Μίλτος Δημουλής: «Η γνώση απελευθερώνει τον άνθρωπο»

Ο Μίλτος Δημουλής είναι ένα έμπειρος και καταξιωμένος ηθοποιός, με σημαντικές θεατρικές παραστάσεις και συνεργασίες στο ενεργητικό του. Αυτή τη στιγμή πρωταγωνιστεί στην παράσταση «Το Όνομα του Ρόδου» στο θέατρο Altera Pars, μια καθ’ όλα προσεγμένη διασκευή του ομώνυμου σπουδαίου μυθιστορήματος του Ουμπέρτο Έκο. Ο ίδιος ξεχωρίζει με την υποκριτική του δεινότητα στον ρόλο του Γουλιέλμου.

Ας δούμε τι μας είπε για την παράσταση, τα νοήματα που εκπέμπει και τους επίκαιρους συμβολισμούς του έργου του Ιταλού συγγραφέα.

Σαράντα χρόνια από την έκδοσή του, «Το Όνομα του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, με εσένα να έχεις έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Πες μας λίγα λόγια για το έργο, την παράσταση και τον ρόλο που ενσαρκώνεις.

Το έργο του Ουμπέρτο Έκο «Το όνομα του ρόδου» είναι αδιαφιλονίκητα ένα πνευματικό αριστούργημα. Ένας καρπός του νου που θα θρέφει την ανθρώπινη βούληση για γνώση, θα μαγεύει, θα συν-κινεί, θα προκαλεί, θα διαφωτίζει και θα εμπνέει εις τους αιώνες των αιώνων. Έργο με αξιόπιστες ιστορικές αναφορές, με υπαρξιακές αναζητήσεις και ανησυχίες, ένα κείμενο αμείωτου αστυνομικού ενδιαφέροντος και βαθιάς φιλοσοφικής σκέψης.

Νομίζω ότι η παράστασή μας αναδεικνύει όλες τις αρετές του έργου. Ο θεατής απολαμβάνει την εξέλιξη μιας θαυμαστής πλοκής αναφορικά με μια σειρά δολοφονιών, μυστηρίου και δράσης. Παρακολουθεί τη βιαιότητα που απορρέει από την πολιτική και θρησκευτική μισαλλοδοξία και κατανοεί ότι το διαφορετικό και το αντίθετο δεν είναι εχθρός που πρέπει να εξοστρακίσουμε από τον πλανήτη αλλά μέρος μιας σύνθεσης –  ένυλης και πνευματικής – απαραίτητη για την εξέλιξη μας.

Ο Γουλιέλμος, το πρόσωπο το οποίο υποδύομαι, αναλαμβάνει την εξιχνίαση μιας σειράς δολοφονιών που λαμβάνουν χώρα σε ένα μοναστήρι εν έτη 1327. Κινείται, εκφράζεται και πράττει απελευθερωμένος από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Έχει ακόρεστη δίψα για γνώση και πιστεύει ακράδαντα ότι είναι ο μόνος δρόμος για την πνευματική ανάταση του ανθρώπου. Υπερασπίζεται την άποψη ότι το γέλιο είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής και εξέλιξης. Οξύνους, οραματιστής, με φιλοσοφική σκέψη, ενίοτε υπερόπτης, με ιδιαίτερο χιούμορ, βασισμένο στον υπαινιγμό και στο υπονοούμενο και όχι στην αισχρολογία.

Τι μπορεί αυτό το έργο να μεταδώσει στον σύγχρονο άνθρωπο, στον άνθρωπο του 21^ου αιώνα;

Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης τοποθετούνται στον Μεσαίωνα. Η επικρατούσα αντίληψη για τον Μεσαίωνα είναι ότι είναι μια σκοτεινή περίοδος. Λέγονται άλλωστε Σκοτεινοί Αιώνες. Όχι μόνο λόγω έκλειψης της γνώσης μας για αυτήν την εποχή αλλά και γιατί οι άνθρωποι σε εκείνη την εποχή μετακινήσεων, πολέμων, επιδημιών δεν είχαν την γνώση για να πλοηγηθούν και να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις. Ζούσαν σε εσχατολογικούς καιρούς. Στο συλλογικό ασυνείδητο έχει μείνει ως μια ανορθολογική, δεισιδαίμων, βάρβαρη εποχή που καίγονταν άνθρωποι. Όμως στον 20^ο αιώνα που υπήρξε έκρηξη της γνώσης τι συνέβη; Δεν κάηκαν άνθρωποι; Δεν κάηκαν βιβλία; Η γνώση δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη ηθική πρόοδο της ανθρωπότητας. Ποια εποχή υπήρξε πιο σκοτεινή; Ο Μεσαίωνας ή ο 20^ος αιώνας που έκαψε ανθρώπους με όρους βιομηχανικής παραγωγής; Στον 20^ο αιώνα ζήσαμε το «Auto-da-fé του πνεύματος» που λέει και ο Γιόζεφ Ροτ. Κάηκαν βιβλία και μετά κάηκαν άνθρωποι. Και αυτό συνέβη εξαιτίας ενός οικονομικού συστήματος. Είναι παιδί του. Η βαρβαρότητα δεν πήρε ποτέ τέτοιες διαστάσεις και τέτοια έκφραση στην ανθρώπινη ιστορία όπως πήρε στον καπιταλισμό. Η βαρβαρότητα είναι η πιο ειλικρινής ιδεολογική του έκφραση. Σήμερα, στο πρώτο τέταρτο σχεδόν του 21^ου αιώνα, ο καπιταλισμός, για να διασωθεί, θα ξανακάψει ανθρώπους.

Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο, μας κάνει να σκεφτούμε πραγματικά πάνω στην ανθρώπινη ιστορία. Να προστατεύσουμε τη γνώση, όχι όμως την εργαλειακή του 18^ου αιώνα και μετά, αλλά εκείνη που θα οδηγήσει στην απελευθέρωση του ανθρώπου και σε έναν πιο δίκαιο κόσμο.

Έχουν ειπωθεί κατά καιρούς πολλά σε σχέση με τον τίτλο του βιβλίου του Ουμπέρτο Έκο. Μπορείς να μας μεταφέρεις τη δική σου οπτική γωνία σχετικά με αυτόν; Ποια πιστεύεις πως είναι τα νοήματα που κρύβει;

Στο βιβλίο υπάρχει ένα και μοναδικό γυναικείο πρόσωπο. Το όνομά του δεν το μαθαίνουμε ποτέ. Είναι το κορίτσι το οποίο χαρίζει στον νεαρό Άντσο το βίωμα της σαρκικής εμπειρίας. Συμβαίνει άπαξ στη ζωή του, οπότε καταλήγει αυτή η εμπειρία να εκπνευματιστεί. Το προφανές είναι να πούμε ότι μπορεί να είναι το όνομα του κοριτσιού αυτού. Ο τίτλος, όμως, μπορεί να σημασιοδοτηθεί άπειρα. Μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα, τα πάντα, μπορεί και τίποτα. Να πυροδοτεί ανεξάντλητες σημασίες. Όπως ο ίδιος ο Έκο λέει, ο «τίτλος πρέπει να συγχέει τις ιδέες και όχι να τις συγκροτεί».

Εγώ το σκέφτομαι με την αφαίρεση του Ντουέντε του Λόρκα, κάτι άρρητο, αμετάφραστο, αμετάδοτο με λέξεις, μια βαθιά αίσθηση: «Μέσα από την άδεια αψίδα υψώνεται ένας άνεμος του νου που πνέει ακατάπαυστα πάνω από τα κεφάλια των νεκρών σε μιαν ατέλειωτη αναζήτηση για καινούργια τοπία και ανυποψίαστους τόνους. Ένας άνεμος που μυρίζει σάλιο παιδιού, φρεσκοκομμένο χορτάρι και πέπλο μέδουσας αγγέλλοντας το αιώνιο βάπτισμα των νεογέννητων πραγμάτων».

Ποια πρέπει να είναι γενικότερα η αποστολή ενός ηθοποιού μέσα σε μια κοινωνία και κατά πόσο αυτή η αποστολή παρατηρείται στην κοινωνία μας σήμερα;

Να διασώζει την ανθρωπιά μας σε αυτή τη στυγερή εποχή ή όπως λέει ο ποιητής «να υπάρχουμε κάπως αναπαυτικά δυστυχισμένοι».

Τι είναι αυτό που σε γεμίζει με ελπίδα και τι αυτό που σε φοβίζει σήμερα στην κοινωνία μας;

Με γεμίζει ελπίδα το αδιέξοδο των ποιητών και με φοβίζει η αδικαιολόγητη ευτυχία των ανθρώπων.