Συνέντευξη με Κυκλοθυμία x Το Σφάλμα

Πριν ένα μήνα κυκλοφόρησε το συνεργατικό τους fanzine “Το Σπίτι”. Συνακόλουθα, πριν λίγες μέρες κάτσαμε με το Σφάλμα και την Κυκλοθυμία, ο καθένας στις καρέκλες μπροστά από τον υπολογιστή του, και τα είπαμε με αφορμή αυτή τους την κυκλοφορία, το hip-hop στο σήμερα, τις τέχνες και άλλα πολλά.

-Πρόσφατα κυκλοφόρησε το fanzine σας “Το Σπίτι”, με Το Σφάλμα στα μουσικά και την Κυκλοθυμία στα εικαστικά. Πότε και πώς συλλάβατε αυτή την ιδέα; Τι άλλο αντιπροσωπεύει για εσάς το σπίτι εκτός από κατοικία, πώς αλλιώς νοηματοδοτείται;

Κυκλοθυμία: Δε θυμάμαι ακριβώς πώς ξεκίνησε όλο αυτό, αλλά από μία κουβέντα περί ασφάλειας είχε ειπωθεί η έννοια “σπίτι”. Αυτό άρχισα να το σκέφτομαι και να το αναπτύσσω στα έργα μου. Πριν κανά χρόνο αποφάσισα ότι θέλω να το ερευνήσω παραπάνω και να δημιουργήσω μία ενότητα που να πιάνει το θέμα σφαιρικά. Εκεί κάπου, έχοντας μερικά έργα έτοιμα, έριξα την πρόταση στο σφάλμα. Το σπίτι ως κατοικία είναι από τις πιο βασικές ανάγκες του ανθρώπου, πρέπει πρώτα να την έχει εξασφαλίσει και μετά μπαίνει στη διαδικασία να καλύψει και άλλες ανάγκες του. Δυστυχώς αυτό στις μέρες μας ενώ θα έπρεπε να είναι δεδομένο, όλοι οι άνθρωποι να έχουν κατοικία, δε συμβαίνει σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Και ακόμη μεγαλύτερο κομμάτι του πλανήτη αμφιβάλω αν ακόμα και στην κατοικία του έχει ηρεμία, ζεστασιά, ασφάλεια, τους ανθρώπους του που να τον στηρίζουν και να τον ξεκουράζουν για να μπορέσει να ανταπεξέλθει σε αυτή τη σκληρή καθημερινότητα. Σπίτι είναι ένα καταφύγιο: ένας χώρος, ένας άνθρωπος, ακόμη και το μυαλό σου.

-Σε αυτό το δίσκο, σε αντίθεση με τη Μασημένη Τροφή, γύρισες σε πιο παλιά μονοπατια όσων αφορά το flow. Χρησιμοποίησες το “anticonικό”, πιο ελεύθερο και offbeat τρόπο χωσίματος, όπως έκανες σε παλιότερα κομμάτια σου. Αυτό ήταν συνειδητό, προέκυψε ως ανάγκη ίσως, ή απλά έτυχε;

Το Σφάλμα: Βρίσκω τη φόρμα αυτή αρκετά απελευθερωτική όσον αφορά το τι μπορείς να κάνεις με το στίχο, χωρίς να σημαίνει όμως ότι δεν μου αρέσει και αισθητικά. Μιας και τα κομμάτια θα συνόδευαν εικαστικά έργα, μου φάνηκε ότι θα ήταν μια καλή ευκαιρία να βγάλω προς τα έξω τα πιο πειραματικά απωθημένα μου, φτιάχνοντας κομμάτια που δεν θα προορίζονται για συναυλίες. Σκέψου πως όσον αφορά την παραγωγή για παράδειγμα, σε έξι από τα εφτά κομμάτια η μουσική σύνθεση δεν ‘λουπάρει’ ποτέ και πουθενά, παρά ρέει ελεύθερα κατά τη διάρκεια των κομματιών. Στα δύο πρώτα κομμάτια δε, δεν υπάρχει καν μετρονόμος ή σταθερά bpm στο παίξιμο των drums.

Σε μια δεύτερη αναλυση, θεώρησα ότι το να βάλω στίχο που να μην ομοιοκαταληκτεί παρά μόνο σποραδικά θα λειτουργούσε κατά έναν τρόπο σαν μπρεχτική ‘αποστασιοποίηση’ – για να χρησιμοποιήσω έναν όρο πιθανόν οικείο στους αναγνώστες της σελίδας. Με το να μην ακούς δηλαδή ρίμες και στρωτό flow, νομιζω ότι το έργο απευθύνεται περισσότερο στη σκέψη και λιγότερο στο θυμικό σου, κάτι που θα εξυπηρετούσε τη θεματολογία και το ύφος που διάλεξα για το ‘σπίτι’.

-Μέσα στο δίσκο είναι διάχυτες διάφορες αναφορές στην τέχνη. Πως αντιλαμβάνεστε αρχικά την τέχνη ως κοινωνικό αντικείμενο εργασίας, αλλά και το hip–hop ειδικότερα; Η πρώτη μπορεί να είναι μη στρατευμένη και το δεύτερο θεωρείς πως έχει κάποια όρια;

Το Σφάλμα: Θεωρώ την τέχνη ως μία ιδιαίτερη μορφή της ανθρώπινης εργασίας, δίπλα στην επιστημονική και την καθαρά τεχνική. Δεν μπορώ να διαχωρίσω το hip hop από τις υπόλοιπες μορφές τέχνης, πέραν ίσως από μια λαϊκότητα που το διακρίνει σαν μέσο, οπότε σε έναν καλλιτέχνη της hip–hop αντιστοιχούν τα ίδια καθήκοντα με έναν καλλιτέχνη που χρησιμοποιεί μια οποιαδήποτε άλλη μορφή. Νομίζω πως η τέχνη δικαιούται να μην είναι στρατευμένη αν το θέλει, αλλά και εγώ δικαιούμαι να την κράζω. Σ’ ένα περιβάλλον ακραίας φτώχειας και εργοδοτικής τρομοκρατίας, ανεργίας αλλά και υπερεντατικοποίησης, 7 στα 7 δεκάωρα στα νησιά μέσα σε ζέστη, πίεση, βρισίδι και σεξουαλικές παρενοχλήσεις από εργοδότες – απλά για να επιβιώσεις, ανελέητης καταστολής, πογκρόμ σε μετανάστες, αβανταρίσματος του φασισμού στο δημόσιο λόγο και τόσα άλλα, ο καλλιτέχνης που έχει μια στοιχειώδη κοινωνική ευαισθησία και γείωση με την πραγματικότητα οφείλει να δουλέψει και αυτός όπως μπορεί για την αλλαγή του κόσμου προς το καλύτερο.

Κυκλοθυμία: Ούτε εγώ θα διαχώριζα το hip–hop από την υπόλοιπη τέχνη. Είναι λεπτά τα όρια του στρατευμένου ή μη σε ορισμένες περιπτώσεις. Σίγουρα βλέπουν πολλά τα μάτια μας βαπτισμένα ως “τέχνη”, που δεν είμαι σίγουρη κατά πόσον είναι απλά αυτοαναφορικές δημιουργίες και σε ποιους ακριβώς απευθύνονται. Η τέχνη που με αγγίζει εμένα είναι αυτή που απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς αλλά σε όλον τον κόσμο. Μία τέχνη κοινωνική με οικουμενικά μηνύματα, ένα μέρος αυτής της κατηγορίας θεωρώ οτι είναι και η στρατευμένη τέχνη.

-Πιστεύετε πως η ενασχόληση με τη μουσική, αλλά και οποιασδήποτε μορφής τέχης, πρέπει να γίνενται αντιληπτή ως εργασία; Σε αντίθεση δηλαδή με την κυρίαρχη DIY λογική που λέει πως ο καλλιτέχνης θα πρέπει να κάνει αυτό που αγαπάει για την τιμή των όπλων και όχι για βιοποριστικούς λόγους -εάν και όταν αυτό είναι εφικτό να γίνει, φυσικά-, πιστεύετε πως πράγματι θα πρέπει να βλέπουμε τον καλλιτέχνη ως έναν ακόμα εργαζόμενο;

Το Σφάλμα: Για να μιλήσω με καθαρά οικονομικούς όρους, νομιζω πως ένας άνθρωπος που επιλέγει ή καταφέρνει να ζήσει από τα τραγούδια του, μοιάζει περισσότερο ταξικά με έναν αυτοαπασχολούμενο, παρά με έναν εργάτη. Τα μέσα παραγωγής που διαθέτει είναι το ίδιο το brand του, το οποίο δυστυχώς για να επιβιώσει πρέπει να θέσει στην ελεύθερη αγορά και να παίξει με τους όρους της. Κανένα απολύτως πρόβλημα από μένα με τον καλλιτέχνη που βιοπορίζεται από αυτό που γουστάρει να κάνει -μακάρι το κατάφερνα και εγώ, παραμένοντας ταυτόχρονα ατόφιος, χλωμό το κόβω- όπως κανένα πρόβλημα δεν μπορώ να έχω πχ με τον αυτοαπασχολούμενο γραφίστα, ψιλικατζή, συνιδιοκτήτη ενός συνεργατικού καφενείου ή οτιδήποτε. Ο φορέας της κοινωνικής αλλαγής όμως, το πρωτοπόρο κομμάτι της κοινωνίας, είναι η εργατική τάξη και όχι ο μικροαστός.

-Στο δίσκο θίχτηκαν εξίσου και ζητήματα αρρενωπότητας. Καθόλου περίεργο μιας και έχεις ξανασχοληθεί με ζητήματα σεξισμού και ομοφοβίας σε κομμάτια σου. Εκτός από υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα, αυτά κατέχουν και περίοπτη θέση στο ίδιο το είδος στιχουργικά, ειδικά σε συγκεκριμένες εκφάνσεις του. Εάν πάρουμε ως δεδομένο πως το hip–hop συγκεκριμένα, αλλά και η τέχνη γενικότερα είναι απλά ένας καθρέφτης της κοινωνίας, έχει νόημα η λογοκρισία τέτοιων στίχων ή είναι απλά μια ανάγλυφη μεταφορά της κοινωνικής εμπειρίας, οπότε πρωταρχικά θα πρέπει να λυθεί σε αυτή;

Το Σφάλμα: Καταρχάς, χωρίς να θεωρώ πως όλες οι γνώμες πρέπει να είναι εξίσου σεβαστές, δεν γνωρίζω ποιος φορέας επί καπιταλισμού θα μπορούσε να ασκεί μια κάποιου τύπου ‘‘λογοκρισία’’ που να ευνοεί τους από κάτω. Επειδή πολύς λόγος γίνεται για την ‘πολυφωνία’ που δηθεν δίνει ο καπιταλισμός, εγώ ξέρω ότι μέχρι στιγμής, η μόνη λογοκρισία που ασκείται είναι αυτή που σου λέει ότι αν δεν ευθυγραμμίζεσαι αισθητικά/στιχουργικά/ιδεολογικά με τις επιταγές των καναλαρχών, των βιομηχάνων αφεντικών τους και του ατομικιστικού lifestyle που έχει ανάγκη ως εποικοδόμημα η καπιταλιστική βάση, τότε αντικειμενικά σταματάς να κάνεις τέχνη -ή έστω δεν την κάνεις όσο συχνά θα ήθελες- επειδή δεν πουλάς και δεν μπορείς να συντηρήσεις οικονομικά το μεράκι σου. Ή αν δεν τη σταματήσεις, οι ευκαιρίες που θα σου δοθούν να ακουστείς είναι μηδαμινές σε σχέση με το αν έλεγες παπάτζες, οπότε για ποια ελευθερία του λόγου μιλάμε;

Τώρα, προφανώς και πρώτα θα αλλάξει η βάση και μετά το πολιτιστικό εποικοδόμημα. Αυτό όμως δεν κάνει τα υποκείμενα άμοιρα ευθυνών. Αυτό είναι μηχανιστική, ντετερμινιστική αντίληψη των πραγμάτων, και όχι διαλεκτικός υλισμός. Άνθρωποι φτιάχνουν το σύστημα, άνθρωποι το ξεφτιάχνουν. Επίσης, ο εμπειρισμός δεν είναι προοδευτικός τρόπος σκέψης, δεν θα καταστήσουμε τα βιβλία άχρηστα και την επαφή με το κοινωνικό γίγνεσθαι χάσιμο χρόνου από το κυνήγι σκόρπιων εμπειριών, την εσωτερική αναζήτηση και επιφοίτηση που δήθεν θα έπρεπε να αναζητά η κάθε καλλιτεχνάρα.

Πολύς λόγος γίνεται για το ότι το hip–hop μεταφέρει την αλήθεια και αυτό δήθεν είναι αρκετό. Εγώ λέω ότι έχει σημασία να επιλέγεις την αλήθεια που έχει νόημα να ακουστεί, που αποκαλύπτει την ουσία των πραγμάτων. Το ότι ‘το καλοκαίρι έχει ζέστη’ είναι αλήθεια, αλλά είναι τόσο αυταπόδεικτη που είναι άχρηστη για τη σκέψη. Η παραδοχή ‘εργάτες και αφεντικά δεν έχουν κοινά συμφέροντα’ είναι επίσης αλήθεια, αλλά αναλόγως τις συνθήκες είναι μια παραδοχή που μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου και των ανθρώπων γύρω σου. Αντίστοιχα, άλλο να γράψεις ‘‘αράζω και πίνω όλη μέρα’’, άλλο να γράψεις ‘‘αράζω και πίνω όλη μέρα γιατί είμαι δυο χρόνια άνεργος’’, και ούτω καθεξής.

-Στο “Αθήνα, Παρόν” υπάρχει η αναφορά πως αυτό που σε εξοστράκισε εν τέλει ήταν όταν γνωστοποίησες τις πολιτικές σου πεποιθήσεις. Γιατί θεωρείς πως έγινε αυτό; Οι κοινωνικοπολιτικές γενικολογίες και ο καθολικός αφορισμός χωρίς καμία αντιπρόταση, “πουλάει” περισσότερο από μια συγκροτημένη, επαναστατική στάση;

Το Σφάλμα: Για να μην παρεξηγηθώ, δεν νιώθω εξοστρακισμένος, το αντίθετο, θα ήταν αχαριστία να ένιωθα έτσι. Αναγνωρίζω όμως πως ίσως παλιότερα επιδίωκα να διαφοροποιηθώ περισσότερο από ότι υπήρχε ουσιαστικός λόγος, αυτό ήθελα να πω με το στίχο. Αναγνωρίζω επίσης πως η μοιρολατρία, το κλισέ ότι ‘‘ο κόσμος δεν αλλάζει’’ ακούγεται πιο προσφιλές στα αυτιά επειδή αυτό καλλιεργείται. Η διάδοση της λογικής ότι ‘η φάση είναι σκατά, κάναμε ότι μπορούσαμε αλλά αποτύχαμε, δεν υπάρχουν μεγάλα πλάνα’ είναι η βασική υπηρεσία που προσέφερε η τρέχουσα κυβέρνηση στο σύστημα εξάλλου, μαζί με τον εγκλωβισμό μιας όποιας αγανάκτησης πιθανόν είχε αρχίσει να διαφαίνεται σε μία ακόμα λογική ανάθεσης. Από εκεί και πέρα, νομίζω είναι άδικο για παιδιά που δίνουν όλη τους την ημέρα και τη νύχτα στον αγώνα για ένα δικαιότερο κόσμο. τα βάζουν με πολυεθνικές μεγαθήρια όπως η cosco, στήνουν σωματεία από το πουθενά μέσα στη μαυρίλα, οργανώνουν την τάξη τους και αποσπούν κατακτήσεις, χάνουν τον ύπνο τους για να περιφρουρούν απεργίες, στοχοποιούνται, τις παίζουν με τους φασιστες και τρώνε διώξεις, να αντιμετωπίζονται από την κοινή γνώμη -τους καναπεδάκηδες στην τελική- ότι ‘‘είναι κάτι γραφικοί που ακούνε βασίλη παπακωνσταντίνου’’. Κούνια που τους κούναγε.

-Ποιά είναι η γνώμη σας για τις “underground”, ή απλά εναλακτικές, τέχνες που παράγονται σήμερα στην Ελλάδα; Είτε στη μουσική, είτε στις εικαστικές τέχνες. Που βλέπετε τις περισσότερες δυνατότητες και που τις αδυναμίες;

Κυκλοθυμία: Είμαι πάρα πολύ θετική με την “underground σκηνή”. Ολοένα αυξάνονται οι DIY κυκλοφορίες και στα εικαστικά και στα μουσικά δρώμενα. Αυτό θεωρώ οτι γίνεται για οικονομικούς λόγους κυρίως, υπάρχει κόσμος που θέλει να εκφραστεί και το κάνει με ό,τι μέσα διαθέτει. Φυσικά υπάρχει και κόσμος που επιλέγει το δρόμο του DIY για να μην τρώει λογοκρισία και νταβατζιλίκι εταιριών. Προσπαθώ να παρακολουθώ αυτά τα εγχειρήματα! ‘Εχουν τρομερό ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μου, γιατί υπάρχει μεγάλη ποικιλία. Επειδή ακριβώς δεν υπάρχουν περιορισμοί στο ύφος και τις θεματολογίες μπορείς να δεις τα πάντα! Ό,τι έχει στο κεφάλι του ο καθένας και του επιτρέπεται να το πραγματοποιήσει, με τα μέσα που διαθέτει φυσικά. Αδυναμία είναι ότι τα μέσα είναι συνήθως ελάχιστα, οπότε δεν σου δίνεται πάντα η δυνατότητα να βγει το τελικό έργο ακριβώς όπως το σκέφτηκες.

– Ποια θεωρείτε την ανάγκη σχέσης μεταξύ τέχνης και εργατικού κινήματος στις μέρες μας; Ποια τέχνη έχει ανάγκη το κίνημα αλλαγής του κόσμου σήμερα;

Κυκλοθυμία: Όπως λέει και ένας στίχος ” η τέχνη δε θ’αλλαξει τον κόσμο, μη ζορίζεστε να βγάλετε δίσκους, η τέχνη δε θ’αλλάξει τον κόσμο, μα όσοι το βλεπουν σαν άλλοθι για να την ξεπουλήσουνε φτύστους”.

Η τέχνη μπορεί να βοηθήσει τους αγώνες του εργατικού κινήματος και πρέπει να είναι δίπλα στο κίνημα. Αλλά αυτό γίνεται συμπληρωματικά , η τέχνη δε πρέπει να ξεφεύγει από το ρόλο της, δεν είναι πολιτική ιδεολογία.

Το Σφάλμα: Κάπως έτσι. Η τέχνη δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κίνημα, ας χαμηλώσουν επιτέλους τη μύτη οι δημιουργοί. Μπορεί όμως να γίνει το τύμπανο πολέμου. Είναι επικίνδυνο όμως και να υποτιμάται: η ζωή του προλετάριου δεν αρχίζει και τελειώνει μέσα στο χώρο εργασίας, εκεί που παράγει υπεραξία για τα αφεντικά. Στο μη εργάσιμο χρόνο του είναι που μορφώνεται, ανησυχεί για τα τεκταινόμενα γύρω του, δημιουργεί, προσπαθεί να διεισδύσει στην ουσία των πραγμάτων, αυτός ο ελεύθερος χρόνος είναι που πρέπει σαν κίνημα να παροτρύνουμε να αξιοποιείται δημιουργικά και όχι για περεταίρω τηλεοπτική αποχαύνωση. Επίσης, άσχημο είναι αν σκεφτόμαστε την τέχνη στατικά, εργαλειακά, μονόπλευρα, απλά σαν ‘κράχτη’ που θα φέρει κόσμο σε ένα φεστιβάλ, εκτός κι αν αντιλαμβανόμαστε το κίνημα σαν ‘τουριστική ταβέρνα’ σε κοσμοπολίτικο νησί που έχει ανάγκη από κράχτες.

Τώρα για το τι τέχνη χρειάζεται το κίνημα. Νομίζω έχουμε τοποθετηθεί ως ένα βαθμό και παλιότερα με την ομάδα μου. Τέχνη όχι ελιτίστικη, αυτοαναφορική, ναρκισσιστικά δυσνόητη, αλλά ούτε και εύκολη και προβλέψιμη, είτε με στείρα συνθηματολογία είτε με την αναπαραγωγή σεξιστικων και άλλων κλισέ υπό το πρόσχημα της ‘‘καταγραφής της σκληρής πραγματικότητας’’. Τέχνη που έχει συνείδηση ότι καλώς ή κακως, επηρεάζει και διαπαιδαγώγει. Τέχνη από ανθρώπους του μόχθου, που παρεμβαίνουν στο κίνημα ούτως ή άλλως και δεν το θυμούνται μόνο όταν είναι να εισπράξουν παλαμάκια σε συναυλίες. Τέχνη που φιλοδοξεί να δώσει ελπίδα και λύσεις, τέχνη που φιλοδοξεί να γίνει όπλο, να εκλαικευσει και να διαδώσει την επαναστατική φιλοσοφία και το σπόρο της αμφισβήτησης, τέχνη που σου δίνει τρόπους να αλλάξεις τον κόσμο γύρω σου προς το συμφέρον σου. Τέχνη που είναι συντονισμένη με τα κοινωνικά και καλλιτεχνικά τεκταινόμενα, που φιλοδοξεί να ντύσει το πρωτοποριακό περιεχόμενο και με πρωτοποριακή μορφή. Τέχνη, που αφού δεν γίνεται για τον εύκολο πλουτισμό, δεν έχει κανένα λόγο να φοβάται την αλήθεια και τον πειραματισμό.

-Κλείνοντας, λίγο πριν αποχαιρετηστούμε. Υπάρχουν σχέδια για το μέλλον; Και ξεχωριστά ο καθένας σας, αλλά και κάποιο άλλο από κοινού project ίσως.

Κυκλοθυμία: Προς το παρόν δεν έχει δρομολογηθεί κάτι συγκεκριμένο. Σίγουρα θα μας άρεσε να ξανασυνεργαστούμε στο μέλλον αλλά γενικά δουλεύουμε πάνω στις τέχνες μας και όταν έχουμε την ανάγκη να μοιραστούμε τις σκέψεις μας, δημοσιεύουμε. Αυτά για κάποιο συγκεκριμένο project, γενικά συνεργασίες και αυτόνομες δουλειές θα κυκλοφορούν συνεχώς κυρίως ιντερνετικά.

Το Σφάλμα: Υπάρχει μεγάλη πίεση χρόνου, οπότε δεν είμαι σε θέση από τώρα να ανακοινώσω ότι έρχεται κάτι συγκεκριμένο και να είμαι συνεπής. Από εκεί και πέρα οι καλλιτεχνικοί μου ‘κύκλοι’ είναι πάνω-κάτω γνωστοί, σίγουρα θα με βρείτε να βοηθάω είτε με απτό τρόπο (μουσική, στίχο) είτε με συμβουλές και συζητήσεις σε επερχόμενες δουλειές κοντινών μου ανθρώπων.