The Worksongs Project: Τραγουδάμε για το μόχθο των λαών

Οι “The Worksongs Project” είναι γνωστοί σε μας από τα φεστιβάλ της ΚΝΕ. Ανεβαίνουν στην σκηνή, τραγουδούν τραγούδια της δουλειάς από όλο το κόσμο και είναι σαν να μας τυλίγουν με μια κόκκινη κλώστη, η οποία ενώνει εμάς με την παγκόσμια εργατιά και εκτείνεται από το παρελθόν αυτής της τάξης μέχρι το μέλλον και (ελπίζουμε) την τελική της νίκη. Γιατί ο μόχθος της δουλειάς είναι παντού ο ίδιος…

Κάθε φορά που ανεβαίνουν στην σκηνή οι “The Worksongs Project”, μας υπόσχονται ένα μεγάλο ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο. Μαζί τους βλέπουμε αγρότες να σκάβουν την γη, ψαράδες ν’ απλώνουν τα δίκτυα τους, εργάτες να δουλεύουν σε μεταλλεία, γυναίκες να ζυμώνουν… Αν ξεχάσεις για λίγο τους διαφορετικούς ρυθμούς των τραγουδιών και την διαφορετική γλώσσα, και αφεθείς να ακούσεις μόνο τον στίχο και να σκύψεις πάνω από το κοινό πυρήνα των τραγουδιών αυτών, θα βρεθείς αντιμέτωπος με μια μεγάλη αλήθεια.

Σε όποιο μέρος της γης και αν έχουμε γεννηθεί, αν η μοίρα μας έφερε να γεννηθούμε εργάτες ή αγρότες, οι έννοιες, οι ανησυχίες και ο τρόπος ζωής μας είναι ο ίδιος. Όπως δουλεύει ο Έλληνας τη γη του, έτσι την δουλεύει και ο Ιταλός ή ο Γάλλος, όπως ψαρεύουν στα νησιά μας και σιγοτραγουδούν για την θάλασσα παρομοιότυπους στίχους τραγουδούν και οι Νορβηγοί ψαράδες… Καταλαβαίνεις πως όλες σου οι ανησυχίες, οι λύπες ή οι χαρές δεν είναι αυστηρά προσωπικές, αλλά ίδιες με ένα μεγάλο κομμάτι του ανθρώπινου πληθυσμού.

Αυτό σε κάνει να μην αισθάνεσαι μόνος, σε κάνει δυνατό, να σηκωθείς και να παλέψεις, να ενωθείς με τους ανθρώπους που μοιράζεσαι τις ίδιες ανάγκες και να σπάσει ό,τι σε κρατά μικρό, σκυφτό και ασήμαντο στα μάτια των όποιων αφεντάδων κυριαρχούν πάνω σου…

Το ταξίδι που υπόσχονται τα παιδιά, είναι ένα ταξίδι συνειδητοποίησης, δύναμης και ενότητας το οποίο όταν τελειώνει σε κάνει ”να ίπτασαι” μέσα στο χώρο που βρίσκεσαι γεμάτος ενέργεια και ζωντάνια.

Ξεκινώ με την ερώτηση η οποία απευθύνεται στον καθένα σας ξεχωριστά… Θα’ θελα να μου πείτε λίγα βιογραφικά στοιχεία σας για το πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με την μουσική. Άκουγαν οι γονείς μουσική στο σπίτι; Σας κατεύθυναν προς τα εκεί; Και τι μουσικό όργανο παίζει ο καθένας σας στην μπάντα;

Δημήτρης: Στο σχήμα παίζω διάφορα πνευστά: φλάουτα, φλογέρες (tin whistles), chalumeau κ.ά. Ξεκίνησα γύρω στα 7 παραδοσιακούς χορούς, γύρω στα 10 κλασικό φλάουτο και μετά τα πράγματα πήραν την πορεία τους. Οι γονείς στην παιδική ηλικία αποφασίζουν και δυστυχώς υποχρεώνονται να χρηματοδοτούν τις «εξωσχολικές» παιδαγωγικές δραστηριότητες. Το φλάουτο σαν όργανο ήταν δική μου επιλογή, νομίζω πρέπει να το είχα ακούσει στον Καρυοθραύστη και μου έκανε εντύπωση. Κατά τα άλλα η μουσική που αποκλειστικά ακούνε οι δικοί μου, είναι το Ρουμελιώτικο κλαρίνο. Τα μουσικά μου ακούσματα εκτός των προαναφερθέντων συμπληρώθηκαν στην εφηβεία από τη hard rock, λίγο αργότερα την ethnic jazz και τη world music.

Βαγγέλης: Εγώ στο σχήμα παίζω τύμπανα. Προερχόμενος από μουσική οικογένεια ξεκίνησα, ως πιτσιρίκος, με 7 χρόνια σπουδών στο κλασσικό πιάνο, αλλά πάντα είχα μία έφεση στα κρουστά και αφού πέρασα από το παραδοσιακό κομμάτι για κάποιο διάστημα κατέληξα στα τύμπανα. Όσον αφορά στα ακούσματά μου, εγώ πάντα μεταλλάς ήμουν, αλλά είχα και έχω αρκετές παρεκκλίσεις από ‘κει.

Ποιος είχε την ιδέα δημιουργίας του project και πώς βρεθήκατε και ενωθήκατε σαν σχήμα;

Δημήτρης: Η ιδέα ξεκίνησε σαν απάντηση στο ερώτημα: «θέλω να παίξω world music, πώς θα γίνει να υπάρχει εσωτερική σύνδεση στα αντικειμενικά ανόμοια ηχοχρώματα, να μην είναι απλή συρραφή τραγουδιών από διάφορες γωνιές του κόσμου;» Αν κοιτάξεις πίσω από τα λαϊκά τραγούδια (folk), θα δεις τους ανθρώπους με τις ζωές τους οργανωμένες γύρω από την εργασία. Κι αν σε αυτή δεις όχι κυρίως το τι φτιάχνουν, αλλά το πώς, μέσα σε ποιο πλαίσιο, θα εκπλαγείς από τις ομοιότητες που μαρτυρά ο στίχος και η μουσική. Ομοιότητες που δεν αφορούν μόνο την ίδια την εργασία, αλλά και τον τρόπο σκέψης που αυτή γεννά.

Μετά την ιδέα συνέχισα ως συνήθως, ”άνοιξα την ατζέντα μου” και έψαξα. Με το Βαγγέλη πχ συναντηθήκαμε στο στρατό και μας ένωσε η αγάπη για τους Monty Python.

Βαγγέλης: Όλη την έρευνα και καταγραφή του υλικού την έχει κάνει ο Δημήτρης. Εμείς συμμετέχουμε στο μουσικό του πράγματος. Η γνωριμία έγινε όντως στο στρατό και έτσι ακολούθησε και η μετέπειτα επαφή.

Ήταν εύκολη αυτή η είσοδος των ντραμς στην world παραδοσιακή μουσική;

Βαγγέλης: Η αλήθεια είναι ότι δε δυσκολεύτηκα ιδιαίτερα. Προσπάθησα να προσεγγίσω το είδος με τη σκέψη να εξυπηρετώ το κάθε τραγούδι. Όπου συμμετέχω, συνηθίζω να ακούω αυτό που παίζω ως απλός ακροατής και όχι ως μουσικός. Έχει μια “α” δυσκολία ίσως στην αρχή αλλά στην πορεία βρίσκεις τη χρυσή τομή ώστε να μη γίνεσαι κουραστικός ως παίκτης και ταυτόχρονα να παίζεις κάτι ενδιαφέρον για εσένα! Εδώ να σημειώσουμε ότι υπάρχουν διάφορα κρουστά στο σχήμα, τα οποία εξυπηρετούν στο ηχόχρωμα που θέλουμε να δώσουμε ώστε να προσεγγίσουμε καλύτερα την εκάστοτε περιοχή. Δεν τα παίζω όλα εγώ, γιατί δε μου φτάνουν τα χέρια και τα πόδια, αλλά ως βάση παραμένουν τα ντραμς. Επίσης να πω ότι δεν αυτοπροσδιορίζομαι ως “ντράμερ που παίζει world music“!

Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο ή τα στοιχεία που έχει η world music και σας τράβηξε σαν είδος;

Δημήτρης: Ο καθένας έχει τους δικούς του λόγους. Αρχικά την άκουγα και μ’ άρεσε. Μάλλον τα μουσικά μου ακούσματα και βιώματα με έσπρωξαν προς τα εκεί. Για να εξηγήσεις όμως πώς γίνεται κι ένας νέος άνθρωπος σήμερα στη χώρα μας ανατριχιάζει ακούγοντας ένα τραγούδι «ξένου» ηχοχρώματος, πχ μπλουζ που πρωτοκαταγράφηκε πριν 150 χρόνια, πρέπει να φύγεις από τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Γιατί δεν είναι μόνο αυτός, είναι ρεύμα. Πρέπει να σκεφτείς γιατί είναι επίκαιρο και γιατί ξεφεύγει ας το πούμε από τα γεωγραφικά-πολιτισμικά του όρια;

Βαγγέλης: Εγώ το είδα λίγο σαν πρόκληση πάνω στα όργανο. Δηλαδή πώς μπορώ με 2-3 τύμπανα να πλησιάσω τη μουσική κάθε περιοχής χωρίς να την κάνω να ακούγεται κιτς.

Το κοινό είναι δεκτικό στο ”πείραγμα” που κάνετε στην World παραδοσιακή μουσική;

Βαγγέλης: Εγώ μόνο θα πω ότι θα εκπλαγεί κάποιος με το πλήθος των τόσο γνωστών κομματιών που υπάρχουν στο πρόγραμμα και πραγματεύονται αυτό το αντικείμενο. Εννοώντας ότι στην πορεία του live ανακαλύπτει ότι γνωρίζει πολύ από το υλικό που παίζουμε, έστω και ως απλό άκουσμα.

Υπάρχει κάποια δισκογραφική σας δουλειά;

Βαγγέλης: Δεν υπάρχει με τη μορφή κυκλοφορίας από κάποια δισκογραφική εταιρεία κλπ. Υπάρχει, ωστόσο, υλικό online με που μπορεί να βρει όποιος θέλει. Αρκεί να πληκτρολογήσει “The Worksongs Project“. Έχουμε ηχογραφήσει και ένα μικρό demo με δύο κομμάτια, το οποίο διαθέτουμε σε φυσική μορφή, πιο πολύ σαν μορφή προώθησης και γνωριμίας με το υλικό μας από διάφορους χώρους με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή για κάποια εμφάνιση. Είναι στα σχέδιά μας πάντως μια πιο ολοκληρωμένη κυκλοφορία, αλλά όχι σε συνεργασία με κάποια δισκογραφική. Θα είναι καθαρά δική μας παραγωγή.

Είναι δεκτικός ο επιχειρηματικός κόσμος να φιλοξενήσει αυτό το είδος της μουσικής στο μαγαζί του;

Δημήτρης: Η προσφορά είναι δυσανάλογη προς την πραγματική ζήτηση. Υπάρχει αρκετός κόσμος ο οποίος ακούει World music, δεν υπάρχουν αρκετοί χώροι που να φιλοξενούν τέτοια σχήματα. Ξέρετε, ο επιχειρηματικός κόσμος από τη φύση του δε ρωτάει το πόσοι θέλουν να ακούσουν ή σε πόσους αρέσει, αλλά το πόσοι μπορούν να πληρώσουν.

Βαγγέλης: Συνήθως ο επιχειρηματικός κόσμος δεν είναι δεκτικός σε τίποτα. Τουλάχιστον με την πρώτη ματιά. Όταν ακούσει λίγο από το υλικό τότε, πολλές φορές, γεννώνται δεύτερες σκέψεις, οπότε και ερχόμαστε σε μια συμφωνία, η οποία όμως συμφέρει και τις δύο πλευρές. Και δε μιλάω απαραίτητα για το οικονομικό σκέλος. Υπάρχουν χώροι στους οποίους έχουμε εμφανιστεί και τρεις και τέσσερις φορές. Κυρίως γιατί είναι κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή.

Μέσα από την επαφή σας με τη μουσική από διαφορετικές γωνιές της γης έχετε βρει κοινά πολιτισμικά στοιχεία τα οποία να συνδέουν τους λαούς της γης μεταξύ τους και να έχετε ξαφνιαστεί από αυτό; Δηλαδή να υπάρχει ένα τραγούδι στην Σκανδιναβία το οποίο να μοιράζεται κοινές ”εικόνες” με την ελληνική τότε πραγματικότητα;

Δημήτρης: «Ήλιε γιατί μας άργησες κι αργείς να βασιλέψεις, σε βλαστημά η εργατιά κι οι ξενοδουλευτάδες…» «We call the sun old Hannah, why don’t you go down old Hannah and don’t you rise no more…»

Ήλιος που σημαίνει η εργάσιμη μέρα, τα σχόλια περιττεύουν.

Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η World music σαν είδος στην Ελλάδα; Υπάρχει ανάπτυξη στο είδος αυτό;

Δήμήτρης: Σαν όρος είναι αρκετά ευρύς. Η world music πολλές φορές σκεπάζει σαν ομπρέλα διάφορα είδη μουσικής. Παράδειγμα η country, που φέρει στοιχεία εθνοτήτων που συνυπήρχαν στην Αμερική, θεωρείται world music, η Cesaria Evora θεωρείται world τραγουδίστρια. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Αηδονίδης και ο Bob Marley είναι World music. Καταλαβαίνετε την αμηχανία όταν σε ρωτούν να την προσδιορίσεις.

Βαγγέλης: Εγώ για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω καταλήξει ακόμα στο τι αντιπροσωπεύει ο όρος “World music“. Έχω την αίσθηση ότι κανένας μουσικός, όσο καλός και να είναι, δε θα πιάσει το feel και την αίσθηση που έχει κάποιος που παίζει την ίδια μουσική, αλλά του είναι βίωμα ή καθημερινό άκουσμα έστω. Πιο πολύ προσεγγιστικά πηγαίνουμε. Προσωπική άποψη βέβαια.

Δημήτρης: Υπάρχουν στην Ελλάδα εξαιρετικοί μουσικοί και πρωτοπόροι πχ οι mode plagal, iasis, encardia. Οι ταμπέλες τύπου αυτός κάνει world music, δεν μπορούν εύκολα να τους χωρέσουν. Η Σαββίνα Γιαννάτου παρουσιάζει τραγούδια της Μεσογείου. Αυτό στα μάτια μου μοιάζει με τη δουλειά της Loreena Mckennitt και του Pete Seeger, που παρεμπιπτόντως τον έχω ως πρότυπο.

Υπάρχει συμμετοχή του κόσμου σε αυτή την προσπάθεια; Τους αρέσει; Τους ενδιαφέρει;

Δημήτρης: Δεν μπορώ πω με βεβαιότητα πόσο αγγίζει τελικά, όμως εισπράττω συγκίνηση. Παρατηρώ τον κόσμο να παρακολουθεί, να εκπλήσσεται, να τραγουδά μαζί μας… Στοχεύουμε στην ψυχαγωγία γιατί υπάρχει και η εκτόνωση που προς στιγμή λειτουργεί. Μ’ αν σου πετύχει και κινήσεις βιωματικά τη σκέψη… τύφλα να ‘χει που λέμε. Είναι λυτρωτικό. Αν το πλησιάζουμε; Ποιο ασφαλές είναι να μας το λεν οι άλλοι.

Μπορεί αυτό το είδος να γίνει ένα όχημα ώστε να ενώσει τους λαούς μεταξύ τους;

Δημήτρης: Νομίζω δεν είναι θέμα είδους, είναι θέμα προσέγγισης. Νοηματικά υπάρχει συνοχή στα τραγούδια της δουλειάς. Ο πόνος της γυναίκας που χάνει το ναυτικό άνδρα της είναι ίδιος παντού, η εξάρτηση του αγρότη από τα «καπρίτσια» της φύσης και του τσιφλικά, οι συνθήκες στα ορυχεία… Υπάρχει όμως και λειτουργική συνοχή, μιλάμε πχ για τραγούδια κωπηλασίας ή ρυμούλκησης. Οπότε η «ένωση» στο μουσικό μας πρόγραμμα «διαφορετικών» πολιτισμών δεν είναι τεχνητή. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια φυσική σύνδεση.

Τώρα για ενότητα λαών μπορείς να μιλήσεις στη βάση κοινών παγκόσμιων στόχων, ας πούμε για την έξοδο των ανθρώπων του μόχθου από αυτά τα κοινά βάσανα, όπως τα περιγράφουν και στα τραγούδια τους. Καταλαβαίνεις ότι δεν ξεμπερδεύεις εύκολα, ούτε η απάντηση δίνεται με ένας είδος μουσικής. Θα έλεγα για αρχή δείτε ένα τραγούδι της δουλειάς που λέει κάτι πάνω σε αυτό. “Which side are you on?” Μη μείνετε στο ρεφραίν, δείτε τι λέει, πότε, πώς, γιατί και από ποιον γράφτηκε.

Βαγγέλης: Ευελπιστούμε σε διεθνή καριέρα, ώστε όλοι να μάθουν τι κάνουμε και έτσι να ενωθούν και να γίνουν ένα ενιαίο κοινό μπροστά από τη σκηνή που θα παίξουμε.

Δημήτρης: Σιγά ρε Metallica.

Βαγγέλης: Μόνο Megadeth Μήτσο!

Ποιά είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

Δημήτρης: Κινούμαστε στο να ετοιμάσουμε διαφορετικές εκδοχές της παράστασής μας, ενσωματώνοντας κι άλλες τέχνες. Υπάρχουν διάφορα στα σκαριά. Τον προηγούμενο Σεπτέμβρη παρουσιάσαμε στα πλαίσια εκδήλωσης του συλλόγου «Τ’ Αλωνάκι», τον «κύκλο» του ψωμιού, (όργωμα-σπορά-θέρος-αλώνι-κοσκίνισμα-άλεσμα-ζύμωμα), με τη βοήθεια του παραδοσιακού και του μοντέρνου χορού. Θα θέλαμε να το εξελίξουμε σε αυτόνομη παράσταση. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζουμε μια παιδική παράσταση, που θα περιλαμβάνει τη διαδραστική αφήγηση ενός παραμυθιού, συνοδευόμενο τι άλλο, από τραγούδια της δουλειάς από όλο τον κόσμο. Κάνουμε και σ’ αυτό μια προσπάθεια, ώστε κίνηση και τραγούδι να βιώνονται στην ενότητα από την οποία και ξεκίνησαν.