έρχεται η φάση της βελτίωσης της συγγραφής κι ίσως να είναι έτοιμο σε κάνα εξάμηνο…

-Θα προλάβουμε να ζήσουμε την επανάσταση και τον σοσιαλισμό;

-Εγώ σίγουρα όχι, αλλά εσείς αισιοδοξώ πως ναι. Δεν μπορεί, ο καπιταλισμός, δεν έχει μέλλον, δε βρίσκει λύσεις, όλα χειροτερεύουν. Αν έβρισκε λύσεις, δε θα ήταν καπιταλισμός. Το ατομικό όπλο είναι νέο στοιχείο, αλλά δεν αλλάζει τη φύση του. Το κεφάλαιο είναι αδηφάγο, φέρνει καταστροφές και θα το καπακώσουν οι λαοί που καταστρέφονται. Τα λέει καλύτερα το κόμμα για τον αιώνα των επαναστάσεων. Εγώ δε θα προλάβω, μου φτάνει όμως που… το είδα. Είδα τον Οχτώβρη του Αϊζενστάιν…

-Υπάρχει διεθνής πρωτοπορία; Γιατί ακόμα ζούμε στα απόνερα της αντεπανάστασης…

-Συνεχίζουμε. Η ελπίδα και η προοπτική είναι στις διεθνείς πρωτοβουλίες των ΚΚ, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης κτλ. Όταν έρθει η καταστροφή, θα βγουν μπροστά οι επαναστάτες να οργανώσουν το λαό σε κάθε γωνιά. Κι όπως έχουν σήμερα τα πράγματα και η τεχνολογία, η Επανάσταση δε θα μείνει σε ένα μόνο μέρος, θα υπάρχει η Διεθνής που θα τη συντονίζει και καθοδηγεί. Τον καιρό του Λένιν, η επανάσταση σώθηκε πχ και από τους Γάλλους ναύτες, που κατέλαβαν στη Σεβαστούπολη τα πλοία της βρώμικης γαλλικής επέμβασης. Σε όλη την Ευρώπη είχαμε συλλαλητήρια κι αναβρασμό, υπέρ της Μπολσεβίκικης Επανάστασης. Σήμερα είναι πολύ πιο ενιαία τα πράγματα, ακόμα και σήμερα, κάθε σπίθα σε μια γωνιά του πλανήτη μας αγκαλιάζεται αμέσως απ’ τους επαναστάτες όλης της Γης.

-Οι παραγωγικές κολεκτίβες που βάζεις στον “Οκτώβρη” σου μπορούν να γίνουν όντως κύτταρα της επανάστασης ή το βάζεις μυθοπλαστικά;

-Νομίζω πως δε γίνεται να ανεβαίνει το επαναστατικό κίνημα χωρίς να δημιουργεί και νησίδες κοινωνικής οργάνωσης και για τα πρακτικά ζητήματα, επισιτισμού, εφοδίων για την υγεία κλπ, κολεκτίβες παραγωγής, κάτι σαν συνεταιρισμούς πχ. Σε αυτή την κίνηση, όταν αποκτήσουν δύναμη οι μάζες, θα φτιάξουν συμβούλια, θα ελέγχουν ολόκληρες περιοχές, ακόμα και μονάδες παραγωγής. Έχω την εντύπωση ότι μπορεί να προκύψουν και συνεταιρισμοί, πχ σε περιοχές όπου υπάρχει πείνα λόγω του ιμπεριαλισμού, αλλά όχι ακόμα επαναστατική κατάσταση. Αστικός θεσμός είναι, όχι επαναστατικός, μπορείς όμως να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του λαού, αν σε δει να διαχειρίζεσαι κάτι καλά. Και εκεί προπονείται ο λαός για να διοικήσει οργανωμένα μόνος του την πολύπλευρη ευτυχία του

-Κάποιοι βλέπουν ως λύση την αυτοδιαχείριση.

-Μπούρδες, πρόκειται για σκέψεις των αστών που μισούν την οργάνωση του νεκροθάφτη τους. Το παράδειγμα με την παραγωγική κολεκτίβα στο βιβλίο έχει συγκεκριμένο πλαίσιο. Ήξερα το ρίσκο όταν έγραφα, ήθελα να μεταφέρω όμως έναν προβληματισμό, τι θα κάνουμε. Και βέβαια είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να πιστέψει κανείς στη δυνατότητα αποτελεσματικής διαχείρισης μέσα στον καπιταλισμό…

-Στα 200 χρόνια από την Οχτωβριανή Επανάσταση θα έχουμε κι άλλα επεισόδια να διηγούμαστε;

-Βέβαια. Έναν αιώνα απείχαν τα δυο μεγάλα άλματα στον ουρανό. Στα 102 χρόνια από το Βατερλό είχαμε τον Οχτώβρη. Μπορεί να πάει άλλος ένας αιώνας από την ανατροπή των μπολσεβίκων το 1990. Μάλλον θα γίνει νωρίτερα, δεν αντέχει ο καπιταλισμός. Μόνα άμα φας πολλά προφιτερόλ μπορείς να προβλέψεις πώς και πού μπορεί να ξεπηδήσει ένα κίνημα, μέσα από τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς.

-Αισιοδοξείς για το μέτωπο κατά του φασισμού στη χώρα μας;

-Η πείρα λέει το αντίθετο. Η ανικανότητα των αστών να βάλουν τάξη, προκαλεί καταστάσεις χάους. Η αστική τάξη φοβάται το αντίπαλο δέος και βγάζει τον στρατό της. Αλλά τώρα δεν μπορούν να ποδηγετούν τις παραγωγικές δυνάμεις όπως τότε, αυτό μου λέει η ιστορική μου διαίσθηση κι όσα έχω μάθει. Οι νέες τεχνολογίες δεν ευνοούν την άνοδο ενός νέου Χίτλερ. Και στη Γερμανία προπολεμικά, παιζόταν το παιχνίδι, είχαμε γερές επαναστατικές δυνάμεις. Δεν είναι εύκολα τα πράγματα, αλλά οι νέες τεχνολογίες είναι μειονέκτημα για τον καπιταλισμό, για τα τσογλάνια που θέλουν να διοικήσουν με άγριες μεθόδους.

-Τις χρησιμοποιούν όμως για να ελέγχουν τις μάζες…

-Γενικά οι νέες τεχνολογίες είναι υπέρ της επανάστασης. Η προπαγάνδα των μπολσεβίκων, η ουσία της επαναστατικής τους δουλειάς, πέρασε από τον Τύπο, το πιο σύγχρονο μέσο που έλεγχε τότε ο Καπιταλισμός. Νομίζω πως τώρα έχουμε περισσότερες δυνατότητες. Ακόμα και στους συνταξιούχους, που είμαι τώρα, κάνουμε μαζική δουλειά με mail, μιλάμε ισότιμα με χιλιάδες κόσμο. Ενώ στα έντυπα ΜΜΕ, σ΄ ένα μαγαζί που πουλά τύπο, έχουμε δέκα τόνους αστικές φυλλάδες-περιοδικά και εμείς 200 γραμμάρια Ριζοσπάστη…

-Κι αν σου κόψει ο πάροχος την πρόσβαση στο διαδίκτυο;

-Πολύ θα το ήθελαν, αλλά δεν το κάνουν για διάφορους λόγους. Όταν έρθει η ώρα να το κάνουν, θα είναι γιατί θα έχουμε ανέβει σημαντικά. Τότε θα έχουμε τσακάλια-χάκερς, θα ελέγχουμε δορυφόρους και σήματα, θα έχουμε κομμουνιστές στα δικά τους κέντρα. Ο επαναστάτης είναι τεχνολογικά πιο προηγμένος από τον αστό, που πάει με τη λογική του κέρδους. Μπορεί να γίνει και κάποια επανάσταση στην Κίνα και να τους πάρουμε φαλάγγι. Αν ήταν μαζί μας οι Κινέζοι, θα τους είχαμε σκίσει…

-Τους διανοούμενους είναι εύκολο να τους πάρουμε με το μέρος μας;

-Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι επιστήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι ήταν μαζί μας, ο Αϊνστάιν και τόσοι άλλοι. Σήμερα μπορεί να κοιτάνε το βόλεμά τους, να σωπαίνουν ή να γλείφουν το σύστημα, αλλά έχω εμπιστοσύνη στη δύναμη του Κινήματος που δεν μπορεί να μην επιδρά στους διανοούμενους. Έχουμε σπουδαία παραδείγματα και σήμερα, να, ο Χόκινγκ, που ήταν στη φωλιά της αντίδρασης.

-Στα βιβλία συχνά σπας τη συμβατική πρόζα και ανοίγεις διαλόγους με τον αναγνώστη.

-Ναι, αυτό σπάει τη μονοτονία, η αμεσότητα σε ξυπνά, διευκολύνεται η κατανόηση. Αν το κάνεις συχνά, χάνεις το πλεονέκτημα αυτού του «κόλπου», που στηρίζεται στη χρήση της άμεσης γλώσσας συνεννόησης του λαού. Όταν συνομιλούμε -ακόμα και δύο αντιδραστικοί μεταξύ τους- έχουμε αυτή την ωραία απλή γλώσσα που συνεννοούμαστε. Αυτοί που λένε άλλο η ομιλία κι άλλο η γραπτή γλώσσα, κάνουν λάθος, συντηρώντας ακούσια τη νοοτροπία και πρακτικές της Αντίδρασης όλων των εποχών. Πρέπει να μιλάμε 100% τη δημοτική γλώσσα, αυτή που λένε μαλλιαρή, που την χρησιμοποιούσε με συνέπεια κι ο Ζαχαριάδης. Ο οποίος δε μιλούσε απλά τη γλώσσα του λαού, αλλά την έπλαθε κιόλας, όπου του έλειπε ένας όρος, μια λέξη τα έπλαθε, μέσα στη λογική της απλής γλώσσας, που την καταλαβαίνει ο λαός. Αυτό πρέπει να ήταν το ιδεώδες για τους δημοτικιστές τότε που ‘καναν τις μεγάλες μάχες.

-Και μπορεί να περιέχει και βωμολοχίες;

-Α ναι, τις χρησιμοποιώ, όπως το κάνει ο λαός στην καθημερνή του γλώσσα. Η φράση «α, το μαλάκα» είναι μοναδική στη δύναμη της έκφρασης. Η μάνα μου με έλεγε ηδονολεξία. Ήταν καλή μαθήτρια, μετά τον γάμο περιορίστηκε, αλλά δούλεψε σε μια λέσχη πολιτισμού. Ήταν καλοπροαίρετη, αλλά φοβόταν να εκφραστεί πολιτικά. Σε μια πορεία του Πολυτεχνείου, στην πρεσβεία των ΗΠΑ που την πήγα να βαδίσει ένα στενό, κάνα δυο χρόνια πριν πεθάνει, φώναζε τα συνθήματα ψιθυριστά: φονιάδες των λαών… Πάντως η βωμολοχία στην ώρα της αποτελεί γερό όπλο της γλώσσας μας. Εκεί πχ που τη βάζω σ΄ ένα σημείο, «ναι, οι πούστηδες», είναι αναντικατάστατη. Μιλάμε βέβαια για καμιά 10ρια σ΄ ένα βιβλίο.

-Τους κομμουνιστές τους βρήκες στη Γαλλία;

-Ναι. Πήγα εκεί για μεταπτυχιακό, ντοκτορά κτλ, με μικροαστικά μυαλά. Ήμουνα ένα χρόνο πριν, ως τη δικτατορία, πρόεδρος του Συλλόγου Φοιτητών Αρχιτεκτονικής με την ΕΔΗΝ του Κακλαμάνη. Μόλις πήγα στο Παρίσι τακιμιάσαμε με τον Παναγιώτη τον Κουνάδη, που ήταν τότε ΚΚΕς με τα μπούνια και μου εξηγούσε απλά τα πράγματα. Έτσι κι αλλιώς συμπαθούσα κι από πριν τους Λαμπράκηδες. Πέρασα μια περίοδο πείνας, έψαχνα δουλειά ένα εξάμηνο και αφού τη βρίσκω, πάνω στο μήνα, γίνεται απεργία. Όλοι οι ξένοι μηχανικοί που μας πληρώναν σα σχεδιαστές, είμαστε σε μια αίθουσα, καμιά 15αριά, και σε χαμηλότερο επίπεδο ήταν καμιά 50αριά γάλλοι, εργοδηγοί, σχεδιαστές, εφαρμοστές και τέτοια. Και βλέπω κι αδειάζει όλος ο χώρος τους, ενώ οι ξένοι όλοι συνέχισαν να δουλεύουν. Με έπιασε το συνδικαλιστικό φιλότιμο. Δεν πα’ να γαμηθούνε όλα… Πήγα στο κτίσμα του Συνδικάτου, όπου ήταν όλοι συγκεντρωμένοι, θαύμασα τη λογική των κομμουνιστών. Πήγα σε λίγο καιρό σε μια διαδήλωση στην πλατεία Δημοκρατίας, που μου έκανε εντύπωση η οργάνωσή τους, σε αντίθεση με τα τουρλουμπούκια των διαδηλώσεων στα Ιουλιανά. Άρχισα να διαβάζω την Ουμανιτέ, σε κάνα δυο μήνες δεν μπορούσα πια τη Μοντ…

-Πρόλαβες και τον Μάη του ’68;

-Όχι, πήγα τον Σεπτέμβρη, στον απόηχο. Εκείνη την περίοδο η γοητεία των κομμουνιστικών ιδεών ήταν στο ψηλότερο σημείο της, λόγω και του αγώνα στο Βιετνάμ. Ο Μάης του ’68 περιείχε και την μπούρδα «οργανωτικής» διοχέτευσης της πραγματικής λαϊκής δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας, που την έσπρωξαν οι αστοί, με τους ποικίλους «αριστερί»στικους μηχανισμούς που καλλιεργούσαν ή εκμεταλλεύονταν. Το ΚΚ Γαλλίας καθοδήγησε το κίνημα για να κατοχυρώσει μισθούς κι εργατικά δικαιώματα. Ήταν μια περίοδος ανόδου του κομμουνιστικού κινήματος, βέβαια σε προβληματικό πλαίσιο, όπως εκτιμάμε σήμερα, αλλά αυτό ήταν διεθνώς το κίνημα. Υπήρχε πίεση και για την «άνοιξη» της Πράγας που την αγκαλιάζανε όλοι οι «ηγέτες» του Μάη που ‘γιναν τσιράκια των αστών, αλλά εκεί είχε καλή γραμμή το ΚΚΓ.

Εγώ εκεί έγινα κομμουνιστής, εκεί έμαθα την ανάγκη της οργάνωσης, τον αναντικατάστατο ιστορικό ρόλο του Δημοκρατικού Συγκεντρωτισμού. Κι ήρθα εδώ να το συνεχίσω. Σε κρίσιμες καμπές έλεγα, εδώ είναι το κόμμα, τελείωσε. Είναι δυνατόν να γίνει κάτι έξω από αυτό; Όχι. Θα μου πεις, κι αν γλιστρήσει, όπως παλιότερα; Καλά κάναμε και μείναμε και τότε στο κόμμα, καλά έκανε κι η «παρέα» του Φλωράκη κι έμεινε την περίοδο του ’60, γι’ αυτό το κόμμα έζησε και μπορεί και στέκεται σήμερα. Κι αν κάνει κάποιο λάθος, πάλι πρέπει να μείνουμε, το βασικό είναι η οργάνωση. Δεν προχωρά η ιστορία χωρίς το “προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε”. Αυτή είναι η ουσία της ιστορικής κίνησης.

-Και στις χώρες που το κόμμα πέρασε στην άλλη μπάντα;

-Εδώ υπάρχει θέμα. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι ανθρώπινο έργο, δε λειτουργεί τέλεια. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εξοστράκισε και τον Ζαχαριάδη, που αποκαταστάθηκε τόσα χρόνια μετά. Δεν είναι θέσφατο, αλλά στο πέρασμα του χρόνου, θεμελιώνεται περισσότερο. Κι αυτοί που φεύγουν από το Κόμμα, σε συνθήκες σαν κι αυτές που γνωρίσαμε τον τελευταίο μισό αιώνα, κάναν κακό στην Επανάσταση και πήγαν τελικά με τον ταξικό εχθρό. Σήμερα κτίζουμε, όσο και να διαρκέσει, τα θεμέλια της επόμενης Επανάστασης,  που θα ξαναγεννήσει Λένιν, Μπάμπουσκιν και Τσαπάγιεφ για να επικρατήσει, και Στάλιν για να στερεωθεί.

-Το βιβλίο πότε βγαίνει;

-Ήταν να παρουσιαστεί 1η Απρίλη, αναβλήθηκαν όλα, κάτι σκεφτόμαστε αυτό τον καιρό.