Συνέντευξη Κώστα Σταματόπουλου: «Η ιστορία του ΚΚΕ δεν κλείνεται σε ένα ντοκιμαντέρ» ή αλλιώς «Το ΚΚΕ είναι ένα κόμμα που ιδρύθηκε το 1918 από το μέλλον»

Με τον Κώστα Σταματόπουλο – σκηνοθέτη και μέλος του τμήματος πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ – συναντηθήκαμε στην πλατεία Βικτωρίας και κατευθυνθήκαμε προς την πλατεία Αγίου Γεωργίου. Από τη μία πλατεία στην άλλη… Στη διαδρομή, αφού αναφερθήκαμε για λίγο στην ασφυκτική πραγματικότητα γύρω μας και κάναμε μία σύγκριση της σημερινής εποχής με περασμένους καιρούς, ήρθαμε γρήγορα στο προκείμενο, που ήταν, αν μη τι άλλο, το ντοκιμαντέρ για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ. Του είπαμε προβοκατόρικα να διαλέξει ανάμεσα σε αυτό το ντοκιμαντέρ και στο άλλο που είχε δημιουργηθεί πέρσι από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ για να τιμήσει τα 70 χρόνια από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Μας είπε πως δεν μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στις δύο παραγωγές, αφού και οι δύο τον σημάδεψαν και ως παραγωγές, αλλά και ως συνέχεια η μία της άλλης. Χαμογελάσαμε… Είχαμε μόλις συνειδητοποιήσει πως θα ήταν μία συνέντευξη που θα απολαμβάναμε πολύ.

• -Πιστεύεις ότι οι καλλιτέχνες γενικά, και οι κομμουνιστές καλλιτέχνες ειδικότερα, έχουν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και των καιρών; Ή έχουν ακόμα πολλά βήματα να κάνουν;

Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τους καλλιτέχνες. Η ωρίμανση μίας ολόκληρης κοινωνίας αποτελεί ολόκληρη διαδικασία. Πάντως, αν νομίζετε πως αυτομάτως και αυτοδικαίως οι καλλιτέχνες στέκονται με το κοινωνικά δίκαιο, τότε όχι, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Η ιστορία και η κοινωνία δεν λειτουργούν με αυτοματισμούς. Δε σημαίνει πως ένας καλός καλλιτέχνης έχει και κοινωνικές ευαισθησίες. Για παράδειγμα, ο Fidus ήταν ένας πάρα πολύ καλός ζωγράφος, αλλά ήταν οπαδός του εθνικοσοσιαλισμού. Η Ρίφενσταλ ήταν μια εξαιρετική κινηματογραφίστρια, που όμως ύμνησε τον ναζισμό. Το ότι ήταν αφενός κινηματογραφίστρια και αφετέρου γυναίκα, δεν την ταύτιζε αυτομάτως με τον ριζοσπαστισμό, με τους Σπαρτακιστές, με την κίνηση των μαζών προς τα εμπρός, με την εξανθρώπιση του ανθρώπου. Και δεν είναι μόνο μία ή δύο οι εξαιρέσεις. Να σας υπενθυμίσω πως ο μεγάλος λογοτέχνης της γενιάς του ’30, ο Θεοτοκάς, έγραψε τον μεσοπόλεμο στο Κουαδρίβιο, το φασιστικό περιοδικό της Ελλάδας, πως θα εξανθρωπίσουμε τους φασίστες με την αγκαλιά μας και τον πολιτισμό μας. Οπότε, για ποια διανόηση κουβεντιάζουμε; Η διανόηση έχει κοινωνικοταξικό και ιδεολογικό πρόσημο. Άλλωστε, δεν υπάρχει ουδέτερη τέχνη ή γραφή. Τον γραφιά τον κρίνεις, εκτός από την πένα του, και από το τι έγραψε στην ιστορική περίοδο που έζησε, καθώς και από τα ερεθίσματα εκείνα από τα οποία επηρεάστηκε.

• -Τα ερεθίσματα σήμερα δεν είναι πιο έντονα για να εμπνευστούν οι καλλιτέχνες;

Πάντα υπήρχαν ερεθίσματα και πάντα θα υπάρχουν. Δεν υπήρχαν ερεθίσματα τη δεκαετία του ’90;

• -Σίγουρα υπήρχαν, αλλά οι δύσκολες εποχές, οι εποχής κρίσης σαν τη σημερινή, δεν εμπνέουν περισσότερο τους καλλιτέχνες για να δημιουργήσουν;

Σήμερα, ζούμε την περίοδο μετά τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες, όπου τα αποτελέσματα αυτού του πισωγυρίσματος είναι φανερά σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό που θέλω να πω, δηλαδή, είναι ότι δεν είναι μόνο οι δύσκολες ή οι εύκολες εποχές που επηρεάζουν τον καλλιτέχνη. Οι καλλιτέχνες πιάνουν τον κοινωνικό παλμό και εμπνέονται από την άνοδο και την πτώση του κινήματος. Όταν έχεις ζήσει, για παράδειγμα, την περίοδο της Αντίστασης και του ΔΣΕ, αυτό θα αποτυπωθεί αργά ή γρήγορα και στην τέχνη. Φυσικά, υπάρχουν και πρωτοπόροι καλλιτέχνες που ανοίγουν δρόμους. Πώς θα είχαμε, για παράδειγμα, τη λογοτεχνία της Αντίστασης, χωρίς να είχε χαράξει ήδη το δρόμο ο Βάρναλης και η Γαλάτεια Καζαντζάκη;

Βρείτε μου ένα μεγάλο πράγμα του περασμένου αιώνα πίσω από το οποίο να μην ήταν οι κομμουνιστές. Με τι «συνομίλησαν» οι μεγάλοι δημιουργοί; Με τον Χίτλερ και τον Τσόρτσιλ; Όχι, φυσικά…

Οι σουρεαλιστές, για παράδειγμα, πολλοί από τους οποίους ήταν στα οδοφράγματα των Σπαρτακιστών, με τη σκέψη του Λένιν δε «συνομίλησαν»; Το ίδιο δεν έκανε και η ρώσικη πρωτοπορία, ο Πικάσο, η γερμανική «Νέα Αντικειμενικότητα» και ο ιταλικός νεορεαλισμός; Ή, μήπως, η Ελλάδα έκανε κάτι διαφορετικό; Ακόμα και ο Ελύτης δεν μπόρεσε να κλείσει τα μάτια του σε όσα γινόντουσαν γύρω του.

Αν ένας καλλιτέχνης θέλει να είναι ειλικρινής με το έργο του, δε γίνεται να μην έχει κοινωνικά ερεθίσματα. Κι αυτά τα ερεθίσματα υπάρχουν σε κάθε εποχή. Το πόσο πλατιά και πόσο βαθιά πηγαίνουν, έχει και πάλι να κάνει με την ανάπτυξη του κινήματος.

• -Έχεις την ευθύνη της σκηνοθετικής επιμέλειας για το ντοκιμαντέρ «Ο δρόμος μας», μία παραγωγή της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για τα 100 χρόνια του κόμματος, που άρχισε πρόσφατα να προβάλλεται και στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Η σκηνοθεσία έγινε από σκηνοθετική ομάδα αποτελούμενη από το Σήφη Στάμου, την Παυλίνα Αγαλιανού και εμένα ως υπεύθυνο. Επίσης, δημιουργήθηκε ομάδα και για το σενάριο και την έρευνα του ντοκιμαντέρ, αποτελούμενη από τους: Θανάση Λεκάτη, Φάνη Παρρή και Αλέξανδρο Βαλσαμή, με υπεύθυνο τον Γιάννη Κλεφτογιάννη.

• -Θέλεις να μας πεις δυο λόγια για την εμπειρία σου από τα γυρίσματα; Τι ακριβώς να περιμένει να δει ο κόσμος;

Καταρχάς, να σας αναφέρω πως πήρε μέρος στην υλοποίηση του ντοκιμαντέρ πάρα πολύς κόσμος. Από αυτόν που κουβάλησε ένα παντελόνι ή ένα φως, μέχρι αυτόν που μας έφερε το φαγητό και έβαλε τη βενζίνη. Πάνω από εκατό άτομα έλαβαν μέρος σε αυτή την ιστορία και όλοι έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό, με πείσμα και αυταπάρνηση. Και δεν ήταν όλοι κομματικά μέλη, ούτε αναγκαστικά ψηφοφόροι του κόμματος.

Υπήρχε, επίσης, κόσμος που αντιλαμβανόταν το σπουδαίο του εγχειρήματος, το ορόσημο των 100 χρόνων του ΚΚΕ, που μας βοήθησε μέσα σε πραγματικά δύσκολες συνθήκες παραγωγής. Μέσα σε, όμως, «όμορφες» δύσκολες συνθήκες…

Όσον αφορά τα γυρίσματα, τώρα, υπάρχουν πολλά μου έρχονται στο μυαλό. Ένα τρομερό κομμάτι ήταν τα γυρίσματα στο Μπλοκ 15, στο Χαϊδάρι, όπου κάναμε δραματοποιημένο τμήμα. Το περιστατικό αυτό που σας λέω έχει σχέση με μία συντρόφισσα, τη Σιδέρη, που ήταν μαέστρος στις φυλακές Αβέρωφ. Όταν, λοιπόν, είδε τη σκηνή με τις κοπέλες που τραγουδούσανε, της ήρθαν όλες οι μνήμες. Οι κοπέλες ανατρίχιασαν, άρχισε να μας περιγράφει για τις τελευταίες εκτελέσεις, για κάθε μία ιστορία ξεχωριστά. Ήταν ένα μάθημα, δεν ξέρω πώς να σας το μεταφέρω. Και μάθημα, όχι με τη στενή έννοια του όρου, αλλά με αυτή του κομματιού της ιστορίας, δεμένο με όλα τα συναισθήματα που σου γεννάει η υπόθεση του κομμουνισμού.

Άλλη φοβερή στιγμή ήταν όταν πήγαμε στα Γιούρα. Αυτά που κουβεντιάσαμε, αυτά που μάθαμε εκεί. Φοβερές αναμνήσεις έχω κι από εργοστασιακούς χώρους, όπως τη ΛΑΡΚΟ. Είναι εντυπωσιακό το να βλέπεις τι σημαίνει βιομηχανία σήμερα και να αντιλαμβάνεσαι τις αναξιοποίητες παραγωγικές δυνατότητες που υπάρχουν.

Αυτό, όμως, που κρατάω πάνω απ’ όλα είναι η αυτοθυσία και η προσφορά σε αυτόν τον σκοπό. Και αναφέρομαι σε όλους ανεξαιρέτως που πήραν μέρος. Από ηθοποιούς μέχρι το σύντροφο, τον φίλο ή τον οπαδό, που θα σου έφερνε ένα σάντουιτς στο βραδινό γύρισμα.

• -Χωράνε 100 χρόνια ΚΚΕ σε ένα ντοκιμαντέρ; Τι έχετε αφήσει έξω που θα θέλατε να είναι μέσα;

Η ιστορία του ΚΚΕ δεν κλείνεται σε ένα ντοκιμαντέρ. Ούτε σε ένα, ούτε σε δύο, ούτε σε δέκα δεν κλείνεται, όπως και τα βιώματα και οι ιστορίες των ανθρώπων. Παρόλα αυτά, το ντοκιμαντέρ συμπυκνώνει ιστορικές φάσεις του κόμματος και δημιουργεί το υπόβαθρο ώστε ο κόσμος να σκεφτεί και να βγάλει συμπεράσματα για το σήμερα. Και όλα αυτά, εξετάζοντας δυναμικά και όχι αποστασιοποιημένα την ιστορία, που δεν σταματάει φυσικά. Άλλωστε, το ΚΚΕ μόλις μπήκε στην «εφηβεία» του, γιατί η υπόθεση για την οποία παλεύει με τόσο πείσμα είναι η πιο νέα απ’ όλες.

• -Αφού, λοιπόν, το ΚΚΕ μπήκε στην «εφηβεία» του, πώς το φαντάζεσαι, Κώστα, σε δέκα χρόνια;

Δε θα μπορούσα να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Εγώ ξέρω μόνο πώς θα ήθελα να είναι, όχι το ΚΚΕ, αλλά ολόκληρη η κοινωνία σε δέκα χρόνια.

• -Ας επιστρέψουμε στο ντοκιμαντέρ. Γιατί επιλέχθηκαν οι δραματοποιημένες σκηνές; Πρόκειται για μία επιλογή που έγινε, επειδή δεν μπορούσαν να καλυφθούν όλες οι ιστορικές στιγμές με αυθεντικά πλάνα;

Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Δραματοποιούμε το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ. Πλάνα δεν υπάρχουν, υπάρχει μόνο η φωτογραφία. Ψάχνεις, λοιπόν, να βρεις έναν σύγχρονο τρόπο να αποδώσεις το καινούργιο. Προτιμήσαμε να γίνει με δραματοποιημένο κομμάτι, το οποίο προσφέρει περισσότερα και αισθητικά.

• -Τα εκατό λεπτά διάρκεια που έχει το ντοκιμαντέρ δεν είναι τυχαία επιλογή προφανώς…

Φυσικά και όχι.

• -Αυτή η διαδικασία πότε ξεκίνησε να γίνεται;

Το Γενάρη. Τότε ξεκινήσαμε να κουβεντιάζουμε, να φτιάχνουμε μουσικές, να κοιτάζουμε τα κείμενα.

• -Είχατε κάποια συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ για να σας υποδείξει συγκεκριμένες πηγές, αρχεία ή συνεντεύξεις;

Η παραγωγή είναι της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και είχαμε την αμέριστη βοήθεια του κόμματος από όλες τις πλευρές. Βέβαια, κουβεντιάζεις τι θα βάλεις, τι θα βγάλεις – αυτό το τελευταίο το κάναμε με μισή καρδιά, αλλά δυστυχώς δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Έπρεπε να κόψουμε για να είναι λειτουργικό το ντοκιμαντέρ και να μπορέσει να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς, ως ερέθισμα για να μπορέσει ο κόσμος, αν το θελήσει, να ψάξει κάποια πράγματα παραπάνω.

• -Πόσο ήταν το υλικό που μαζέψατε αρχικά για να φτάσετε τα εκατό λεπτά;

Απεριόριστο. Και το μονταρισμένο ήταν εξίσου πολύ.

• -Περιμένεις κακές κριτικές από αστικά μέσα, όπως είχε γίνει και με το ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε»;

Εμείς δεν ασχολούμαστε με αυτά. Το καλό είναι πως η ταινία θα παίζει σε αρκετούς κινηματογράφους σε όλη την Ελλάδα και θα έχει τη δυνατότητα ο κόσμος να πάει να τη δει.

• -Πώς βλέπεις την προσπάθεια που γίνεται από κάποιους ιστορικούς να αναθεωρήσουν την ιστορία; Πώς απαντάει το ΚΚΕ σε όλα αυτά;

Τα τελευταία πέντε χρόνια υπάρχει ένας οργασμός δραστηριοτήτων με βιβλία, εκθέσεις και εκδηλώσεις, που φωτίζουν πολλές πλευρές της σύγχρονης ιστορίας. Έχει γίνει πολύ σοβαρή δουλειά από την πλευρά του κόμματος. Εκδίδουμε ντοκουμέντα, φωτογραφικά λευκώματα, εκδώσαμε πρόσφατα το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1918 – 1949), δεν ξέρω αν έχετε δει αυτό του Δημοκρατικού Στρατού, που είναι τεράστιο, αλλά το κόμμα το δίνει σε τιμή κάτω του κόστους για να υπάρξει πλατιά «κατανάλωση». Επίσης, το λεύκωμα για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ περιλαμβάνει πάνω από 1.500 ντοκουμέντα, αρχειακό υλικό και φωτογραφίες, που συνδέονται με την Ιστορία του κόμματος.

Όταν, λοιπόν, διαβάζεις την ιστορία και τη βλέπεις μπροστά σου σαν φωτογραφία, αυτά που έχεις σαν θεωρητικά σχήματα στο κεφάλι σου, παίρνουν σάρκα και οστά. Να σας φέρω ένα παράδειγμα που έχει να κάνει και με τους αναθεωρητές ιστορικούς. Αυτοί, θα το έχετε διαβάσει ή ακούσει, αναφέρουν βιασμούς στο Δημοκρατικό Στρατό. Αν δείτε, όμως, τα πλάνα του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ – του Σεβαστίκογλου, του Μάτσακα, του Ζαχαρία, του Μουσούρη και άλλων – θα δείτε συνελεύσεις του χωριού, όπου φαίνονται τα πρόσωπα των ανθρώπων που ζουν στις ελεύθερες περιοχές. Αν προσέξετε τις αντάρτισσες, θα καταλάβετε πως δεν πρόκειται για γυναίκες φοβισμένες και βιασμένες. Το βλέπεις στα πρόσωπά τους. Χώρια του τι δείχνουν τα ίδια τα στατιστικά, ότι δηλαδή πολέμησαν με τεράστια λύσσα και είχαν πολύ μικρό ποσοστό αυτομολήσεων. Ακόμα και στην ήττα, προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να λυγίσουν. Είναι, λοιπόν, όλα αυτά τα πρόσωπα, τα βλέμματα, τα στοιχεία, τα κείμενα, που σε γεμίζουν με αισιοδοξία για την υπόθεση για την οποία παλεύουμε και απαντούν από μόνα τους στην προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας.

• -Το αντίστοιχο ντοκιμαντέρ των 200 χρόνων του ΚΚΕ, τι τεχνικές αλλαγές πιστεύεις πως θα έχει σε σχέση με αυτό σήμερα;

Ωραίο θα ήταν αυτό. Δεν ξέρω, δυσκολεύομαι να φανταστώ, επειδή, ίσως, είμαι άνθρωπος που προσπαθώ να λύσω τα ζητήματα της εποχής μου. Βέβαια, ο κινηματογράφος και οι νόμοι του, όπως και κάθε τέχνη, θα συνεχίσει να υπάρχει. Δεν έχει να κάνει με την τεχνική. Η σύνθεση θα είναι σύνθεση, το βάθος πεδίου θα είναι βάθος πεδίου…

• –Και το ΚΚΕ θα είναι ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ θα είναι ΚΚΕ με βάση την κοινωνική αναγκαιότητα και τον τελικό του σκοπό.

• -Πέρσι, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ είχε υπογράψει την παραγωγή για το ντοκιμαντέρ «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε», μία παραγωγή που έγινε για να τιμήσει τα 70 χρόνια από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Τι θυμάσαι απ’ αυτή τη δουλειά; Ποια είναι η πιο όμορφη ανάμνηση που έχεις;

Τι να πρωτοθυμηθώ… ότι περπάτησα στα μονοπάτια του Γράμμου ή ότι μίλησα με πολλούς αγωνιστές του Δημοκρατικού Στρατού – πράγματα που δεν σου δίνεται εύκολα η ευκαιρία να κάνεις.

• -Η επόμενη αντίστοιχη συλλογική δουλειά; Μήπως τα εκατό χρόνια της Διεθνούς;

Δεν ξέρω. Αλήθεια, δεν ξέρω.

• -Μεταξύ άλλων, διδάσκεις κινηματογράφο στην Ανώτερη Δραματική Σχολή Πέτρας του Δήμου Πετρούπολης. Πώς βλέπεις την αλληλεπίδραση που έχεις με τη νέα γενιά; Τι είναι αυτό που παίρνεις από τη σχέση δασκάλου – μαθητή;

Πρώτα απ’ όλα, δεν έχουμε και τόση απόσταση με τα παιδιά. Είμαι ένας νέος δάσκαλος, που δίδασκα και παλιότερα σε μία σχολή. Είναι κάτι που μου άρεσε και συνεχίζει να μου αρέσει. Άλλωστε, παρότι είναι η πρώτη χρονιά που είμαι σε αυτή τη σχολή, μπορώ να πω με απόλυτη ειλικρίνεια ότι είναι άψογη στις σχέσεις μας, στο τι μου δίνει, στην ελευθερία που έχω. Όσον αφορά τα παιδιά, είμαστε στη διαδικασία ακόμα που «οσμίζεται» ο ένας τον άλλον. Το σίγουρο, βέβαια, είναι πως εκτός από τη ζωντάνια που παίρνω από την αλληλεπίδραση μαζί τους, παίρνω επίσης ερεθίσματα, ακονίζω το μυαλό μου και τη σκέψη μου και ευελπιστώ σε βάθος χρόνου να μπορέσω με τη σειρά μου να δώσω πολλά πράγματα στα παιδιά.

• -Ο κινηματογράφος έχει θέση στην εκπαίδευση;

Φυσικά ναι, όχι μόνο ο κινηματογράφος ως κινηματογράφος, αλλά συνολικότερα η αισθητική αγωγή. Δεν είμαστε, όμως, σε καλό δρόμο. Αυτή τη στιγμή γίνονται μία σειρά από μεταρρυθμίσεις, ακόμα και σε καλλιτεχνικά σχολεία, προς αντιδραστική κατεύθυνση.

• -Αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις ως προς τι ακριβώς;

Προσωπικά, δεν βλέπω καθόλου θετικά τις κινήσεις της κυβερνώσας «αριστεράς» προς αυτό το κομμάτι. Για παράδειγμα, η πρόταση του υπουργείου παιδείας μετατρέπει την καλλιτεχνική και τη μουσική εκπαίδευση σε απλή ενθάρρυνση, ενώ επιπλέον καταργεί και το αναλυτικό πρόγραμμα για τα μαθήματα Αισθητικής Παιδείας.

Ο κινηματογράφος θα μπορούσε να «λειτουργήσει κι ως μέσο εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησης», όπως έλεγαν οι Κουλέσωφ και Πουντόβκιν, οι δύο μπολσεβίκοι κινηματογραφιστές, τη λογική των οποίων υιοθέτησε το νεαρό σοβιετικό κράτος. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το νεαρό εργατικό κράτος ήταν αυτό που έφτιαξε την πρώτη σχολή κινηματογράφου στον κόσμο και προσπάθησε να εξοικειώσει τον λαό με τον κινηματογράφο. Κι όλα αυτά, λίγο μετά το 1918, εκατό χρόνια πίσω.

• Οπότε, σήμερα, πρωτοποριακό θα ήταν να κάνουμε σε πρώτη φάση αυτά που έγιναν εκατό χρόνια πριν;

Σήμερα, κάτω από άλλες συνθήκες, με το λαό δηλαδή στην εξουσία, θα μπορούσαν να γίνουν πολύ περισσότερα πράγματα, με την έννοια πως μία σειρά από αντικειμενικές συνθήκες είναι πολύ πιο ώριμες. Ενώ θα μπορούσαμε, λοιπόν, να είμαστε πολύ πιο μπροστά από το 1918, βρισκόμαστε πιο πίσω σε μία σειρά από πράγματα.

• -Ξεχωρίζεις κάποιο κομμάτι από τα εκατό χρόνια του ΚΚΕ; Αν σου λέγαμε να διαλέξεις ένα, ποιο θα διάλεγες;

Δε θα μπορούσα να το κάνω αυτό. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις κάτι από την ιστορία του κόμματος, μόνο σαν συνέχεια μπορείς να τη δεις, σαν διαλεκτική συνέχεια. Το ΚΚΕ, άλλωστε, δεν έχασε ποτέ τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά. Δεν άλλαξε στρατηγικό στόχο, δεν άλλαξε τα σύμβολά του, τον ίδιο τον βηματισμό του για την αλλαγή αυτής της κοινωνίας Κι αυτό, αν θέλετε, που κρατάω από την ιστορία του ΚΚΕ είναι αυτό: ο πυρήνας του. Είναι το αύριο. Είναι στο να περάσει ο ανθρωπος με γοργότερο ρυθμό από την προϊστορία στην ιστορία του.

• -Άρα, γιατί ΚΚΕ;

Για το σήμερα και το αύριο. Το ΚΚΕ είναι ένα κόμμα που ιδρύθηκε το 1918 από το μέλλον. Κι αυτό αντανακλάται σε όλη του την ιστορία και σε όλες του τις προσπάθειες. Ακόμα και στα σκαμπανεβάσματά τα λαθη και στις δυσκολίες του.

• -Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι στον κόσμο, τι θα άλλαζες πρώτα;

Τον ίδιο τον κόσμο, θα τον έφερνα τούμπα. Αλλά δεν μπορώ να το κάνω μόνος μου αυτό. Το χεράκι μου, όμως, όταν χρειαστεί, θα το βάλω, να είστε σίγουροι…

Φωτογραφίες: Filio Magenta, Ευάγγελος Κάλλοου, Ηλίας Διαμαντάκος, Ηλίας Καρατζούλης